O‘zini o‘zi boshqarish organlarining yanada rivojlantirilishi

«Bizning 
mamlakatimizda, – deb ko‘rsatgan edi I.A.Karimov, – 
demokratik jarayonlar xalqimizning qonunni hurmat 
qilishi, qonunga itoat etishi kabi fazilatlarga mos ravishda 
rivojlanishi zarur. Axloqiy, ma’naviy qadriyatlar siyosiy 
munosabatlarda ham ustunlik kasb etishi darkor.» Bunday 
qadriyatlar respublikamiz sharoitida avvalo aholi zich yashaydigan 
mahallalarda shakllanadi. Shuning uchun respublikamizda 
mustaqillik yillarida ijtimoiy-siyosiy hayotda, demokratik 
jarayonlarni chuqurlashtirishda mahallalar rolini oshirishga katta 
e’tibor berildi
2
. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 105-moddasida 
ta’kidlanishicha, «Shaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek, 
ular tarkibidagi mahallalar hamda shaharlardagi mahallalarda 
fuqarolarning yig‘inlari o‘zini o‘zi boshqarish organi bo‘lib, ular ikki 
yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini 
2
Karimov I. A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. - T.: "O’zbekiston", 1996 

---

6 
saylaydi. O‘zini o‘zi boshqarish organlarini saylash tartibi, 
faoliyatini tashkil etish hamda vakolat doirasi qonun bilan 
belgilanadi». 
Darhaqiqat, mahalla – O‘rta Osiyoda shaharlar ichidagi hududiy 
birlik bo‘lib, u bizga o‘tmishdan meros bo‘lib qolgan. Arablar 
istilosi va islom dini qabul qilinganidan ancha ilgari paydo bo‘lgan 
mahalla cheklangan hududda istiqomat qiluvchi odamlar 
birlashmasi bo‘lib, unda odamlar faqat qo‘shnichilik rishtalari bilan 
emas, balki yuzlab yillar davomida yaratilgan ichki tartib-qoida, 
ma’naviy-axloqiy normalar, urf-odatlar va an’analar bilan 
belgilangan. Shuning uchun ham undan minglab kishilarni faol 
ijtimoiy hayotga jalb etishning samarali vositasi sifatida 
foydalanish lozim. 
Ong va tafakkur bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlar hamisha 
qiyinchilik bilan amalga oshirilgan. Jumladan, yillar mobaynida 
ongimiz va tafakkurimizga singib ketgan tanballik, imon-
ixtiyorimizni «yuqori»ga topshirib qo‘yish illatlari bugungi 
demokratik jarayonlarga to‘siq bo‘lmoqda. Uning salbiy oqibatlari 
chuqurlashib borayotgan yangilanishlar mohiyatini anglashga, 
butunlay yangi turmush tarzining shakllanishiga, inson haq-
huquqlarining kengayishiga va jamiyatda shaxs rolining oshib 
borishiga monelik qilmoqda. 
Ijtimoiy turmushning hamma sohalarini demokratiyalash, o‘zini 
o‘zi idora qila olish fazilatlarini kuchaytirish, o‘z hayotini o‘zi 
tashkil etish tamoyillarini kundalik faoliyatga aylantirish nihoyatda 
murakkab ijtimoiy-iqtisodiy jarayon. U siyosiy, iqtisodiy, huquqiy 
va ma’naviy-axloqiy sohalarda yangicha tafakkur tarzini talab 
etadi. Bu jarayon chin ma’noda har bir fuqaro mehnati, 

---

7 
yaratuvchilik qobiliyati orqali o‘z turmushini izga solishi asosida 
butun jamiyat hayotini mazmunan yangilash, unga butunlay 
yangi qiyofa baxsh etish bilan bog‘liq. Bu o‘z navbatida jamiyatni 
tubdan isloh qilish jarayonida fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish 
mahalliy organlari faoliyatini tubdan o‘zgartirishni, uni milliy 
an’analar va jahon tajribalari asosida qaytadan tashkil etishni 
taqozo etadi. 
O‘zbekiston Respublikasida xalq deputatlari mahalliy Kengash-
larini uchta hududiy bo‘g‘inga bo‘lish mumkin. Birinchi hududiy 
bo‘g‘inga xalq deputatlari shahar, tumanga bo‘ysunadigan 
shaharlar, shaharlardagi tuman kengashlari kiradi. Ikkinchi 
hududiy bo‘g‘inga xalq deputatlari tuman, Toshkent shahridagi 
tuman, shahar kengashlari kiradi. Uchinchi hududiy bo‘g‘inga esa 
xalq deputatlari viloyat, Toshkent shahar Kengashlari kiradi. 
Xalq deputatlari mahalliy Kengashlarining barcha bo‘g‘inlari 
huquqiy shaxs hisoblanadilar va ular qonun bilan o‘z ixtiyoriga 
berilgan istalgan masalalarni mustaqil hal qilishga haqlidirlar. 
Mahalla o‘zini o‘zi boshqarishning asosiy bo‘g‘ini. Bu aholining 
ijtimoiy masalalarini hal etishda muhim rol o‘ynaydi.
Mahalla O‘rta Osiyoda qadimdan hududiy-ma’muriy birlik 
hisoblanadi. Bu yerda har bir yashovchi taqdiri, orzu-umidi, 
hayotga va odamlarga munosabati qat’iy nazoratda turgan. Bir-
biri bilan hisoblashib yashagan. Shu bilan birga mahallachilik uzoq 
an’analarga va xalqimiz tarixiga, uning boy ma’naviy-axloqiy 
udumlariga bog‘liq bo‘lgan ulkan hayot maktabi. 
O‘zbekistonda o‘zini o‘zi boshqarish organlari va mahalliy 
hokimiyatlar faoliyatini takomillashtirish asosida mamlakatda 
demokratik 
jarayonlarni 
chuqurlashtirish 
maqsadida 
Oliy 

---

8 
Kengashning 1993-yil sentabrda qabul qilgan «Fuqarolarning 
o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida»gi qonun, alohida 
ahamiyatga ega bo‘ldi. Tub islohotlar davrining eng muhim va 
dolzarb talablariga muvofiq tarzda yuzaga kelgan ushbu qonun 
ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy hayotimizda katta voqea bo‘ldi. 
O‘zbekistonda o‘z-o‘zini boshqarishni tashkil etish va uni amalga 
oshirish O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham alohida 
ta’kidlangan. Uning 105-moddasida «Shaharcha, qishloq va 
ovullarda, shuningdek, ular tarkibidagi mahallalarda hamda 
shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari, o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari bo‘lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni va 
uning 
maslahatchilarini 
saylaydi» 
deyilgan. 
Bu 
bilan 
mamlakatimiz birinchi marta fuqarolar yig‘ini o‘zini o‘zi boshqarish 
organi sifatida e’tirof etildi va ularning huquqiy maqomi, 
vakolatlari qonun yo‘li bilan mustahkamlab qo‘yildi
3
. 
«Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida»gi 
Qonunning 1-moddasida o‘zini o‘zi boshqarish organlari jamiyat 
va davlat ishlarini bajarishda qatnashishga doir o‘z huquqlarini 
ro‘yobga 
chiqarishlarida 
fuqarolarga 
ko‘maklashadi, 
o‘z 
hududlaridagi ijtimoiy va xo‘jalik masalalarini hal etish, ommaviy-
madaniy tadbirlar o‘tkazish, davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlariga O‘zbekiston Respublikasi qonunlarini, mamlakat 
hukumatining qarorlarini bajarishda yordamlashadi. 
Mahalliy o‘zini o‘zi boshqarishni ifodalovchi muhim belgilardan 
biri o‘z faoliyatini hududiy tamoyil asosida tashkil etishdir. 
3
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: "O’zbekiston", 1992 

---

9 
Ma’lum bir hudud birlashgan jamoa o‘zini o‘zi boshqarish 
idoralarini ma’lum turarjoy mavzesi, qishloq, posyolka, ko‘cha 
hududida tashkil etadi. 
Mazkur qonunning 2-moddasida hududiy yondashishning o‘ziga 
xos xususiyatlari alohida belgilangan. Jumladan, mahallalar 
faoliyat ko‘rsatayotgan hududlar fuqarolarining taklifiga ko‘ra 
tuman, shahar hokimi tomonidan belgilanib, qabul qilingan qaror 
tegishli hokimliklar tomonidan tasdiqlanadi. 
Qonun fuqarolar yig‘inida yoki majlisida qaror qabul qilishga 
imkon beruvchi huquqiy me’yorlar va imtiyozlarni ko‘rsatib berdi. 
Fuqarolar yig‘ini unda ishtirok etish huquqiga ega bo‘lganlarning 
kamida yarmi, vakillar majlisi esa delegatlarning uchdan ikki 
qismi qatnashganda qonuniy kuchga kiradi. Yig‘inni rais yoki 
uning maslahatchilaridan biri olib boradi. Qarorlar ochiq ovoz 
berish yo‘li bilan qabul qilinadi va u hokimga yuboriladi. 
Bularning hammasi mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish idoralari 
faoliyatining demokratik asoslari mahalliy sharoitga yaqinlash-
tirilganini, ortiqcha rasmiyatchiliklarga barham berilganini va 
aholining jamiyatni boshqarishda mumkin qadar ko‘proq ishtirok 
etish imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qiladi.
Fuqarolar yig‘ini vakolatlari kengaytirildi. Ular qonunning 17-
moddasiga muvofiq davlat hokimiyati va boshqaruv organlari 
bilan kelishgan holda savdo, umumiy ovqatlanish va aholiga 
madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish korxonalarining ish vaqtini 
aholiga qulay holda belgilashlari, ma’muriy komissiya tashkil 
etishlari mumkin. Bu mamlakatda fuqarolar faolligini oshirish, shu 
asosda o‘z turmushini yo‘lga qo‘yish va jamiyat umumiy qiyofasini 
shakllantirish imkonini beradi. 

---

10 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining mamlakat «Mahalla» 
xayriya jamg‘armasini tashkil etish to‘g‘risidagi 1992-yil 12-
sentabrdagi hamda mamlakat «Mahalla» xayriya jamg‘armasiga 
mablag‘ ajratish to‘g‘risidagi 1992-yil 8-oktabrdagi farmonlari 
katta siyosiy va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Ayni paytda 
mahalla qo‘mitalari o‘z hududlarida istiqomat qiluvchi kambag‘al 
oilalarga, nogironlarga, yolg‘iz keksalarga moddiy yordam berish 
hamda aholini ijtimoiy muhofaza qilish borasida keng miqyosli 
ishlarni olib bormoqda
4
. 
Hukumat dastlab budjet hisobidan 25 million so‘m mablag‘ 
ajratdi. Bu joylarda mahallalar rolini oshirish, ular faoliyatini 
takomillashtirish uchun qulay imkoniyatdir. Keyingi yillarda ham 
fuqarolarning turmush tarziga, ularning xulqi va kayfiyatiga 
odatda qishloq va mahalla qo‘mitalariga saylanadigan hurmatli 
oqsoqollar ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy kuch ekanligini hisobga olib 
qishloq va mahalla komitetlarining roli va obro‘sini yanada 
mustahkamlash va qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari ko‘rildi.
Mamlakatda mahalla qo‘mitalari raislari hamda kotiblariga oylik 
ish haqi belgilandi. Qisqa vaqtda bu maqsadlarga mahalliy 
budjetdan 10 million so‘mga yaqin mablag‘ ajratildi. 1994-yil 
oxirlariga kelib respublikada 12,4 ming mahalla shakllantirildi. 
Ular o‘z faoliyatlarida O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga, 
o‘zlari haqidagi Nizomga, mahalliy hokimiyatning mahalla 
fuqarolarining yig‘ilishi haqidagi qarorlariga amal qilib ish tuta 
boshladilar. 
O‘zbekistonda fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish organlarini 
takomillashtirish 
kundalik 
hayotimizda 
demokratiyani 
4
Karimov I. A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. - T.: "O’zbekiston", 1996 

---

11 
chuqurlashtiradi, davlat rolini asta-sekinlik bilan mahalliy 
organlar zimmasiga yuklaydi. Bu hozirgi zamon jahon ilg‘or 
tajribalariga mos keladi va dunyoviy davlat tamoyillarini boyitadi. 
Yuqorida o‘zbekning mahalla-mahalla bo‘lib birlashib, o‘zini o‘zi 
idora qilib yashash tarzining ildizlari g‘oyat chuqur ekanligi 
ta’kidlandi. Endi ular faoliyatini yangi sharoitlarda, yangicha 
mazmun bilan boyitish ham hayotiy zaruriyat bo‘lib qoldi. Bu 
borada keyingi yillarda Chilonzor tuman hokimligi va xalq 
deputatlari tuman Kengashi ibratli ishlarni amalga oshirdi. Ular 
mahalla ahlining ko‘p asrlik tajribalaridan va eng odilona 
boshqaruv usulidan samarali foydalanish maqsadida mavzelarni 
ham mahallalarga aylantirishga qaror qildilar. Tuman hududida 
avvaldan mavjud bo‘lgan 19 ta mahallalar qatoriga mavzelar va 
bir qator turarjoylarda yangitdan tashkil etilgan 25 ta mahalla 
qo‘shildi. Ular soni 44 taga yetdi. Ayni paytda bu yerlarda keng 
miqyosli ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-axloqiy, madaniy tadbirlar 
amalga oshirildi. Bular aholini o‘z o‘zini boshqarishdagi ishtirokini 
yanada kengaytirmoqda. 
Shunday qilib, 90-yillarning o‘rtalariga kelib, mustaqil O‘zbekis-
tonning viloyat va shaharlari hududlarida ijtimoiy o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari bo‘lgan mahallalar soni, ularning aholi 
o‘rtasidagi roli ortib borishi ham respublikada ijtimoiy hayotning 
yanada demokratlashib borayotganini ko‘rsatadi. 
Albatta, keyingi yillarda istiqlol tufayli yangidan qaddini ko‘ta-
rayotgan mahallalar hayotida tub o‘zgarishlar yuz berganini o‘z-
o‘zini boshqarish organlariga bo‘lib o‘tgan saylovlar ham ko‘rsatdi. 
Buni 1996 yil may-iyun oylarida O‘zbekistonda bo‘lib o‘tgan 

---

12 
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga saylovlar 
yakunlaridan ham bilish mumkin. 
1996-yil 2-oktabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 
Kengashining navbatdagi majlisi bo‘ldi. Unda «O‘zbekiston 
Respublikasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga 
saylovlar yakunlari» ko‘rib chiqildi. Ushbu qarorda ko‘rsatib 
o‘tilishicha respublikada bu muhim siyosiy tadbirga puxta 
tayyorgarlik ko‘rildi. 
Avvalo shuni aytish kerakki, Oliy Majlis Kengashi 1996-yil 13-
mart kuni fuqarolar yig‘inlari raislari va ularning maslahatchilari 
saylovini o‘tkazish masalasini maxsus muhokama qildi va shu 
asosda zarur tashkilotchilik ishlari olib borildi. Fuqarolar yig‘inlari 
va ularning raislari saylovini o‘tkazish haqidagi qonun matni 4 
ming nusxa atrofida ko‘paytirilib, Qoraqalpog‘iston Juqarg‘i 
Kengesi, viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklariga amalda 
foydalanish uchun yetkazib berildi. Shuningdek, bu tadbirni 
uyushqoqlik bilan o‘tkazishga doir tavsiyanomalar ishlab chiqildi. 
Bu «Mahalla» gazetasida e’lon qilindi. Viloyat, shahar va 
tumanlarda fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish yig‘inlari raislari, 
ular maslahatchilari saylovini o‘tkazishga doir amaliy seminarlar 
o‘tkazildi. Ushbu tadbirlarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 
deputatlari, 
viloyat 
hokimlari 
o‘rinbosarlari, 
O‘zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisi Kotibiyati mas’ul xodimlari ishtirok 
etdilar
5
. 
Seminar-kengashlarda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish 
organlari hokimiyat vakillik organlarining ishonchli yordamchisi 
tariqasida o‘zini ko‘rsatib, jamiyatda fuqarolar totuvligini 
5
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: "O’zbekiston", 1992 

---

13 
mustahkamlashga ko‘maklashayotgani alohida ta’kidlandi. Kam 
daromad oilalarga va muhtoj kishilarga yordam ko‘rsatmoqda, 
hududlarni obodonlashtirish yuzasidan keng miqyosli ishlar 
amalga oshirilmoqda. Ayni paytda ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakat 
qishloqlari va ovullarida fuqarolarning 1436, shaharlarida 117, 
mahallalarda 5402, shu jumladan qishloq mahallalarida 3305 
o‘zini o‘zi boshqarish organi bo‘lib, ularning raislari jamoatchilik 
asosida ish olib bora boshladilar. 
Samarqand, Namangan va Toshkent viloyatlarida qishloqlar 
kattagina hududni egallaganliklarini inobatga olgan holda ana shu 
viloyatlar qishloq mahallalarida o‘zini o‘zi boshqarish organlari 
tuzildi. 
Saylovga tayyorgarlik ko‘rish paytida yig‘inlarning amaldagi 
raislari faoliyati tahlil etildi. Bu ish xususan Samarqand, 
Qashqadaryo, Namangan, Surxondaryo viloyatlarida namunali 
o‘tkazildi. Hammasi bo‘lib mamlakatda 6 ming 955 yig‘in raisi va 
60 mingdan ortiq maslahatchi saylandi. Qishloq, ovul va 
shaharlarning, shaharlardagi mahallalarning yig‘inlari raislarining 
84 foizidan ortig‘i shu lavozimiga ikkinchi muddatga saylandi, bu 
ko‘rsatkich maslahatchilar orasida 65 foizdan ortiqrog‘ini tashkil 
qildi. 
O‘zini o‘zi boshqarish organlari rahbarlarining umumiy 
ma’lumot darajasi ancha oshdi. Oliy ma’lumotli yig‘in raislari 
Qoraqalpog‘iston respublikasida 68,6 foizni, Toshkent shahrida 
68,7 foizni, Navoiy viloyatida 87,5 foizni tashkil etdi. 
1993-yilgi saylovga nisbatan 1996-yilgi saylov kompaniyasida 
xotin-qizlarni yig‘in raisligi va yig‘in maslahatchilari tarkibiga 
saylashga e’tibor berildi. Jumladan, yig‘in rahbarlari orasida xotin-

---

14 
qizlar miqdori Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent, Buxoro va 
Namangan viloyatlarida 20 foizdan ko‘proqqa, Toshkent shahrida 
esa qariyb 2 barobarga oshdi. 
Bo‘lib o‘tgan saylov saylovchilarning yuksak faolligi bilan ajralib 
turdi. Yig‘inlar ishchanlik vaziyatida o‘tdi. So‘zga chiqqan kishilar 
bozor iqtisodiyoti bosqichma-bosqich o‘tkazilayotganligi, kuchli 
ijtimoiy himoya siyosati yuritilayotganligi, ma’naviy qadriyatlar va 
xalq an’analari tiklanayotganligi, barqarorlik, fuqarolar tinchligi va 
ijtimoiy totuvlik ta’minlanganligi uchun Hukumatga minnatdor-
chilik so‘zlarini bayon etdilar. 
Mamlakatimizda 1993–2007-yillar mobaynida fuqarolarning 
o‘zini o‘zi boshqarish organlari huquqiy asosini shakllantirish va 
takomillashtirish maqsadida Prezidentimizning 10 ta farmoni, 
Vazirlar Mahkamasining 11 ta qarori, Parlamentning 30 dan ortiq 
Qonunlari qabul qilindi. 
Jumladan, Prezident I.Karimovning «Fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlarini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida»gi (1998-yil 
23-aprel), farmoni va O‘zbekiston Respublikasining 10 yilligi 
tantanasida Prezidentimiz tomonidan 2003-yilni «Obod mahalla 
yili» deb e’lon qilinishi va Prezident Farmoyishi asosida Vazirlar 
Mahkamasining «Obod mahalla yili» Dasturi to‘g‘risida»gi (2003-
yil 7-fevral) qarori mahallaning fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organi sifatidagi roli va ahamiyatini oshirish, milliy 
qadriyat 
va 
an’analari, 
o‘zaro 
mehr-oqibat 
tuyg‘ularini 
mustahkamlashdagi nufuzini ko‘tarish, aholini moddiy va 
ma’naviy jihatdan yanada qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. 
Prezident Farmoyishi bilan «Obod mahalla yili» dasturini ishlab 
chiqish va amalga oshirish bo‘yicha respublika komissiyasi tuzildi. 

---

15 
Mazkur komissiya davlat, nodavlat hamda jamoat tashkilotlari, 
shuningdek, mahallalar vakillarini keng jalb etgan holda mahalla-
larimizdagi mavjud muammolar, qilinishi lozim bo‘lgan ishlarni 
atroflicha o‘rganib, yil davomida amalga oshirilishi zarur. 
Tashkiliy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlarning kompleks 
dasturini ishlab chiqdi. Mazkur dastur yetti yo‘nalishdagi hayotiy 
muhim masalalarni o‘z ichiga qamragan. Ular qatoriga, jumladan:
– mahalla faoliyatining tashkiliy-huquqiy asoslarini tako-
millashtirish; 
– 
mahallaning 
moddiy 
bazasini 
rivojlantirish 
va 
mustahkamlash; 
– mahallalarda tadbirkorlikni, xizmat ko‘rsatish va savdoni, 
kichik biznes sohasini rivojlantirish orqali yangi ish o‘rinlarini 
barpo etish; 
– mahallaning ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish va ko‘-
kalamzorlashtirish, bolalar sport maydonlarini jihozlash, yo‘llar, 
ko‘chalar va kommunal tarmoqlarni yaroqli holatda saqlanishini 
ta’minlash; 
– mahalla tomonidan kam ta’minlangan oilalarga aniq 
yo‘nalishli moddiy yordam ko‘rsatish va yosh oilalarni qo‘llab-
quvvatlash; 
– keksa avlod vakillariga e’tibor va g‘amxo‘rlikni kuchaytirish; 
– mahallalar aholisiga tibbiy va sanatoriy – kurort xizmati 
ko‘rsatishni yaxshilash, bolalar sportini rivojlantirish; 
– ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalarida mahalla faolligini 
oshirish vazifalari kiradi. 
Mamlakatimizda bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan 
islohotlar va milliy taraqqiyot talablaridan kelib chiqib, 1999-

---

16 
yilning 14-aprelida «Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari 
to‘g‘risida»gi Qonun yangi tahrirda qabul qilindi. Mazkur Qonun 
29 moddadan iborat bo‘lib, unga uch marta o‘zgartirish va 
qo‘shimchalar kiritilgan. 
Qonunga ko‘ra shaharchalar, qishloqlar va ovullar, shuningdek, 
shaharlar, shaharchalar, qishloqlar va ovullardagi mahallalar 
fuqarolarining yig‘inlari fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organ-
laridir. 
Hozirgi kunda respublikamizda 8794 ta fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari mavjud bo‘lib, ularning 1629 tasini 
shaharchalar, qishloqlar va ovullar fuqarolar yig‘ini, 4887 tasini 
ular tarkibidagi mahallalar fuqarolar yig‘ini hamda 2278 tasini 
shaharlardagi mahallalar fuqarolar yig‘ini tashkil etadi
6
. 
Yangi tahrirdagi qonunda avvalgisidan farqli ravishda fuqa-
rolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari mustaqilligiga oid muhim 
normalar o‘z aksini topdi. Xususan, fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari mahalliy davlat hokimiyati tizimiga kirmasligi 
ko‘rsatildi va ular faoliyatining asosiy prinsiplari belgilandi. O‘zini 
o‘zi boshqarish organlari faoliyatini muvofiqlashtirish maqsadida 
respublika oqsoqollari Kengashi, shuningdek, fuqarolarning o‘zini 
o‘zi boshqarish ishlari bo‘yicha viloyat, tuman, shahar 
muvofiqlashtirish kengashlari tuzilishi mumkinligi nazarda tutildi. 
2003-2004-yillarda 
qonunga 
kiritilgan 
o‘zgartirish 
va 
qo‘shimchalar natijasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish 
organlari maqomi yanada aniqlashtirildi. Mazkur o‘zgartirish va 
qo‘shimchalar bilan fuqarolar yig‘ini tushunchasi,tuzilishi, 
fuqarolar yig‘inining Nizomi, respublika oqsoqollar Kengashi, 
6
Karimov I. A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. - T.: "O’zbekiston", 1996 

---

17 
shuningdek, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish ishlari bo‘yicha 
viloyat, tuman, shahar muvofiqlashtirish kengashlari tuzilishi, 
vakillik normasi hokimlar tomonidan emas, balki tegishli 
muvofiqlashtiruvchi kengashlar tomonidan belgilanishiga oid va 
boshqa normalar, shuningdek, fuqarolar yig‘inining o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari huzurida yarashtiruv komissiyasini tuzish, 
«mahalla posboni» jamoatchilik tuzilmasining rahbarini tayinlash 
va tuzilmaga a’zolar qabul qilish, fuqarolar yig‘inining diniy 
ma’rifat va ma’naviy – axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha 
maslahatchisini 
tayinlash 
vakolatlari 
qonun 
bilan 
mustahkamlandi. 
Jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni 
modernizatsiya va isloh qilish yo‘lida amalga oshirilayotgan izchil 
yangilanish va o‘zgarishlar jarayoni «Fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish 
organlari 
to‘g‘risida»gi 
Qonunni 
yanada 
takomillashtirishni taqozo etmoqda. Bu o‘z navbatida, mazkur 
qonunning islohotlar talablariga qanchalik javob bera olishini 
o‘rganish, tizimli tahlil qilish, shuningdek, qonunda belgilangan 
normalarning qo‘llanish darajasini, holatini aniqlash, baholash, 
istiqbolini prognoz qilish maqsadida uning monitoringini o‘tkazish 
zaruratini vujudga keltirdi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 10-martdagi