Toshkent farmatsevtika instituti
Fizika, matematika va AT kafedrasi
Fizika fanidan
Mustaqil ishi:
Mavzu:O’zgaruvchan tok. Erkin elektromagnit tebranishlar.
Tayyorladi:Sanoat farmatsiyasi fakulteti 105-A guruh talabasi Mohidaxon Isakova Qabul qildi:Sodiqova.N.B.
Toshkent-2019
Mavzu: O’zgaruvchan tok. Erkin elektromagnit tebranishlar. Reja: Reja: 1.O’zgaruvchan tok 2.Tebranishlar konturida energiyaninig taqsimlanishi 3.So’nuvchi elektromagnit tebranishlar. 4.So’nishni harakterlovchi kattaliklar O’zgaruvchan tok - Tok kuchi va yo’nalishi vaqt o’tishi bilan davriy ravishda o’zgaradigan elektr toki ;keng ma’noda- vaqt bo’yicha o’zgaradigan har qanday elektr toki. O’zgaruvchan tokni o’zgartirish,uzoq masofaga uzatish, to’g’rilash, chastotasini o’zgartirish kabi amallarning bajarilishi nisbatan oddiyligi uning afzalligi hisoblanadi. Asosiy ko’rsatkichlari ;chastotasi va tok kuchining ta’sir etuvchi qiymati.
O’zgaruvchan tok keng ma’noda vaqt bo’yicha o’zgaradigan har qanday tokdir. Biroq o’zgaruvchan tok termini ko’pincha vaqt bilan garmonik qonun bo’yicha bog’lanuvchi kvazistatsionar toklarga qo’llaniladi. - O’zgaruvchan tok keng ma’noda vaqt bo’yicha o’zgaradigan har qanday tokdir. Biroq o’zgaruvchan tok termini ko’pincha vaqt bilan garmonik qonun bo’yicha bog’lanuvchi kvazistatsionar toklarga qo’llaniladi.
- kvazistatsionar deb shunday tokka aytiladiki butun zanjir bo’yicha uning qiymati bir xilda bo’lgunicha ketgan vaqt tebranish davridan ancha kam bo’ladi.
Doimiy tok uchun bo’lganidek, kvazistatsionar tok uchun ham tarmoqlanmagan o’tkazgichning istalgan kesimidagi tokning kuchi bir vaqtning o’zida bir xil , deb hisoblanadi. Ular uchun Om qonuni o’rinlidir, biroq zanjirning qarshiligi tokning o’zgarish chastotasiga bog’liq. Bu tokning elektr magnit nurlanishga ketgan energiyasini e’tiborga olmaymiz. - Doimiy tok uchun bo’lganidek, kvazistatsionar tok uchun ham tarmoqlanmagan o’tkazgichning istalgan kesimidagi tokning kuchi bir vaqtning o’zida bir xil , deb hisoblanadi. Ular uchun Om qonuni o’rinlidir, biroq zanjirning qarshiligi tokning o’zgarish chastotasiga bog’liq. Bu tokning elektr magnit nurlanishga ketgan energiyasini e’tiborga olmaymiz.
- O’zgaruvchan tokka majburiy elektr magnit tebranishlari kabi qarash mumkin.
- Uchta har xil zanjirlarni tasavvur etaylikki, ularning har biriga o’zgaruvchan kuchlanish qo’yilgan bo’lsin.
- U=Umax cons wt
- Rezistorli zanjirdagi tok kuchi qo’yilgan kuchlanish bilan bir fazoda o’zgaradi, deb isbotsiz ta’kidlaylik.
- I=Imax cos wt
-
- G’altakli zanjirdagi tok kuchi qo’yilgan kuchlanishdan faza jihatidan orqada qoladi.
- I= Imax cos (wt-pi/2)
- Kondensatorli zanjirdagi tok kuchi esa kuchlanishdan faza jihatidan pi/2 ga oldinga boradi.
- kuchlanishning amplituda qiymatining tok kuchining amplituda qiymatiga Umax nisbatan Om qonunini ifodalaydi.
Tebranish konturida energiyaning aylanishi. Kondensator zaryadanganda uning qoplamalari orasida
energiyali elektr maydon hosil bo’ladi.
- Kondensator indiktiv g’altak orqali zaryadlanganda esa
- Energiyali magnit maydon hosil bo’ladi. Ideal konturda elektr maydonning maksimal enrgiyasi magnit maydonning maksimal energiyasiga teng bo’ladi va bu energiyalar bir-biriga aylanib turadi.
- Mana shu yerda energiya aylanib turishi proektor yordamida ekranda ko`rsatiladi.
Kondensator energiyasi quyidagi qonunga muovfiq o’zgaradi: - Kondensator energiyasi quyidagi qonunga muovfiq o’zgaradi:
- Agar ekanligini e’tiborga olsak, elektr maydon energiyasi uchun
- Ifodani hosil qilamiz .
So’nuvchi elektromagnit tebranishlar tenglamasi. Umuman olganda, real tebranish konturlari aktiv qarshilikka xam ega bo’lib, konturda to’plangan energiyaning bir qismi issiqlik ajralishiga ham sarf bo’ladi - So’nuvchi elektromagnit tebranishlar tenglamasi. Umuman olganda, real tebranish konturlari aktiv qarshilikka xam ega bo’lib, konturda to’plangan energiyaning bir qismi issiqlik ajralishiga ham sarf bo’ladi
- Natijada tebranish amplitudasi sekin kamayadi va konturdagi tebranish so’nadi. Real tebranish konturi uchun Om qonunining ko’rinishi quyidagicha bo’ladi.
- Agar ekanligini e’tiborga olsak va so’nish koeffitsenti tushunchasini kiritsak,
yoki
Shuningdek indiktiv g’altakdagi magnit maydon energiyasi - Shuningdek indiktiv g’altakdagi magnit maydon energiyasi
- Bu yerda ekanligi hisobga olingan.
- Elektromagnit maydonning to’la energiyasini topish uchun ifodalarni qo’shamiz:
- Natijadan ko’rinib turibdiki, to’la energiya o’zgarmas kattalik va saqlanadi, ya’ni elektromagnit tebranishlar so’nmasdir.
-
- tenglama quyidagi ko’rinishni oladi:
- Bu so’nuvchi elektromagnit tebranishlar tenglamasidir
So’nuvchi elektromagnit tebranishlar xarakteristikasi. tenglamani yechimi quyidagi ko’rinishga ega: - Bu tenglamada — so’nish koeffitsenti. Chastotasi quyidagicha aniqlanadi
-
- Shunday qilib, so’nuvchi tebranishlar amplitudasi eksponensial qonun bo’yicha o’zgaradi:
- Bu yerda — t vaqtdagi tebranish amplitudasi, —t =0 vaqtdagi boshlang’ich tebranish amplitudasi.
So’nishni xarakterlovchi kattaliklar. - Zaryad miqdori o’zgarishining vaqtga bog’liqigi asosida uzluksiz amplitudasining o’zgarishi asosida punktrik chiziq bilan ko’rsatilgan. Ifodadan ko’rinib turibdiki, tebranish chastotasi xaqiqiy son, ya’ni bo’lguncha davom etadi. 3- rasm kampyuter yordamida zaryad miqdori o`zgarishi amplitudaning o`zgarishi animatsalar orqali ko`rsatiladi. So’nuvchi tebranishlar davri quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Bu yerda — so’nmas tebranishlarning xususiy chastotasi ni Tomson formulasi bilan solishtirib, so’nuvchi tebranishlar chasto’tasi erkin tebranishlar chasto’tasidan katta ekanligiga ishonch hosil qilamiz. Konturdagi tebranishlarning so’nish tezligi so’nishning logorifmik dekrementi bilan xarakterlanadi. - Bu yerda — so’nmas tebranishlarning xususiy chastotasi ni Tomson formulasi bilan solishtirib, so’nuvchi tebranishlar chasto’tasi erkin tebranishlar chasto’tasidan katta ekanligiga ishonch hosil qilamiz. Konturdagi tebranishlarning so’nish tezligi so’nishning logorifmik dekrementi bilan xarakterlanadi.
- So’nishning logorifimik dekrementi, ma’lum momentdagi tebranishlar amplitudasining, undan bir davrga farq qiladigan tebranishlar amplitudasiga nisbatining natural logarifmi orqali aniqlanadi: So’nuvchi tebranishlar chasto’tasi e marta kamayadigan vaqt oralig’i relaksiya vaqti deyiladi:
- Qo’llanilishi: Tebranish konturidan radio priyomniklarda, televidenyada, tarqatuvchi va qabul qiluvchi radio va telestansyalarda qo’llaniladi.
Dostları ilə paylaş: |
