O’zgarmas va o’zgaruvchan stabilizatorlari reja: Stabilizator haqida umumiy tushuncha

Kompensatsion stabilizatorlar
Kompensatsion stabilizatorlar parametrik stabilizatorlarga o‘xshab silliqlovchi filtrlar bilan yuklama

oralig‘iga ulanadi. Bu stabilizatorlarda chiqish kuchlanishi U_chiq kirish kuchlanishi U_kir bilan tranzistor T₁ dagi kuchlanish farqiga teng, ya’ni U_chiq=U_kir–DU. Kompensatsion stabilizatorda yuklamadagi kuchlanish U_yuk tayanch stabilitrondagi U_T kuchlanish bilan uzluksiz solishtirilib turiladi. Solishtirish natijasida farq paydo bo‘lsa, boshqaruvchi tranzistor T₂ ning kirishiga kuchlanish farqi U_T–b·U_yuk beriladi. Bu kuchlanish farqi kuchaytirilib boshqariluvchi quvvatli tranzistor T₁ ga beriladi. Tranzistor T₁ ning qarshiligi o‘zgarib undagi kuchlanish DU u yoki bu tomonga o‘zgarib, chiqish kuchlanishidagi kuchlanish farqini kompensatsiyalaydi. Stabilizatordagi kirish kuchlanishi oshsa yoki yuklama toki I_yuk kamaysa, U_yuk kuchlanishi avvalgi kattaligidan farqlanib o‘zgaradi. Yuklama kuchlanishi bU_yuk

(b – R₁, R₂, R₃ bo‘luvchi qarshiliklarning bo‘luvchi koeffitsiyenti), tayanch kuchlanishi U_T bilan solishtiriladi. Tayanch kuchlanishi doimiy bo‘lganligi uchun chiqishdagi bU_yuk ning oshishi T₂ tranzistorning baza va emitter orasidagi kuchlanishning kamayishiga olib keladi. Bu o‘z navbatida T₁ tranzistorning kollektor – baza orasidagi kuchlanishni kamaytiradi va o‘z navbatida T₂ tranzistorning kollektor toki kamayadi. Bu T₂ tranzistorning qarshiligi oshgan holatiga to‘g‘ri keladi.
Bu o‘zgarish DU kuchlanishning oshishiga chiqishdagi kuchlanish U_yuk nominal holatini egallashga olib keladi. Kompensatsion stabilizatorlarda stabilizatsiya koeffitsiyenti bir necha mingga oshadi. Buning uchun katta kuchaytirish koeffitsiyentiga ega bo‘lgan tranzistor tanlash hamda U_yuk kuchlanishni R₂ o‘zgaruvchan qarshilik orqali siljitish kerak.
Rasmda yuklama toki 40 mA mo‘ljallangan kuchlanish stabilizatori keltirilgan. Stabilizator ikkita 9 va 12,6V chiqish kuchlanishiga mo‘ljallangan bo‘lib, uni boshqarish xatoligi 10% ni tashkil qiladi. Stabilizator operatsion kuchaytirgich Ê1Ó-Ò401À dan, solishtirish sxemasi va teskari bog‘lanishli kuchaytirgichdan tashkil topgan. Invertirlovchi kirish 9 ga chiqish kuchlanishi bo‘luvchi R₄–R₆ qarshiliklardan beriladi, kuchaytirgichning ikkinchi kirishi 10 ga esa D₂ stabilitrondan tayanch kuchlanishi beriladi. MS ning kirishidagi potentsiallar farqi operatsion kuchaytirgich orqali kuchaytirilib D₁ stabilitron

orqali siljituvchi tranzistor T₁ ning bazasiga beriladi. Bu qurilmaning stabilizatsiya koeffitsiyenti mingdan ortiq.

Kuchlanish stabilizatori ikki xil variantda: alohida aniq bir qurilmaga mo‘ljallab va avtonom blok turida tayyorlanadi. Stabilizatorlarni tayyorlashda quyidagi talablarga rioya qilish kerak: prinsipial sxema montaj qilinayotganda har bir elementga qulay yetib borish kerak, ya’ni ayrim elementlarini almashtirish qulay bo‘lishi kerak. Sxemada olib qo‘yadigan elementlarni ishlatish hamda kerakli chiqqichlarni plataning bir tarafiga qulay qilib chiqarish maqsadga muvofiqdir. Platani ushlash esa kavsharlanmasdan, bir-biriga kirib kontakt beradigan elementlardan tayyorlash qulaylik keltiradi.