10-Mavzu. Mopoliyaning iqtisodiy asoslari

Mopoliyaning iqtisodiy asoslari 
181 
Bir vaqtning o‘zida monopoliya va monopsoniya hisoblanuvchi firma 
o‘zining daromadini «narxlar qaychisi» usuli orqali ahamiyatli darajada oshiradi. 
Bunda monopol yuqori va monopol past narxlardan foydalanilib, ular o‘rtasidagi 
farq xuddi qaychining ikkita kesuvchi tomoni bir-biridan uzoqlashgandagi singari 
kattalashib boradi. Narxlarning bunday harakati tovarlar ortiqchaligi va taqchilligi 
hududlarining kengayishiga asoslanadi. U sanoatning ko‘plab qayta ishlovchi 
korxonalari uchun xosdir. Bu korxonalar o‘zlarining tayyor mahsulotlariga 
undirma sanoat tarmoqlarida o‘rnatilgan narxlarga nisbatan bir necha marta yuqori 
narx o‘rnatadilar.
XX asrning ikkinchi yarmida AQSh, Fransiya, Buyuk Britaniya va boshqa 
g‘arb mamlakatlarida agrobiznes sohasining kengayishi bilan narxlar qaychisi 
asosiy usullardan biriga aylanib, uning yordamida yirik firmalar o‘rta va mayda 
fermerlarni qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishidan siqib chiqardilar.
 
Narx siyosati va uning O‘zbekistonda amalga oshirilish 
xususiyatlari 
Davlatning narx siyosati - bozor iqtisodiyotiga o‘tish 
sharoitida narxlarni erkinlashtirish va milliy bozor narxlarini jahon bozori 
narxlariga yaqinlashtirishga qaratiladi. 
Narxlarni erkinlashtirishdan ko‘zlangan maqsad: 
 
xom ashyo bilan mahsulot ayrim turlari narxlari o‘rtasidagi 
nomutanosiblikni yumshatish; 
 
narx 
bilan 
axrli 
daromadlari 
va 
korxonalar 
foydasi 
urtasidagi mutanosiblikka erishish; 
 
investitsion 
tovarlar, 
ists’mol 
tovarlari 
va 
xizmatlar 
narxlarining oqilona nisbatini ta’minlash; 
 
ishlab chiqarish vositalari, xalq iste’mol 
tovarlari, 
bajarilgan ishlar va xizmatlarning erkin narxlari hamda 
ta’riflariga o‘tish; 
 
milliy 
bozor 
narxlarini 
jahon 
bozori 
narxlariga 
yaqinlashtirish. 
Narxlarni erkinlashtirish yo‘llari: 
- 
narxlarni birdaniga yoki “esankiratadigan” 
tarzda qo‘yib yuborish; 
- 
narxlar o‘sishini sun’iy ravishda to‘xtatib qo‘yish; 
- 
narxlarni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilishni ma’lum 
darajada saqlab qolish; 
- 
narxlarni 
asta-sekinlik 
bilan 
va 
bosqichma-bosqich 
erkinlashtirish. 
O‘zbekistonda iqtisodiyotni isloh qilishning o‘ziga xos tamoiillari, 
mamlaktdagi iqtisodiy vaziyat va aholining turmush darajasi hisobga olinib, 
narxlarni bosqichma-bosqich erkinlashtirish io‘li tanlab olindi. 
5 – savol
Davlatning narx 
siyosati - bozor 
iqtisodiyotiga o‘tish 
sharoitida narxlarni 
erkinlashtirish va milliy 
bozor narxlarini jahon 
bozori narxlariga 
yaqinlashtirishga 
qaratiladi. 

---