P. Mirxamidova, A. H. Vaxobov, Q. Davranov, G. S. Tursunboeva
Yüklə 4,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
bu guruh vakillari Enterobacteriaceae va Vibrionaceae oilalariga mansub bo‘lib, odam va hayvonlarda yuqumli kasalliklarni qo‘zg‘atadi. Bular Esherihia, Potobacterium, Salmonella, Shigella, Ervinia va boshqa avlodlarni o‘z ichiga oladi. Ba’zi vakillari odam va hayvonlarda kasallik qo‘zg‘atsa, ba’zilari tuproqda suvda yoki epifit holida uchraydilar. Vibrionaceae oilasi birnecha avlodlarni Vibrio, Aeromonas, Plesimonas avlodlarni o‘z ichiga oladi. Ular chuchuk va dengiz suvlarida, baliq va odam organizmida uchraydi, ular orasida kasallik qo‘zg‘atuvchilari ham bor. Anaerob, grammanfiy, bukilgan va spiral tayoqchalar guruhi vakillari to‘g‘ri, bukilgan va spiral tayoqchalardan iborat bo‘lib, Bacteroidaceae oilasiga mansub, odam va hayvonlarning oshqozon-ichak yo‘llarida uchrab, ba’zan oshqozon-ichak yo‘llarida kasallik qo‘zg‘atishi mumkin. Sut emizuvchilarning oshqozon-ichak yo‘llarida Selenomonas avlodiga mansub bakteriyalar uchraydi. Ularning shakllari yarim oysimon xarakatchan, uglevodlarni sirka, propion kislota, sut kislota SO 2 gacha bijg‘itadilar. Grammanfiy, xemolitotrof bakteriyalar ikki oila va 15 ta avloddan iborat. Nitrobacteriaceae oilasi vakillari tayoqchasimon, ellipssimon, sharsimon, spiralsimon ko‘rinishlarda bo‘lib, spora hosil qilmaydi. Harakatchan va xarakatsiz vakillarga ega. Xemolitotrof vakillari obligat holda uchraydi. Ular energiyani ammiak yoki nitratlarning oksidlanishidan oladilar. Tuproqda, suv xavzalarida, dengiz va okean suvlarida ko‘proq tarqalgan. Nitrosospira, Nitrosococcus, Nitrosolobus, Nitrospira, Nitrococcus kabi vakillari ammiakni nitritgacha oksidlaydilar. Siderocapsaceae oilasi vakillari kapsula bilan qoplangan bo‘lib, tayoqcha, sharsimon, ellipssimon xujayralardan iborat. Bu oila vakillari temir oksidini to‘plash xususiyatiga ega. Ular oksidlarni kapsula ustida, kapsuladan tashqarida yoki kapsulaning o‘zida to‘playdilar. Bu oila vakillari xemoroorganotroflar hisoblanib, kislorodli muhitni yoqtiradi va temir moddalari bor suvlarda ko‘proq tarqalgan. Myxobacteriales va Cytophagales tartibga kiruvchi bakteriyalar sirpanuvchi bakteriyalar deb nomlanadi. Myxobacteriales tarkibiga meva tana hosil qiluvchi bir xujayrali miksobakteriyalar kiradi. Silindrsimon xujayralari uchi egilgan, tashqi tomondan shilimshiq kapsula bilan o‘ralgan bo‘lib, bo‘linib ko‘payadi. Miksobakteriyalarning xujayra devori 36 elastik bo‘lib, bakteriya xujayrasining egilishiga va xarakatlanishiga yordam beradi. Vegetativ xujayralari bo‘linib ko‘payadi, sirpanib xarakatlanadi, rangsiz yoki rangli meva tanalar hosil qiladi. Meva tanalarning rangi va shakli bakteriyani xususiyatlariga bog‘liq. Miksobakteriyalar sporangiylarida mikrotsistalarni hosil qiladi va ular substratdan shoxlari bilan ko‘tarilib turishi mumkin. Mikrosporalar qurg‘oqchilikka chidamli, lekin qizdirilganda nobud bo‘ladi. Mikrotsistalar qulay sharoitda unib, vegetativ xujayraga aylanadi. Mikrotsistalar aerob bo‘lib, xemoorganotroflar hisoblanadi, tuproqda, go‘ngda uchrab, o‘simlik va hayvon sellyulozasi polisaxaridi, oqsili va boshqalarni parchalaydi. Miksobakteriyalar tarkibi 3 ta oilaga bo‘linadi. Myxococcaceae oilasi vakillari noqulay sharoitga tushganda oval shaklli mikrotsistalarni xosil qiladi, qulay sharoitda ulardan ikki uchlari sal o‘tkirlashgan vegetativ xujayralar hosil bo‘ladi. Archangiaceae oilasi vakillari tayoqchasimon mikrotsistalar hosil qiladi, oila vakillarining uchlari konussimon, vegetativ xujayraga ega. Poliangiaceae oilasi vakillari uchlari o‘tmas, silindrsimon vegetativ xujayralarga ega. Mikrosporalari qulay sharoitda tez unadi. Cytophagales tartibi vakillari mevatana xosil qilmaydi, vegetativ xujayralari tayoqchasimon va ipsimon ko‘rinishda bo‘ladi, sirpanib xarakatlanadi, birnechta oilalari mavjud, Cytophagaceae oilasi vakillari tayoqchasimon va ipsimon bo‘lib, uchlari o‘tmaslashgan, mikrotsistalar hosil qilmaydi, xaqiqiy aerob yoki fakultativ anaerob. Beggiatoaceae oilasi vakillari rangsiz uzun shoxlanmagan, iplar trixamalar ko‘rinishida bo‘ladi. Sirpanib xarakatlanadi, birorta substratga yopishmaydi, xujayralari ko‘ndalang bo‘linib ko‘payadi. Vodorod sulfidli joylarda uchrab, sulfidlarni sulfatlargacha oksidlaydi. Xlamidabakteriyalar – xujayrasining usti qobiq bilan o‘ralgan, ular 7 avlodga bo‘linadi. Sphaerotilus avlodi bir xujayrali, tayoqchasimon, grammanfiy organizmlar bo‘lib, qutblarida xivchinlari mavjud. Usti shilimshiq moddalardan iborat qobiq bilan o‘ralgan. Xlamidobakteriyalarning iplari bir necha mm ga yetishi mumkin, xujayralar qin ichida bo‘linib ko‘payadi, xosil bo‘lgan xarakatchan qiz xujayralar qin ichidan sirpanib chiqib ketadi yoki qinning parchalanishidan chiqishi mumkin. Bu avlod vakillari chuchuk suvlarda va ifloslangan suvlarda uchraydi. Leptothrix avlodi vakillari to‘g‘ri tayoqchalar shaklida bo‘lib, zanjir xosil qilib, qobiq bilan o‘ralgan holda uchraydi. Qobiqlari temir yoki marganets oksidlarining gidratlari bilan to‘yingan yoki qoplangan holda uchraydi. Kislorodli muxitni yoqtiradi, grammanfiy, yuqoridagi avlodlardan tashqari Streptothrix, Crenothrix, Clonothrix avlodlari ham mavjud. Poyali bakteriyalar vakillari 17 ta avlodga birlashgan. Hyphomicrobium avlodi vakillari ikki uchi o‘tkirlashgan tayoqchasimon, ovalsimon, tuxumsimon yoki loviyasimon ko‘rinishlarga ega. Ular har xil uzunlikdagi o‘simtalar hosil qiladi. Ko‘payishi ipsimon o‘simtalar uchida joylashgan, kurtaklar yordamida amalga oshadi, kurtaklari yetilgandan so‘ng xarakatchan bo‘lib qoladi va gifadan ajralib, substratga yoki boshqa bir xujayraga yopishadi. Xemoorganotrof bo‘lib, 37 o‘sishi uchun SO 2 kerak bo‘ladi. Ko‘pgina poyali bakteriyalar laktat, formiat, atsetat va boshqa birikmalarni o‘zlashtirish xususiyatiga ega. Pedomicrobium avlodi vakillari ma’lum rivojlanish sikliga ega. Oval shaklidagi ona xujayrada xivchinli, xarakatchan xujayra xosil bo‘ladi. Qiz xujayraning xosil bo‘lishi, kurtaklanish orqali amalga oshadi. Bu avlod vakillari xujayrasi ustida temir va marganets oksidlarini ajratadi. Tuproqda keng tarqalgan. Poyali bakteriyalardan Coaulobacter avlodi vakillari shoxlangan va bir qutubdan chiqqan tayoqchasimon vibrionsimon ko‘rinishlarga ega. Ular xemoorganotroflar bo‘lib grammanfiy, kislorodli muhitda yaxshi o‘sadi, tuproqda, chuchuk suvlarda keng tarqalgan. Gallionella avlodi vakillari uzun poyalar uchida joylashgan tayoqchasimon yoki sharsimon mikroorganizmlardir. Poyalari bir-biriga chirmashib ketgan fibrillalardan tashkil topgan bog‘cha to‘plamlardan iborat. Poyachalar temir gidrooksidi bilan qoplangan bo‘ladi. Ko‘payganda binar bo‘linib ko‘payadi va qiz xujayralar poyalar uchlarida joylashadi. Keyinchalik ular poyadan zoosporalarga o‘xshab ajraladilar va bitta yoki ikkita polyar joylashgan xivchinlari bilan xarakatlanib, yuradilar. Grammanfiy. Xemolitotrof ular ikki valentli temirni uch valentligicha oksidlaydi, SO 2 ni o‘zlashtiradi. Bu avlod vakillari Leptotrix avlodi bilan birgalikda temirni suv havzalarida cho‘kishini amalga oshiradi. Rikketsiyalar va xlamidalar – bu guruh mikroorganizmlari Rickettsiales va Chlamydiales deb nomlangan tartiblarini o‘z ichiga oladilar. Rickettsiales tartibi uch oilani birlashtiradi – Rickettsiaseae, Bartonellaceae, Anaplasmataceae. Ular bir qancha nopatogen, ammo xujayra ichidagina ko‘payadigan parazit vakillarni o‘z ichiga oladi. Vakillari tayoqchasimon, sharsimon yoki ipsimon shaklga ega bo‘lib, har xil rikketsioz deb ataladigan yuqumli kasalliklarga sababchi bo‘ladi. Rikketsiyalar ham tayoqchasimon, sharsimon va ipsimon bo‘lib, spora hosil qilmaydi, xarakatsiz. Grammanfiy. Ho‘jayini xujayrasida binar bo‘linib ko‘payadi. Rikketsiyalarni ba’zi vakillari xasharotlar bilan simbioz holida yashaydi. Tipik vakillaridan Rickettsia powazekii toshma tif kasalligini qo‘zg‘atadi, ko‘ylak biti bilan simbiozda yashaydi. Chlamydiale tartibi Chlamydiaceae oilasidan iborat bo‘lib, unga odamlarda kasallik qo‘zg‘atadigan turlar kiradi. Yüklə 4,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|