Shodieva nargiza mexrikulovna milliy iqtisodiyot investitsion muhitiga moliya bozorining ta
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O’zbekiston Respublikasining tuzilmaviy investitsiya siyosati Hududiy investitsion siyosat Tarmoqlar investitsion siyosati
|
3.1-rasm. O‘zbekiston Respublikasining tuzilmaviy investitsiya siyosati tarkibi Investitsiya siyosatini amalga oshirish vositalari va usullari investitsiyalarning turli yo‘nalishlarda sarflanishi va joylashtirilishini rag‘batlantiradi. Yurtboshimiz O‘zbekistonning eksport imkoniyatini keskin oshirish masalasiga yondashar ekan, buning uchun dastavval, qimmatli xom ashyoni qayta ishlash asosida tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan qo‘shma korxonalarni rivojlantirish, chet ellik sheriklar bilan zamonaviy ixcham korxonalar tashkil etish, ularni birinchi navbatda O’zbekiston Respublikasining tuzilmaviy investitsiya siyosati Hududiy investitsion siyosat Tarmoqlar investitsion siyosati Korxonalar investitsion siyosati Hududlar investitsion siyosatining ustuvor yo’nalishlari: - Hududlarning investitsion salohiyatidan kelib chiqib ustuvor yo’nalishlarni belgilash; - Hududlar investitsion salohiyatini oshirish va xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish; - Hududlarni investitsion rivojlantirish monitoringini yuritish. - Alohida tarmoqlarni rivojlantirish imkoniyatlarini o’rganish; - Tarmoqlarni rivojlantirish bo’yicha investitsiya dasturlarini ishlab chiqish; - Ishlab chiqarish va bozor infratuzilmasi tarmoqlarini rivojlantirish; - Tarmoqlarda eksportga yo’naltirilgan mahsulotlar ishlab chiqarish salmog’ini oshirish. - Korxonlarni rivojlantirish istiqbollarini belgilash; - Yangi mahsulotlar ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish; - Jahon bozorida raqobatlashadigan mahsulotlar ishlab chiqarish; - Yangi bozorlarni egallash va bozorda o’z o’rni saqlab qolish. 66 mehnat resurslari va xom ashyo manbalariga, avvalambor, qishloq joylariga yaqinroq joylashtirish zarurligini uqtirib o‘tadi. Ayni vaqtda, investitsiya siyosatining eng ustuvor yo‘nalishi, birinchidan, respublikaning eksport imkoniyatini oshirish, ikkinchidan, iqtisodiyotga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investit- siyalarni jalb qilish va ulardan samarali foydalanish, uchinchidan, investitsiyalarni moliyalashning nomarkazlashgan manbalari hajmini oshirishga yo‘naltirilgan. Bir vaqtning o‘zida mamlakatimizning jahon maydonidagi raqobatdoshligini, eng avvalo, puxta ishlab chiqilgan va oqilona yuritilayotgan investitsiya siyosati orqaligina ta’minlash mumkin. Xorijiy investorlarni manfaatli jalb etishda ularning sarmoyalarini himoya- langan kafolatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Aks holda ular investitsiyani milliy iqtisodiyotimizga kiritishda iqtisodiy jihatdan hadiksiraydilar. Shu bois, chet ellik investorlarning o‘z investitsiyalarini ixtiyoriy ravishda sug‘urta qilish huquqlari- ning kafolatganligi ularning mulklarini ekspropriatsiya qilishdan va boshqa xatarlardan muhofaza qilinishini ta’minlaydi. Xorijiy investorlar o‘z faoliyatlari natijasida olgan foydalarini hech bir cheklovlarsiz chet elga o‘tkazishlari ham, ularni respublika hududida qayta investitsiyalashlari, yohud ulardan o‘z istaklariga ko‘ra boshqa maqsadlarda foydalanishlari ham kafolatlanadi. Ana shunday qulay muhit tufayli ularning faoliyatlari rivojlanib bormoqda. O‘zbekistonning dunyodagi mavqeining mustah- kamlanib borishi, chet el investitsiyalarini jalb etish uchun yaxshi sharoitlarning yaratilishi natijasida chet el investitsiyalari ishtirokidagi qo‘shma korxonalar soni ko‘payib bormoqda. Ammo, O‘zbekistonda chet el investitsiyalarini mamlakat iqtisodiyotiga jalb qilishda bir qancha muammolar mavjud. Xususan, xorijiy investitsiyalarni joylashishida hududiy nomutanosiblik mavjud. Natijada chet el investorlarini hududlar miqyosida jalb etish muvozanatga solinmaganligi saqlanib turibdi. Masalan, faoliyat ko‘rsatayotgan qo‘shma korxonalarning 65 foizi Toshkent shahri va Toshkent viloyatida joylashgan. Hozirgi davrning muhim vazifalaridan biri tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish, bu borada amalga oshirilayotgan 67 ishlarni qayta tashkil etish zarur. Bu esa iqtisodiyotga chet el investitsiyalarini jalb qilish ishlarini yanada jonlantirishga imkon beradi. Shuningdek, amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalari, chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar faoliyati monitoringini tashkil etish talab etiladi. Hududlarga xorijiy investitsiyalarni jalb etishni ko‘paytirishning yanada bir yo‘li joylarda ishlab chiqarish va bozor infratuzilmalarini rivojlantirish hisoblanadi. Investitsiya siyosatini takomillashtirish maqsadida, fikrimizcha, quyidagilarga alohida e’tibor qaratish zarur: – investitsiya faoliyati bilan bog‘liq qonunchilik va me’yoriy-huquqiy bazani yanada takomillashtirish va mustahkamlash, yangi qonunlar qabul qilish, tegishli qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish; – qishloqda ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish, suv resurslaridan oqilona foydalanishni tartibga solish va sug‘oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash masalalariga alohida e’tibor qaratish, qishloqda sanoat ishlab chiqarishi va qurilishni jadal rivojlantirish, meva-sabzavot va chorva mahsulotlarini qayta ishlash bo‘yicha zamonaviy texnika hamda texnologiyalar bilan jihozlangan ixcham qo‘shma korxonalarni tashkil etish chora-tadbirlarini amalga oshirish; – mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun imtiyoz va rag‘batlantirish choralarini kengaytirish va bu borada yangi imkoniyatlar yaratib berish, xizmat ko‘rsatish sohasini yanada rivojlantirish; – xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar, shu jumladan, qo‘shma korxonalar faoliyatini tekshirishni yanada cheklash. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, chet el investor- lariga turli yengillik va imtiyozlarni joriy etish bo‘yicha Xitoy davlati tajribasi ahamiyatlidir. Xitoy hukumati investitsiyalar oqimini hududlar darajasida, mahalliy hokimiyatga katta vakolat bergan holda muvaffaqiyatli muvofiqlashtirib kelmoqda. Markaziy organlar umumiy investitsiya siyosati doirasida qaysi sohaga investit- siyalarni yo‘naltirish zarurligini aniqlab beradi. Mahalliy organlar esa bir vaqtda investitsiyalarni rag‘batlantirish dasturlarini ishlab chiqadi. Chet el investitsiya- 68 larini jalb etish uchun «soliq kanikuli» va yengilliklari, import ta’riflari bo‘yicha engilliklari kabi turlicha rag‘batlantirish usullari ishlab chiqilgan. Ayniqsa ko‘pgina erkin iqtisodiy zonalarda tashkil etilgan korxonalarga nisbatan bunday yengillik va imtiyozlar ko‘proq ishlatiladi. Respublikamizda ham viloyatlarning, tumanlarning investitsiya faoliyatidagi faolligini va mustaqilligini oshirish hududlarga chet el investitsiyalarini jalb etishda bir muhim mezon bo‘lishi mumkin. Ayni vaqtda shuni tan olish kerakki, iqtisodiyotimizga investitsiya kiritish salohiyatiga ega bo‘lgan chet ellik investorlar bilan talab darajasida ish olib borilmayapti. Avvalombor ular O‘zbekistondagi sarmoya kiritish uchun mavjud bo‘lgan katta imkoniyatlar, shuningdek, investorlar uchun yaratilgan har tomonlama keng, qulay shart-sharoit va kafolatlar bo‘yicha zarur, kerakli ma’lumot va axborotlarga ega bo‘la olmayapti. Shu ma’noda Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi huzurida yangi tashkil etilgan xorijiy investitsiyalarni axborot bilan ta’minlash va ko‘maklashish agentligi – “O‘zinfoinvest”ning mas’uliyatini kuchaytirish zarur. Mazkur agentlik xorijiy ishbilarmon doiralarini respublikamizdagi mavjud investitsiya muhiti haqida atroflicha axborot bilan ta’minlab qolmasdan, ularga investitsiya loyihalarini amalga oshirish borasida ham har tomonlama ko‘maklashadi. Ivestitsiya muhitini yaxshilashda quyidagi chora - tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvoqdir: 1.Xorijiy investitsiyalrni jalb qilish va tartibga solishda qonun va me'yoriy xujjatlarni takomillashtirish; 2. Mamlakatdagi va korxonalar daoajasidagi kadrlar salohiyatini oshirish; 3.Ichki bozorda o‘z faoliyatini olib borayotgan milliy korxonalarni aniq axborot bilan ta'minlanishini yaxshilash; 4. Yashirin iqtisodiyot ulushini kamaytirish va faoliyat yuritayotgan xo‘jalik sub'yektlarni legallashtirish; 5.Mamlakatdagi rivojlanish darajasi pastroq bo‘lgan mintaqalarga moliyaviy mablag‘lar ajratish; 69 6. O‘zbekiston Respublikasida Investitsion loyihalarni baholash maqsadida investitsion agentliklarni tashkil etish. Investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha quyidagi chora- tadbirlarni qayd etish mumkin: - Aholi bo‘sh pul mablag‘larini investitsion jarayonlarga jalb qilish maqsadida qimmatli qog‘ozlar bozorini yanada rivojlantirish, turli qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqarish; - Investitsion loyihalarni sifatini oshirish maqsadida doimiy ravishda investitsion loyihalar ko‘rgazmasini tashkil qilish. - Iqtisodiyotimizda TTXIlardan oqilona va samarali foydalanish bo‘yicha quyidagi takliflarni berish mumkin: - investitsiyalarning hududiy bir yoqlamalik xususiyatini oldini olish maqsadida, viloyatlarni rivojlanganlik darajasi bo‘yicha uch guruhga bo‘lib, sust rivojlangan regionlarga investorlar uchun ko‘proq manfaatdorlik, moyillik rag‘batlarini yaratish. Bugungi kunda eksportni rivojlantirish bu investitsion faoliyatni rag‘batlan- tirishga yo‘naltirilgan davlatning umumiy iqtisodiy siyosatining ajralmas bir qismidir. Yuqoridagi muammolarni bartaraf etilishi iqtisodiyot mamlakatimiz iqtisodiyotini tubdan tarkibiy o‘zgartirish va diversifikatsiya qilish, qisqa muddatda mutlaqo yangi, lokomotiv rolini bajaradigan tarmoqlarni barpo etish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash dasturlarini amalga oshirish, zamonaviy bozor infratuzilmasini shakllantirish borasida o‘z vaqtida boshlangan, chuqur o‘ylangan va uzoq istiqbolga mo‘ljal- langan ishlarni yo‘lga qo‘yish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va natijada mamlakat aholisining turmush darajisini ko‘tarilishi va daromadlarini oshishiga olib keladi. Ivestitsiya muhitini yaxshilashda quyidagi chora - tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvoqdir: 70 1.Xorijiy investitsiyalrni jalb qilish va tartibga solishda qonun va me'yoriy xujjatlarni takomillashtirish; 2. Mamlakatdagi va korxonalar daoajasidagi kadrlar salohiyatini oshirish; 3.Ichki bozorda o‘z faoliyatini olib borayotgan milliy korxonalarni aniq axborot bilan ta'minlanishini yaxshilash; 4. Yashirin iqtisodiyot ulushini kamaytirish va faoliyat yuritayotgan xo‘jalik sub'yektlarni legallashtirish; 5. Mamlakatdagi rivojlanish darajasi pastroq bo‘lgan mintaqalarga moliyaviy mablag‘lar ajratish; 6. O‘zbekiston Respublikasida Investitsion loyihalarni baholash maqsadida investitsion agentliklarni tashkil etish. Investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha quyidagi chora - tadbirlarni qayd etish mumkin: - Aholi bo‘sh pul mablag‘larini investitsion jarayonlarga jalb qilish maqsadida qimmatli qog‘ozlar bozorini yanada rivojlantirish, turli qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqarish; - Investitsion loyihalarni sifatini oshirish maqsadida doimiy ravishda investitsion loyihalar ko‘rgazmasini tashkil qilish. Bugungi kunda eksportni rivojlantirish bu investitsion faoliyatni rag‘batlanti- rishga yo‘naltirilgan davlatning umumiy iqtisodiy siyosatining ajralmas bir qismidir.Yuqoridagi muammolarni bartaraf etilishi iqtisodiyot mamlakatimiz iqtisodiyotini tubdan tarkibiy o‘zgartirish va diversifikatsiya qilish, qisqa muddatda mutlaqo yangi, lokomotiv rolini bajaradigan tarmoqlarni barpo etish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash dastur- larini amalga oshirish, zamonaviy bozor infratuzilmasini shakllantirish borasida o‘z vaqtida boshlangan, chuqur o‘ylangan va uzoq istiqbolga mo‘ljallangan ishlarni yo‘lga qo‘yish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va natijada mamlakat aholisining turmush darajisini ko‘tarilishi va daromadlarini oshishiga olib keladi. |