TÜRKÜN (ilk) ruhaniyyat ocağI İnam atanin (Asif Atanın)
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İmtinada İnsan özünün və ətrafındakıların naqisliyini anlayır, onlardan əl çəkir, özünü Mənən öldürür və yenidən dirildir.
- Özündənkeçməklə
- Həqiqət arayan, Özündənkeçmədə Özünü tapan, Dünyaya, Təbiətə, Cəmiyyətə, Özünə sığmayan Varlıqdır.
- İnsanın İnsani Mənası isə Peyğəmbərlərin Kəlamlarında
- Dostluqda, Məhəbbətdə aşkara çıxıb.
- IV. XALQ
- Xalq Ruhunda həmişə Əbədi keyfiyyətlər saxlanılır.
- Çünki Xalq İnsanların sadəcə cəmi deyil, Birliyidir.
- Etnik Birlik
- Doqmatizm Milli məsələni Millətlərin ləğvi şəklində “həll edir”.
- Mədəniyyət baxımından
- Müstəqil Dövlətimizi yarada
- Müstəqil Dövləti olmayan Xalq – evi olmayan kişidir.
- V. ŞƏRQ–QƏRB
- VI. QAYITMA
- Azərbaycanın Özünə qayıtması – Özünü Müstəqil İctimai, Mənəvi Varlıq kimi dərk və təsdiq etməsilə bağlıdır.
- Özünəməxsus Ruhani Sərvətlər yaratmadan, Taleyini öz əlinə almadan, Özünün Ümumşərqi
- Xalqı Özünün qeydinə qalmağa, Özünə sahib olmağa çağırmaq lazımdır.
|
III. İNSAN İnsanın Mahiyyəti – Dünyada və İnsanda Dünyadan və İnsandan daha böyük Məna tapmasında, Həyata Ruhani münasibət bəsləməsində, Dünyaya sığmamasında, Mütləqə can atmasındadır. İnsan Dünyada ikinci Dünya yaradır, Müqəddəsliyə tapınır, nisbi hadisələrdən Yüksəkdə duran Mütləq axtarır, özünü onda təsdiq edir. Bu səbəbdən də Dünya İnsana həm doğmadır, həm də yaddır. Doğmadır, çünki İnsan Dünyada yaşayır. Yaddır, çünki Dünya ona azlıq edir, o, Dünyaya sığmır. Yaddır, çünki hələ indiyə qədər öz istəyinə, arzularına layiq Həyat yarada bilməyib. Çünki yaratdığı cəmiyyətlərin heç biri onun Ruhani Mahiyyətinə xidmət etməyib. Siyasət ilə Mənəviyyat arasında sonsuz ziddiyyət yaranıb və İnsan özünü cəmiyyətdə itirib. Mənəvi İntibahın ən böyük məqsədi odur ki, İnsan özünü Gerçəklikdə təsdiq edə bilsin, özünə layiq Cəmiyyət yarada bilsin, özündəki Böyüklüyü görsün və ona layiq yaşasın. İnsan Dünyanı Ağılla, Şüurla dərk edə bilməz. Ağılla o, olsa-olsa Dünyanı zahirən tanıya bilər. 48
Dünya yalnız Ruhun güzgüsündə görünür. Ruh vasitəsilə İnsan həm də özünün özündən böyük Mənasını dərk edir, özünü bu Məna əsasında Kamilləşdirir, Ülviləşdirir. İnsanı İnsan eləyən Ağıl yox, Ruh oldu. Mənəviyyat İmtinadan başlayır. Çünki İnsan təbiətin verdiyi ilə kifayətlənmir, bundan daha Yüksək olmağa can atır, özüylə döyüşür.
Mənəviyyatın ikinci – Vicdan mərhələsində İnsan Mənəvi Həyatını daxili tələb
əsasında nizamlayır, yetkinləşdirir, özünü
özünün sərəncamına verir. Son mərhələdə İnsan Özündənkeçməklə özünü özündən Alidə tapır.
Beləliklə də, İnsan – Ruhla Dünyanı dərk edən, Müqəddəslikdə Həqiqət arayan, Özündənkeçmədə Özünü tapan, Dünyaya, Təbiətə, Cəmiyyətə, Özünə sığmayan Varlıqdır. O, Gərgin Həyat sürür. Dünyaya naməlum gəlib, naməlum da gedir, heç kəs onun kim olduğunu bilmir, çünki Həyati təsəvvürlərə sığmır. Onun ictimai tarixi – özündənayrılma, özünün əksinə çevrilmə, öz İnsani Mahiyyətinin əksinə yaşamaq, Zorakılığın Ruhaniliyi üstələməsi tarixi olub. İnsanın İnsani Mənası isə Peyğəmbərlərin Kəlamlarında, Qəhrəmanların Mənəvi Qüdrətində, Müdriklərin Fikirlərində, Dostluqda, Məhəbbətdə aşkara çıxıb. İctimai Həyat Ruhani Həyata demək olar ki, həmişə düşmən kəsilib, ona görə də İnsan İnsan kimi yaşaya bilməmişdir. İnsanı əhatə eləyən İctimai Dünya demək olar ki, heç vaxt İnsani Dünya olmamışdır. Burada şər, eybəcərlik, yalan, naşılıq çox olmuş, Xeyirin, Gözəlliyin, Həqiqətin üzərinə kölgə salmış, onlara xələl gətirmişdir. Bu baxımdan, Dünya heç vaxt doqmatik nikbinliyin tələbinə tam cavab verməmişdir. Ancaq Dünya həmişə özündən kənara çıxmağa, özündən daha yaxşı olmağa, Mütləqə yaxınlaşmağa can atmışdır. Bu baxımdan, o, bədbinliyə də bəraət qazandırmır.
49
Soyuq, avam nikbinlik də, miskin, zəif bədbinlik də Dünyanın Mənasına yaddır. Dünya Nikbinlik və Bədbinlik anlayışlarının hər ikisindən Yüksəkdir. O, Mütləqə can atandır, ancaq şəri tam yox edən deyil! Gözəllik yaradandır, ancaq mənfiliyi yox edən deyil! Şərdə dayanmır, ondan uzaqlaşmağa səy göstərir, ancaq Şəri özüylə gələcəyə aparır. Dünyanın gedişində İnsanı Hiddətləndirən cəhətlər çoxdur, ancaq gedişin özü Kamilliyə, Gözəlliyə doğrudur. Buna görə də İnsan Dünyadan küsmür, ancaq Dünyayla ayaqlaşmağa da səy etmir; o, Dünyada mövcud olur, ancaq İdealda, Mütləqdə yaşayır, buna görə də özünü və Dünyanı yenidən yaradır.
Xalq Ruhu və cəmiyyətdə bərqərar olan ideologiya – müxtəlif hadisələrdir. Xalq – Mənəvi Ənənənin daşıyıcısı, hifz edəni və gələcək nəsillərə bəxş edənidir. Bu səbəbdən də o, Əbədi Sərvətlər rəmzidir. Cəmiyyət dəyişilir, Xalq Ruhu isə çox cüzi dəyişilməyə məruz qalır, onun yalnız zahiri cəhətlərində, üst qatında dəyişiklik müşahidə olunur. Xalq Ruhunda həmişə Əbədi keyfiyyətlər saxlanılır. Hər yeni cəmiyyət Xalq Ruhunu dəyişdirdiyinə inanır, ancaq gec-tez bu xülya yox olur, məlum olur ki, Xalq cəmiyyət qanunlarına əməl eləyir, an- caq öz qanunları əsasında yaşayır. Bu səbəbdən də qəsbkarların yaratdıqları eybəcər mühitdə belə, Xalq Xalq olaraq qalırdı. Çünki Xalq İnsanların sadəcə cəmi deyil, Birliyidir. Bu Birlik Mənəviyyatın dərinliyində mövcud olur, bu dərinliyə isə cəmiyyət müdaxilə edə bilmir. Bu səbəbdən də cəmiyyət ölür, ancaq Xalq yaşayır. Xalqı Xalq eləyən üç keyfiyyətdir: Etnik Birlik, Mənəvi Birlik, Ərazi Birliyi. Etnik Birlik – Xalqın yaranması, Həyata gəlməsi, İrqi xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Mənəvi Birlik – Dini, Fəlsəfi, Bədii Sərvətlərlə nəsildən-nəsilə keçən, sabit Adət-Ənənələrlə əlaqədardır. Ərazi Birliyi – Vətən anlayışının coğrafi Mənasıyla, Xalqın yaşadığı ümumi məkanı ifadə edir. Bu üç cəhətin hər biri əsasdır.
50
Bu baxımdan, yalnız İdeoloji Birlik əsasında yaradılan və yuxarıdakı amilləri nəzərə almayan Xalq anlayışı çox süni və yanlış anlayışdır. İdeoloji Birlik əsasında ərəblər qəsb etdikləri Xalqlar əsasında yeni vahid Xalq yaratmadılar. Romalılar da öz möhtəşəm imperiyasında Xalqların cəmindən yeni Xalq yetirmədilər. Napoleon – özünü Fransa inqilabının davamçısı kimi qələmə verdi, ancaq inqilabi ideologiya əsasında ümumi bir inqilabi Xalq icad etmədi. Bir-birindən Etnik, Mənəvi və Ərazi cəhətcə fərqlənən Xalqları ümumi, vahid Xalq Birliyi adı altında birləşdirmək yalnız bir nəticə verə bilər: sayca balaca olan Xalqları sayca böyük olan Xalqların içərisində əritmək, böyük xalqı daha da artırmaq, genişləndirmək, gücləndirmək. Doqmatizmin ən böyük günahlarından biri Bəşəriyyəti Xalqlara, Millətlərə qarşı qoymaqdır. Əslində Doqmatizm müxtəlif Xalqlardan, Millətlərdən ibarət olan əlvan və buna görə də Həyati, Təbii Bəşəriyyət tanımır. O, müxtəlifliklərdən təcrid olunmuş Xalqlar, Millətlər, Adət-Ənənələr əlvanlığından azad olunmuş Bəşər tanıyır. Bu səbəbdən də o, Millətlərin gec-tez aradan qaldırılmasını, bir-birinə qovuşmasını və az qala bir dildə danışmasını, Vahid Bəşəriyyət Varlığında itməsini – qarşısıalınmaz mütərəqqi hadisə sayır. Narahat olanları sakitləşdirmək üçün Doqmatizm Millətlərin bir-birinə qovuşmasını uzaq gələcəyin öhdəsinə buraxır. Ancaq bununla zərərli fikrin təhlükəli mənası dəyişilmir. Hər halda biz bilməliyik ki, gec-tez ayrı-ayrı Xalqlar əvəzinə yeganə, vahid bəşər əmələ gələcək, həmin bəşərin vahid mədəniyyəti olacaq və beləliklə də həlli çətin olan Milli məsələ öz qəti, tam “həlli”ni tapacaq.
Sual olunur: Həyatı Müxtəliflik, Əlvanlıq, Çoxcəhətlilik Gözəlliyindən təcrid edən Yeknəsəq Dünya cənnətdən çox cəhənnəmə bənzəməzmi? Digər tərəfdən, əgər Millətlər aradan qalxacaqsa, onda onların çiçəklənməsi nəyə gərəkdir? Bu, təxminən şaqqalanmağa hazırlanan qoyunun qəssab əlinə keçməmişdən qabaq kökəldilməsinə bənzəmirmi? Xalqa deyirlər ki, Mədəniyyətini, Tarixini, Dilini öyrən, sonra da məlum olur ki, Xalq özü gec-tez itəcək. Bu ona bənzəyir ki, məhsulu becərəsən, biçəsən, anbara doldurasan, sonra da anbarı yandırasan. Doqmatizm Xalqlara çox fəlakətli aqibət hazırlayır. Azərbaycanlıların özlərinə məxsus tarixi taleyi var: Etnik cəhətcə biz Oğuz Türkləriyik, Səlcuqların varisləriyik. 51
Mədəniyyət baxımından, ümumi Şərq Dünyasının bir hissəsiyik, Ərəb-Fars Mədəniyyəti ilə təmasdayıq. Ərazi cəhətdən iki hissəyə bölünmüşük, kiçik Xalqların cərgəsindəyik. Tarixi taleyimizdə faciəli cəhətlər çoxdur. Faciəmiz Türklərin bir-birini sevməməsi, tanımaması, bir-birindən ayrı düşməsi, Dünyaya səpələnməsindən başlayır. Oğuzların bir hissəsi Azərbaycanda qaldı, o biri hissəsi Osmanlı Türkiyəsini yaratdı, ancaq iki yaxın məmləkət arasında əsl ictimai Birlik bərqərar olmadı. Faciəmizin səbəbi bir də o oldu ki, Müstəqil Dövlətimizi yarada bilmədik, taleyimizi özgələr həll etdi, yadlara bel bağladıq, aldandıq. Öz aramızda Birlik olmadı, naşıcasına Azərbaycanı məhəllələrə böldük. Milli Şüur yetişmədi, Xalqla bağlı olan Qeyrətli Ziyalı Dəstəsi meydana gəlmədi. Faciəmiz Millətimizin adında da yaşayır: “Azərbaycan” – Odlar Yurdu deməkdir və Xalqı ifadə eləmir. Odlar Yurdunda – Oğuz Türkləri də yaşaya bilər, başqa Millətlər də. Ölkəmizin adıyla Xalqımızın adı arasında üzvi bağlılıq yoxdur. Ümumən kimliyimiz də aləmə tam bəlli deyil. Bizi Qafqaz Tatarları, Fars Türkləri sayırdılar.
O, nə qədər İstedadlı, Ağıllı, Mənəviyyatlı, Tarixli, Qəhrəmanlı olsa da, Kişilər arasında yeri yoxdur. Müstəqil Dövlət olmadan – Müstəqil Ruhu təcavüzdən qorumaq çətindir. Müstəqil Dövlətdən məhrum olan Xalq – Müstəqil Xəlqi İradədən məhrum olur. Müstəqil Dövlət – Xalqın ictimai-siyasi yaradıcılığıdır. Dövlətsiz Xalq bu yaradıcılıqdan məhrumdur. Azərbaycan Xalqı öz Müstəqil Dövlətini yaratmalıdır, yad axından ayrılmalıdır. Sonra o, ətrafında Türk Ruhu saxlayan Xalqları birləşdirib Böyük Məmləkət yaratmalıdır. Böyük balıqların balaca balıqları yediyi, möhtəşəm Dövlətlərin Kiçik Xalqları əsarət altına saldığı dövrdə balaca Dövlətin Müstəqil yaşaması çətindir. Azərbaycan Güclü, Müstəqil Dövlət olmalıdır və onun Özünəməxsus ictimai-siyasi Tarixi başlanmalıdır.
52
V. ŞƏRQ–QƏRB Şərq bir zamanlar müəllim idi, öyrədirdi, indi Qərbi təqlid edir, onun arxasınca addımlayır, ona oxşamasıyla öyünür. Şərq bir zamanlar yeni İdeyalar, formalar yaradırdı, indi həmin Məzmunu, Biçimi Qərbdən mənimsəyir. Geyimdən başlamış, siyasi üsul-idarəyə, ictimai doktrinaya, İdeala, Fəlsəfi Fikrə, Bədiiyyata qədər nə varsa, hamısını Şərq Qərbdən götürür. Bir zamanlar Şərq Şərq olmağıyla fəxr edirdi, indi “mən Şərq deyiləm, mən elə Qərbəm” – deyə bağırır. Düşüncəm Qərb Düşüncəsidir, Duyğularım Qərb Duyğularıdır, Adətlərim, Həyat Tərzim, Məişətim Qərbvaridir, Özüm olmaq istəmirəm, Qərb olmaq istəyirəm. “Avropalaşmalı” – deyə haray qoparıram. Qərb müəssisələrini Şərqə gətirirəm, Şərq torpağında Qərb meyvəsi bitirirəm və bunu vüqarla aləmə bəyan edirəm. Sözdə irqçiliyin əleyhinə çıxıram, əməldə isə “Qərb hər şeydir” – ideyasını naşıcasına, miskincəsinə təsdiq edirəm. Üsul-idarəm – Qərb üsul-idarəsi, müəssisələrim – Qərb müəssisəsi, İdealım – Qərb İdealı… Qərbə qovuşuram, Qərbdə itirəm, ancaq fəlakətimi tərəqqi sayıram! Özümə təskinlik vermək üçün – “Bəşər vahiddir, onu Şərqə və Qərbə bölmək olmaz” – deyirəm və unuduram ki, Bəşər müxtəlifliyin Vəhdəti kimi birdir, yeknəsəqliyin təsdiqi kimi yox! Miskincəsinə, avamcasına unuduram ki, Şərqin Qərbləşməsi Qərbin Şərq Xalqlarını əsarətə salması üçün ən gözəl vasitədir. ”Mən sənin əbədi qəyyumunam! Sən məni eşitməlisən, mən deyən kimi yaşamalısan. Mən sənə tarix tərəfindən əbədilik rəhbər təyin olunmuşam, sən mən deyən, mən istəyən Şərq olacaqsan! ”
Qərbləşməyə can atmaqla Şərq özünü əjdahanın ağzına atır, vüqarla Mənəvi səfalətə doğru addımlayır və anlamır ki, ayılıb görəcək Şərq Dünyasından heç nə qalmayıb. Şərqin belə fəlakətli vəziyyətə düşməsinin səbəbi nədir? Birinci səbəb odur ki, iqtisadi inkişafı tərəqqinin meyarı saydılar. Əgər Qərb Şərqi iqtisadi cəhətdən ötübsə, deməli, o, hər cəhətdən Şərqdən üstündür. Deməli, onun Mədəniyyəti də, İctimai İdealı da, Həyat Tərzi də təqlidə layiqdir. Deməli, Avropalaşmaq lazımdır, Avropada nə varsa, Şərqə köçürmək lazımdır. Şərqin öz Fəlsəfəsini, Üsul-İdarəsini yaratmağa ehtiyacı yoxdur.
53
Əgər Avropanın maşını çoxdursa, deməli, Ləyaqəti də çoxdur. “Qərb balonlarda gəzir, biz isə avtomobil minməyiriz” – deməli, avtomobilə minməklə biz tərəqqinin ön sırasına çıxacağıq. Şərq dəhşətli yanlışlığa, fəlakətli naşılığa yol verdi, avtomobilə minməyi tərəqqiylə eyniləşdirdi. İndi Şərq artıq balonlarda gəzir, ancaq tarixinin ən ağır illərini keçirir. Şərq hay-küyə uydu, uzaqgörənlik göstərmədi, indi Qərb filosofları özləri maşın sivilizasiyasının Bəşərə səadət gətirmədiyini, əksinə, zillət gətirdiyini təsdiq edirlər. Şərq avtomobilə minməliydi, minəcəkdi, ancaq bundan ötrü öz Dünyasından əl çəkməməliydi, anlamalıydı ki, İqtisadi Tərəqqi avtomatik şəkildə Mənəvi, İctimai, Siyasi Tərəqqi yaratmır, bu səbəbdən də Qərbdə hökm sürən Üsul-İdarəni, Mədəniyyəti süni surətdə Şərqə köçürmək, calamaq olmaz, bu, eybəcərlik törədər. Qərb öz nailiyyətləri ilə Şərqin gözünü qamaşdıra bildi, Şərq Sabahı görmədi. Heç bir Şərq ölkəsində parlament sistemi özünü doğrultmadı, Qərb Fəlsəfəsi Cərəyanlarının heç biri Şərq İdrakına təkan vermədi, Şərq pozitivistləri Kantların, Yasperslərin yanında heç görünmürlər də. Şərq öz bədii ənənəsini davam etdirmədi, Qərb ənənəsini mənimsədi və bu səbəbdən də Sənət Zirvəsi yarada bilmədi. Şərq öz Mədəniyyətinə Qərbin gözü ilə baxdı, Qərb rasionalizminin, praqmatizminin ölçüsüylə yanaşdı, özündən ayrıldı. Ona elə gəldi ki, Tarixində, Qədimliyində nailiyyəti azdır, yalnız Qərbləşəndən, Avropalaşandan sonra onun əsl tarixi başlanacaq. Şərq özünü inandırdı ki, onun dünəni despotçuluqdan, qəsbkarlıqdan və xurafatdan ibarətdir və bu səbəbdən də onun özünə əsaslanmağa, öz ənənələri əsasında təbii şəkildə inkişaf etməyə imkanı yoxdur, o, özünü rədd edib, Avropanı qəbul etməlidir. Əslində isə Şərqin öz yoluyla getmək, öz ənənələri əsasında müasir mədəniyyət yaratmaq üçün hər cür imkanı var idi. Zərdüştdən, Buddadan başlayan, Sufilik, Hürufilik səviyyəsinə yüksələn Fəlsəfi İdeyalar əsasında orijinal Şərq Fəlsəfəsi yaratmaq mümkün idi. Qərb Şərqin Fəlsəfi Siqlətini Şərqin özündən yaxşı anladı, ondan bəhrələndi, onun təsiriylə Həyat Fəlsəfəsi, İntivituizm və s. yaratdı. Şərq Avropalaşmaya qapılan zaman Avropanın Tolstoyları, Şveyserləri Şərq Düşüncəsinə, Bədiiyyatına, Mənəviyyatına üz tutdular… Şərq öz siyasi tarixinə daha ciddi, daha diqqətli, daha yetkin yanaşsaydı, onda Şərq despotçuluğundan başqa Şərq Müdrikliyi, Şərq 54
Möhtəşəmliyi, Şərq Müqəddəsliyi, Şərq Mətanəti də görərdi, Qərbdən üsul-idarə mənimsəməzdi. Ümumbəşəri Bədiiyyatın Zirvələrindən olan Şərq Sənətini də Şərq düzgün qiymətləndirmədi. O, belə hesab etdi ki, müasir dövrdə ona arxalanmaq olmaz, o, vaxtı keçmiş arxaik hadisədir, Qərb sənətinə əsaslanmaq lazımdır. Evladlar Atalarına layiq olmadılar və tədricən Şərq Qərbin bədii əyalətinə çevrildi. Şərq çox şeydə yanıldı: ona elə gəldi ki, Qərb kapitalistləşirsə, o da kapitalistləşməlidir, Qərb sənayeləşirsə, o da mütləq sənayeləşməlidir, yoxsa məhv olar. Əslində isə onu kapitalistləşmə, sənayeləşmə məhv etdi: bunları Şərq öz qüvvəsiylə həyata keçirə bilmədi, Qərbə üz tutdu, Qərb isə Şərqə sənayeləşmə ilə yanaşı, əsarət gətirdi. Şərq elə hesab etdi ki, əgər Qərbdə yeni bir ictimai cərəyan yaranırsa və bu cərəyan əsasında Dünyanı cənnətə döndərirlərsə, o, bu axından kənarda qala bilməz, tezliklə “nicat doktrinasını” qəbul edib cənnətə hamıdan tez çatmalıdır. Şərqin Qərbçilik dövrü ona ağır başa gəldi. İndi o, özünə qayıtmalıdır. Ya da Qərbin bulanıq sularında qərq olmalıdır.
İnsan Özündən ayrılıb – onu Özünə qaytarmaq lazımdır! Şərq Özündən ayrılıb – onu Özünə qaytarmaq lazımdır! Azərbaycan Özündən ayrılıb – onu Özünə qaytarmaq lazımdır! İnsanı Özünə qaytarmaq üçün Ona normal maddi şərait yaratmaq lazımdır. Bu, ilkin və ibtidai tələbdir. İnsanı Özünə qaytarmaq üçün Ona Yeni İdrak, Yeni Mənəviyyat, Yeni Hissiyyat,Yeni Həyat İdealı lazımdır. Bunun üçün keçmişə qayıtmaq tələb olunur. Müqəddəsliyə pərəstiş duyğusunu bərpa etmək gərəkdir. Bunun üçün Dinin alleqorik şəkildə ifadə etdiyi Ruhani İdeyalara, Duyğulara qayıtmaq tələb olunur. İnsansevərliyə, Məhəbbətə qayıtmaq gərəkdir. Bunun üçün İdealizmin Ruhani Paklığına, Füzulilərin, Nəsimilərin Ehtizazına, Vəcdinə qayıtmaq tələb olunur. Qəhrəmanlıq, Fədakarlıq, Özündənkeçmə Ehtirasına qayıtmaq gərəkdir. 55
Bunun üçün Babəklərin, Cordano Brunoların, Yan Qusların Dünyasına qayıtmaq tələb olunur. Ailə Qüdsiyyətini bərpa etmək gərəkdir. Bunun üçün Qədim Adətlərə, Qaydalara qayıtmaq tələb olunur. Qadınlıq Ləyaqətini bərpa etmək gərəkdir. Bunun üçün Qədim Qadınlığa qayıtmaq tələb olunur. Kişilik Əzəmətini bərpa etmək gərəkdir. Bunun üçün Qədim Kişilərə bənzəməliyik. İnsanın Torpaq ilə Doğmalığını bərpa etmək gərəkdir. Bunun üçün ona torpaqdan nə isə düşməlidir. İnsanı Heyvani Həyat tərzindən, əşyalaşma fəlakətindən, var-dövlət əsarətindən qurtarmaq lazımdır. Bunun üçün Buddaların, C.Rumilərin Ruhuna qayıtmaq tələb olunur! İnsanın Gözəlliklə, Bədiiyyatla təmasını bərpa etmək lazımdır. Bunun üçün Təbiətə Ruhani münasibətə, Qədim, Əbədi Bədiiyyata qayıtmaq tələb olunur. İnsanın Vətənsevərlik Ehtirasını bərpa etmək lazımdır. Bunun üçün Vətənlə bir olmaq Ülviyyəti tələb olunur. İnsanın Mənəvi Müstəqilliyini bərpa etmək lazımdır. Bunun üçün onu mühitin təsirindən qurtarmaq tələb olunur. İnsanı daxilində yaşayan Şərdən, Eybəcərlikdən, Naqislikdən qurtarmaq lazımdır. Bunun üçün Özüylədöyüş Hikmətinə qayıtmaq tələb olunur. Şərq Özünəməxsus Dövlət Quruluşu, İctimai-Siyasi Doktrina, İdeal, Fəlsəfə, Bədiiyyat yaradanda, Qərbi təqlid etməkdən əl çəkəndə, öz Adət-Ənənələrinə arxalananda Özünə qayıdacaq. Şərq özünün Dünənini Bugünündən, Qədimliyini Müasirliyindən, Tarixini indiki nailiyyətlərindən Üstün sayanda Özünə qayıdacaq. Bunun üçün ardıcıl və dərin Özünüdərketmə və Özünüdəyişdirmə Qüdrəti tələb olunur. Azərbaycanın Özünə qayıtması – Özünü Müstəqil İctimai, Mənəvi Varlıq kimi dərk və təsdiq etməsilə bağlıdır. Azərbaycan – Müstəqil İctimai, Mənəvi Varlığa çevrilmədən, Qədim Ənənələri əsasında Özünəməxsus Ruhani Sərvətlər yaratmadan, Taleyini öz əlinə almadan, Özünün Ümumşərqi, Ümumtürk Xislətini bərpa etmədən, Qəyyumluq İmtiyazlarını həmişəlik rədd etmədən Öz Xəlqi Mahiyyətini təsdiq edə bilməz. Xalqı Özünün qeydinə qalmağa, Özünə sahib olmağa çağırmaq lazımdır. Onu yanlış fikirlərdən, avam xülyalardan, yalançı vətənsevərlərdən qorumaq gərəkdir.
56
Azərbaycanı mücərrəd vahidliyin vəhdəti kimi yox, orijinal, canlı, konkret hadisə kimi qiymətləndirməyi Xalqa öyrətmək lazımdır. Xalqı Müstəqil Həyata çağırmaq, hazırlamaq və yetirmək gərəkdir. Üç Böyük Qayıtmanı təmin etmək üçün dördüncü bir Qayıtmaya zəruri ehtiyac yaranır. Qədimdə Dini, Fəlsəfi və Bədii Fikir bir idilər. Sonralar onlar ayrıldı, hər biri öz yoluyla getdi. İndi yenidən bir-birinə qovuşmalıdırlar. İndi Xüsusi Din, Xüsusi Fəlsəfə, Xüsusi Sənətlə yanaşı, onları özündə cəmləşdirən, onların üzvi, təbii Birliyi olan Ali Söz yaranır. Həmin Söz Xəlqi, Şərqi, Ümumbəşəri İntibaha Rəhbərlik edəcək!
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|