P. Mirxamidova, A. H. Vaxobov, Q. Davranov, G. S. Tursunboeva

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS 
TA’LIM VAZIRLIGI 
 
 
 
P.Mirxamidova, A.H.Vaxobov, Q.Davranov, G.S.Tursunboeva 
 
 
 
 
 
 
 
 
MIKROBIOLOGIYa 
VA 
BIOTEXNOLOGIYa 
ASOSLARI
 
 
 
 
 
 
 
Toshkent-2013
 
MUNDARIJA 
SO‘Z BOShI 
14 
KIRISh 
16 
MIKROBIOLOGIYa 
VA 
BIOTEXNOLOGIYaNING 
QISQAChA 
RIVOJLANISh TARIXI 
21 
I-BOB. 
MIKROORGANIZMLARNING 
MORFOLOGIYaSI 
VA 
ULTRASTRUKTURASI 
35 
1.1. Bakterial xujayraning kimyoviy tarkibi. 
35 
1.2. Bakteriyalarning morfologiyasi va tuzilishi 
37 
1.3. Mikroorganizmlarning morfologiyasi (tashqi tuzilishi) 
43 
II-BOB. MIKROORGANIZMLAR SISTEMATIKASI 
51 

---

2 
2.1. Prokariotlarning sistematikasi 
51 
2.2. Viruslarning shakli, guruhlari va sistematikasi 
58 
2.3. Viruslarning kimyoviy tarkibi 
61 
2.4. Viruslar klassifikatsiyasi 
62 
III-BOB. BIOTEXNOLOGIK JARAYoNLARNING ENG MUHIM 
BIOKIMYoVIY ASOSLARI 
66 
3.1. Bakteriyalarning metabolizmi 
66 
3.2. Mikroorganizmlarda moddalar almashinuvi mexanizmi 
68 
3.3. Fermentlar va ularning moddalar almashinuvidagi roli 
69 
3.4. Oqsil almashinishi. 
70 
3.5. Mikroorganizmlarning oziqlanishi va nafas olishi 
71 
3.6. Uch karbon kislotalar halqasi (krebs halqasi) 
74 
3.7. Mikroorganizmlarning azot bilan oziqlanishi 
81 
3.8. Xemosintez jarayoni 
85 
3.9. Mikroorganizmlar ishtirokida yog‘larning oksidlanishi 
87 
3.10. Mikroorganizmlar yordamida sut-kislotali, spirtli bijg‘ish jarayonlari 89 
3.11. Moy kislotali bijg‘ish. 
102 
3.12. Yog‘ kislotali v atseton butilli bijg‘ish (Clostridium avlodiga mansub 
bakteriyalar qo‘zg‘atuvchi bijg‘ish jarayonlari) 
108 
3.13. Fotosintez 
118 
3.14. Sayyoramizning fotosintetik mahsuldorligi 
123 
3.15. Fotosintez orqali qayta tiklanadigan o‘simlik polimerlari 
129 
IV. BOB. MIKROORGANIZMLAR GENETIKASI. 
145 
4.1. Irsiyat va o‘zgaruvchanlik. 
145 
4.2. Mikroorganizmlardagi transformatsiya, transduksiya, hodisalari 
158 
V. BOB. MIKROORGANIZMLARNING TABIATDA TARQALIShI 
163 
5.1. Mikroorganizmlarga tashqi muxit omillarining ta’siri 
163 
5.2. Kimyoviy omillar 
167 
5.3. Biologik omillar 
168 
5.4. Suv mikroflorasi. 
169 
5.5. Tuproq mikroflorasi. 
172 
5.6. Havo mikroflorasi. 
175 
5.7. Rizosfera bakteriyalari. 
176 
5.8. Mikoriza. 
177 
VI-BOB. MIKROORGANIZMLARNING GEOLOGIK FAOLIYaTI 
179 
6.1. Tuproq xosil bo‘lishida mikroorganizmlarning ahamiyati. 
179 
6.2. Oltingugurtning tabiatda aylanishi. 
182 
6.3. Tion bakteriyalar. 
183 
6.4. Temir bakteriyalari. 
184 
VII-BOB. TABIATDA AZOTNING AYLANIShI. 
187 
7.1. Ammonifikatsiya jarayoni va mochevinaning parchalanishi. 
187 
7.2. Nitrafikatsiya va denitrafikatsiya jarayonlari 
191 
7.3. Bakterial o‘g‘itlar. 
205 

---

3 
7.4. Azotobakterin va AMB preparati. 
205 
7.5. Fosforobakterin. 
207 
VIII-BOB. MIKROORGANIZMLAR BIOKIMYoSI 
208 
8.1. Mikroorganizmlarda aminokislotalar, oqsillar, vitaminlar va boshqa 
birikmalarning sintezlanishi 
208 
IX-BOB. PATOGEN MIKROORGANIZMLAR 
212 
9.1. Immunitet to‘g‘risidagi ta’limot 
217 
9.2. Antibiotiklar va fitonsidlar. 
221 
X-BOB. BIOTEXNOLOGIYa ASOSLARI 
224 
10.1. Biotexnoloiyaning hozirgi biologiya fanidagi o‘rni va ahamiyati 
224 
10.2. Biotexnologiyaning ob’ektlari. Mikroorganizmlar va ular yordamida 
foydali moddalarni olinishi. 
238 
XI-BOB. GEN INJENERLIGI 
247 
11.1. Gen injenerligining moddiy asoslari 
247 
11.2. Gen injenerligining fermentlari. 
249 
11.3. Rekombinant DNK hosil qilish metodlari. 
253 
11.4. O‘simliklar va hayvonlarda gen injenerligi 
260 
11.5. Transgen o‘simliklarga genetik materiallarni ekspressiyasi. 
261 
11.6. Hayvonlar gen injenerligi 
266 
XII-BOB. HUJAYRA INJENERLIGI 
268 
12.1. Xujayra injenerligining moddiy asoslari. 
268 
12.2. Protoplastlar kulturasini olish. 
270 
XIII-BOB. FERMENTLAR INJENERLIGI 
273 
13.1. Fermentlar injenerligining asosiy vazifalari. 
273 
13.2. Tozalanmagan, kompleks ferment preparatlarining olinishi. 
275 
13.3. Fermentlarni tozalash usullari. 
288 
13.4. Fermentlarni immobillash va barqarorlash texnologiyasi 
292 
13.5. Fermentlarni immobillash metodlari. 
295 
XIV-BOB. HUJAYRALARNI IMMOBILLASh 
300 
14.1. Mikroorganizm hujayralarini immobillash 
300 
14.2. O‘simlik hujayralarini immobillash. 
302 
14.3. Atrof-muhitni muhofaza qilishda o‘simlik va mikroorganizmlarning 
roli 
304 
XV-BOB. SUVNI BIOLOGIK TOZALASh 
309 
15.1. Suvni tozalash usullari. 
309 
15.2. Mikroorganizmlar yordamida biomassadan energiya olish: 
bioenergiya 
310 
ILOVALAR 
315 
ATAMALAR RO‘XATI 
323 
Adabiyotlar. 
328 

---

4