O’zgarmas va o’zgaruvchan stabilizatorlari reja: Stabilizator haqida umumiy tushuncha

Parametrli o‘zgarmas kuchlanish stabilizatori
Parametrli o‘zgarmas kuchlanish stabilizatorlarida nochiziqli qarshilik ishlatiladi. Bu yerda stabilizatsiya toki kuchlanishning nochiziqli funktsiyasidir, ya’ni dinamik qarshilik R_D statik qarshilikka R_S teng bo‘ladi. Bunday nochiziqli qarshilik

barettr, gaz to‘ldirilgan va kremniyli stabilitron kiradi. Kremniyli stabilitron – o‘zgarmas kuchlanishni stabillash uchun mo‘ljallangan. Kremniyli stabilitronning volt-amper xarakteristikasi rasmda keltirilgan.

Stabilitron sxemaga ulanib, uning elektrodlariga teskari kuchlanish berilganda teskari xarakteristika a – b qismida kuchlanish oz o‘zgarganda tok ko‘p miqdorda o‘zgarishi kuzatiladi. Kremniyli stabilitronning stabillash xususiyati shundan iboratki, r – n o‘tkazuvchanlikda tok o‘zgarganda kuchlanishning pasayishi kam o‘zgaradi.

Kremniyli stabilitronning ulanish sxemasi rasmda keltirilgan.

Sxemadagi R_b – ballast (so‘ndiruvchi) qarshilik bo‘lib, stabilitrondan oqadigan katta tokni chegaralaydi.

Kirishdagi kuchlanishning o‘zgarishi ballast qarshiligi orqali oqadigan tokning o‘zgarishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida stabilitrondan oqadigan tokni o‘zgartiradi. Stabilitronning qarshiligi oddiy qarshilik singari doimiy bo‘lmaganligi uchun undan oqadigan tok oshganda stabilitronning qarshiligi kamayadi yoki stabilitrondan oqadigan tok kamayganda uning qarshiligi oshadi. Natijada stabilitrondagi kuchlanish o‘zgarmasdan qoladi. Kirishdagi kuchlanishning o‘zgarishi R_b qarshilikda so‘ndiriladi. Agarda kirishdagi kuchlanish doimiy bo‘lganda yuklamadagi tok o‘zgarsa, stabilitrondan oqadigan tok shuncha teskari kattalikka o‘zgaradi. To‘g‘rilagichdan kelayotgan umumiy tok esa o‘zgarmaydi, natijada yuklamadagi kuchlanish ham o‘zgarmaydi. Stabilitron odatdagi yassi diodlarga o‘xshagan bo‘lib, tayyorlanish texnologiyasi biroz farqlanadi. Stabilitronning anodiga musbat, katodiga manfiy potentsial ulansa, kremniyli diodning xarakteristikasi olinadi. Agarda stabilitronga ulangan teskari kuchlanish oshirilsa (anodga manfiy, katodga musbat potentsial ulansa), stabilitrondan oqadigan tok avvaliga asta-sekin o‘sadi va shunday bir kuchlanish kelganda stabilitronning p–n to‘siq zonasida elektrik buzilish paydo bo‘ladi va kuchlanishning juda kam miqdorda o‘zgarishiga tokning ko‘p miqdordagi o‘zgarishi to‘g‘ri keladi. Stabilitronning elektrik buzilish holatida kuchlanishni stabillash sifati namoyon bo‘ladi. Bu holatni va bu sifatni stabilitronda turg‘un holatda saqlab turish uchun undan oqadigan tokning qiymati maksimal I_{C max} va minimal I_{C min} oraliqda bo‘lishi lozim. Bular bilan bir qatorda stabilitronda quyidagi parametrlar mavjud: kuchlanish stabilizatsiyasi – U_CT va differentsial
qarshilik –

Agarda r_d qancha kichik bo‘lsa, chiqishdagi kuchlanish stabilizatsiyasi shuncha yuqori bo‘ladi. Parametrik stabilizatorlarining sifati stabilizatsiya koeffitsiyenti K_CT orqali aniqlanib, kirish kuchlanishining nisbiy o‘zgarishini yuklamadagi kuchlanishning nisbiy o‘zgarishiga nisbati bilan

o’lchanadi ya’ni:

Yarim o‘tkazgichli stabilitrondan tuzilgan stabilizatorlarda

• 
  _ST=100 gacha borishi mumkin. Kuchlanishning stabilizatsiyasini oshirish uchun stabilizatorlar ketma-ket ulanadi.
  

Parametrik stabilizatorlarning yutug‘i shundan iboratki, ular sodda tuzilgan va puxta. Kamchiligi esa FIK stabilizatsiya koeffitsyenti kichik va tor siljimaydigan kuchlanish chegarasiga ega.