Shodieva nargiza mexrikulovna milliy iqtisodiyot investitsion muhitiga moliya bozorining ta
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4-usul: Diskontlangan qoplanish muddati
|
(5) bu yerda I 0 - boshlang‘ich investitsiyalar, CF t - davrda olingan pul tushumlari. Investitsiya rentabelligi ko‘rsatkichi firma (yoki investor) mablag‘lari 1 so‘m hisobida qanday hollarda o‘sishini aniqlash imkonini beradi. Agar investitsiya sarflari turli davrlarda (uzoq amalga oshirilsa, (PI)ni aniqlash formulasi quyidagicha bo‘ladi: 38 (6) bu yerda, I t – t yildagi investitsiyalar. Investitsiyalarning rentabelligi va sof joriy qiymat ko‘rsatkichlarini taqqos- lama baholash shuni ko‘rsatadiki, sof joriy qiymati o‘sishi bilan investitsiyalar rentabelligi ham o‘sadi va aksincha. 4-usul: Diskontlangan qoplanish muddati – qilingan investitsiyalarning joriy qiymatini diskontlashtirilgan pul tushumlari qiymati orqali to‘liq qoplanish muddatini tavsiflab beradi. Yuqorida nazarda tutilgan muammoli vaziyat (ta’bir joiz bo‘lsa, xatolik)ning davomi sifatida foydaning ichki me’yori (IRR)ni hisoblashda ham sof joriy qiymat (NPV) natijasidan foydalanamiz, natijada biz loyihani amalaga oshirish jarayonida reja ko‘rsatkichlariga amal qilsakda, prognoz qilingan daromadlilikning darajasiga erisha olmaymiz. Buning natijasida o‘zlik mablag‘lari ham jalb qilingan kapital resurslari uchun belgilangan ustama baho qiymatini to‘lashga xizmat qiladi: - loyihaning hayotiylik davrida investorlarning boyligi qanday holatda o‘sishini baholovchi investitsiyalarning rentabelligi ko‘rsatkichi (PI) ham loyiha asoslanganda belgilangan natijani bermaydi. Ya’ni real (loyiha hayotga tatbiq etilgandagi) rentabellik darajasi prognoz darajadan past bo‘ladi; - dastlabki sarflangan investitsiya summasi nol darajadan boshlab diskont berilishi natijasida hosil bo‘lgan investitsiyalarning diskontlashtirilgan qiymati avvalgi holatda hisoblangan investitsiya summasidan katta chiqadi. Bu esa, investitsiyalarning diskontlashga asoslangan qoplash muddati (DPP)ni uzoq davom etishiga olib keladi. Investitsiya qarorlarini qabul qilishda investitsiya loyihalarini baholash, tahlil qilish, tanlash va amalga oshirishning ilmiy asoslangan usulubiyatidan foydalanish muhim sanaladi. Shuningdek, investitsiyalar xususida qarorlar qabul qilinishida ularni moliyaviy mablag‘lar bilan ta’minlash jarayonlarini shunday tashkil qilish kerakki, bunda ularning qiymatini minimallashtirish va joylashtiriladigan capital- 39 ning foydaliligini oshirishga qodir manbalardan foydalanish yo‘llarini baholash kerak bo‘ladi. Investitsiya qarorlarining qabul qilinishi investitsiya kapitalining tuzilishi, uning muayyan vaqt davomida taqsimlanishi hamda pulning joriy qiymatini hisoblashga imkon beruvchi diskontlash koeffitsientlarini qo‘llashni talab etadi. Loyiha samaradorligini baholash, shuningdek ishtirokchi tomonlar manfaat- larining namoyon bo‘lishini aniqlash bilan amalga oshiriladi. Garchi har bir ishtirokchi tomon o‘zicha va turlicha baholash ishini olib borsada, biroq kelgusidagi foydadan manfaatdorlik barcha ishtirokchi uchun umumiy hisoblanadi. Loyihani samaradorlik nuqtai nazaridan baholashda jamiyat manfaati va qiziqishni, mahsulotning ekologik tozaligini, uning ijtimoiy-iqtisodiy tizimning rivojlanish maqsadiga qanchalik mos kelishni aniqlash investitsiya loyihasining moliyaviy amalga oshirilishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Real aktivlarga mablag‘ sarf qilishda iqtisodiy-moliyaviy baholashning ahamiyati juda kattadir. Har qanday ma’qul bo‘lgan loyiha, agar quyidagi shartlarni bajarmasa qabul qilinishi maqsadga muvofiq emas: – tovarlarni sotishdan kelgan daromadlar sarf etilgan xarajatlarni qoplamasa; – loyihani mablag‘ bilan ta’minlaydigan investor o‘rtacha foyda normasidan kam bo‘lmagan rentabelikka erishmasa; – investor uchun ma’qul keladigan davr ichida xarajatlar qoplanmasa. Mana shu shartlarni bajarish real ekanligini aniqlash loyihalarni investitsiyalashning kaliti hisoblanadi. Bu shartlarni baholash juda qiyin jarayon hisoblanadi. Buning asosiy sababi quyidagi omillar ta’siridan kelib chiqadi: investitsiyalarni jalb etish bir marta, birdaniga, yoki uzoq muddat ichida bir necha marta takrorlanishi mumkin; natijalarga erishish davri ham juda uzoq bo‘lishi mumkin; natijalarga erishish davrini uzayishi bilan noaniqlik darajasi ham ko‘payadi, tavakkalchilik (risk) oshadi. Mana shu omillarning hayotda mavjudligi investitsiya loyihalarini baholash uslublarini vujudga keltirishni taqozo etadi. Albatta buni oldindan tez va yuz foiz aniqlik bilan hech kim ham hisoblay olmaydi. |