05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

 
Tekislilik va to`g`ri chiziqlilikni nazorat qilish asboblaridan biri 
bo`lgan likalo chiziqlari uch turda tayyorlanadi: ikki tomonlama chegirilgan, 
uzunligi 80, 125, 200, 320 va 500 mm; uch qirrali, uzunligi 200 va 350 mm; 
to`rt qirrali uzunligi 200, 350 va 500 mm. 
Likola chiziqlari bilan to`g`ri chiziqlilikni “yorug`liktirqishi” usulida 
tekshiriladi. Bunng uchun chizg`ichning o`tkir qirrasini tekshiriladigan sirtga 
qo`yiladi. Detal bilan chizg/ich orasidan yorug`lik o`tishi yuzaning to`g`ri 
chiziqdan og`ganini ko`rsatadi. 
Ish sirti keng bo`lgan tekshiruv chizg`ichi to`rt turda ishlab chiqariladi: 
to`g`ri burchakli; qo`shtavrli; ko`prikcha; uch qirrali. Ro`xsat etilgan to`g`ri 
burchaklikni og`ishga ko`ra Sh P, ShD va ShM chizg`ichlari uch klassga, uch 
qirrali chizg`ich ikki klassga bo`linadi. Nol ba bir-klass chizg`ichlari yuqori 
aniqlikdagi nazorat, ikkinchi klass chizg`ichlari esa o`rtacha aniqlikdagi montaj 
ishlari uchun ishlatiladi. Bu chizg`ichlar bilan to`g`ri chiziqlik va tekislikni 
chiziqli og`ishlar va bo`yash usulida nazorat qilinadi.
To`g`ri chiziqlikdan chiziqli og`ishlarni o`lchash uchun chizg`ichni 
tekshirilayotgan sirtga qo`yiladi. Chizg`ich va nazorat qilinadigan sirt orasidagi 
yorug`lk shup bilan o`lchanadi. Chizg`ich va sirt oarlig`iga yupqa qog`ozni 

---

72 
qo`yib, unu chizg`ich orasi bo`ylab surish usuli ham to`g`ri chiziqlikning ruxsat 
etilgandan og`ganini aniq ko`rsatoish mumkin. 
Bo`yash usulida tekshirib ko`rish uchun chizg`ichning sirtini yupqa 
qalinlikda bo`yab, uni tekshirilayotgan sirtga qo`yiladi va chizg`ichni qattiq 
bosmay suriladi. Sirtda hosil bo`lgan dog`larning o`lchami bo`yicha to`g`ri 
chiziqlikni aniqlanadi. Yaxshi ishlov berilgan sirtda bo`yoq dog`lari butun sirt 
bo`yicha bir tekis joylashadi. Dog`lar qancha ko`p bo`lsa, sirtning to`g`ri 
chiziqliligi yuqori bo`ladi.