Zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish

4. Konfidensial axborotni himoyalashning huquqiy asoslari 
XXI asr axborot asri bo‘lib, axborot ahamiyati va qimmati oshib bormoqda. 
Bunday sharoitda uni qonuniy himoyalash ham dolzarb masalaga aylandi. 
Axborotni himoyalash deganda quyidagilar tushuniladi: 1. Axborot butunligi va 
ishonchliligini ta’minlash; 2. Axborotni saqlash jarayonida elementlarining 
almashtirilishiga yo‘l qo‘yilmaslik; 3. Maxsus ruhsatga ega bo‘lmagan shaxslar 
tomonidan axborotlardan qisman yoki to‘liq foydalanishning oldini olish, umuman 
olganda axborotni o‘g‘irlashga, o‘zgartirishga yoki tizimni ishdan chiqarishga 
bo‘lgan intilishlardan himoya qilish tushuniladi.. 

---

Axborot ximoya qilishda quyidagi talablar qo‘yiladi: 1. Konfidensiallik (mahfiylik); 
2. Butunlik (axborotni axborot jarayonlari davomida uni beruhsat o‘zgartirish yoki 
kuzatishga yo‘l qo‘ymaslik holati); 3. Qobillik (axborotning unga nisbatan berilgan 
axborot 
jarayonlarini 
bajarishga 
yaroqlilik 
va 
tayyorlik 
xossasi). 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotni himoyalashning quyidagi usullari 
mavjud: 1. Tashkiliy; 2. Texnik-dasturiy; 3. Huquqiy; 4. Axborotni zahiralash va 
nusxalash; 5.Kriptografik. 
Qonun hujjatlarida quyidagi masalalar ko‘rib chiqiladi: 1. Kompyuter jinoyatchiligi 
uchun jazolash me’yorlarini ishlab chiqish; 2. Dasturlovchilarning mualliflik 
huquqlarini himoya qilish; 3. Axborotlashtirish sharoitlarida axborot sohasidagi 
huquq va erkinliklarni himoya qilish; 4. Axborot xavsizligi bo‘yicha xalqaro 
shartnomalarni qabul qilish va unga amal qilish me’yorlarini ishlab chiqish. . 
Huquqiy vosita ahborot xavfsizligini ta’minlashda muhim o‘rin egallaydi. Uning 
asosini axborotni qayta ishlash va uzatish, ulardan foydalanish qoidalariga rioya 

---

qilishni ta’minlaydigan qonunlar tashkil etadi. Axborot xavfsizligini xuquqiy 
ta’minlashning asosini O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi normalari, 
Axborotlashtirish to‘g‘risidagi qonun, Elektron raqamli imzo to‘g‘risidagi, Elektron 
tijorat to‘g‘risidagi bir qator qonunlarda ko‘zda tutilgan moddalar tashkil etadi. 
Axborotlashtirish qoidalarini ijtimoiy xavfliligi axborot egasiga yirik miqdorda 
zarar etkazishdan iborat. Bundan tashqari axborotni to‘plash, yig‘ish, qayta ishlash, 
uzatish, undan foydalanish, shuningdek noqonuniy ravishda axborotga ega bo‘lish 
tartibi buziladi. 
Davlatning hokimiyat va boshqaruv idoralari, shuningdek, huquqiy va jismoniy 
shaxslar axborot egasi bo‘lishlari 
mumkin. 
Axborotlashtirish qoidalarini buzish natijasida (masalan, axborot tizimidan 
ma’lumotlarni noqonuniy ravishda olish) mulk egasi o‘z axborotiga ega bo‘lish, 
undan foydalanish yoki uni tasarruf etish imkoniyatidan mahrum etiladi. Bundan 
axborotga egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish sohasida amal 
qiladigan ijtimoiy munosabatlar mazkur jinoyatning ob’ekti ekanligi kelib chiqadi. 
Faqat axborot tizimlaridagi axborot jinoyatning predmeti bo‘lishi mumkin. Davlat 
idoralari, huquqiy va jismoniy shaxslar faoliyatning mahsuli sifatida axborot moddiy 
yoki aqliy (intellektual) mulk ob’ekti bo‘lishi mumkin. Axborot mulk ob’ekti 
sifatida 
ayrim 
hujjat 
yoki 
hujjatlar 
to‘plami 
olinishi 
mumkin. 
Jinoyat kodeksining 174-moddasining 2-qismiga muvofiq kompyuter tizimlarida 
saqlanayotgan ma’lumotlar yoki dasturlarni o‘zgartirish maqsadida tegishli ruxsatsiz 
kompyuter viruslari yoki dasturlarini ishlab chiqish va tarqatish, shuningdek, ruxsati 
bo‘lmagan holda axborot tizimidan foydalanish ma’lumotlarning buzilishi, olib 
tashlanishi, yo‘q qilib yuborilishi yoki bu tizimning ishdan chiqishiga sabab bo‘lsa, 
eng kam ish haqining 100 baravarigacha miqdorda jarima yoki muayyan huquqdan 
mahrum qilib uch oydan olti oygacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 
Bundan tashqari Jinoyat kodeksida qonunga xilof ravishda axborot to‘plash, uni 
oshkor qilish yoki undan foydalanish (191- modda) uchun javobgarlik ko‘zda 
tutilgan. 
1993-yil 7-mayda qabul qilingan “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi qonun 2003-yil 
11-dekabrda Oliy Majlisning sessiyasida qayta ko‘rib chiqilgan va u 23 moddadan 
iborat. Bu qonunga ko‘ra axborot resurslari va axborot tizimlarining texnika 
vositalarini sertifikatlashtirish, axborot tizimlarining tarmoqlararo bog‘lanishini 
amalga oshirish, axborot resurslari va axborot tizimlarini muhofaza qilish, xalqaro 
axborot tarmoqlaridagi ulanishni amalga oshirish, nizolarni hal etish, 

---

axborotlashtirish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik 
nazarda tutilgan. 
Tez rivojlanib borayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bizning 
kundalik hayotimizning barcha jabhalariga sezilarli o‘zgarishlarni olib kirmoqda. 
Hozirda ‘axborot tushunchasi’ sotib olish, sotish, biror boshqa tovarga almashtirish 
mumkin bo’lgan maxsus tovar belgisi sifatida tez-tez ishlatilmoqda. Shu bilan birga 
axborotning bahosi ko’p hollarda uning o’zi joylashgan kompyuter tizimining 
bahosida bir necha yuz va ming barobarga oshib ketmoqda. Shuning uchun tamomila 
tabiiy holda axborotni unga ruxsat etilmagan holda kirishdan, qasddan 
o’zgartirishdan, uni o‘g‘irlashdan, yo’qotishdan va boshqa jinoiy harakatlardan 
himoya qilishga kuchli zarurat tug’iladi. Ammo, jamiyatning avtomatlashtirishni 
yuqori darajasiga intilishi uni foydalaniladigan axborot texnologiyalarning 
xavfsizligi saviyasiga bog’liq qilib qo’yadi. 
Axborotning muhimlik darajasi qadim zamonlardan ma’lum. Shuning uchun ham 
qadimda axborotni himoyalash uchun turli xil usullar qo’llanilgan. Ulardan biri - 
sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs 
o’qish imkoniga ega bo’lmagan. Asrlar davomida bu san’at - sirli yozuv jamiyatning 
yuqori tabaqalari, davlatning elchixona rezidensiyalari va razvedka missiyalaridan 
tashqariga chiqmagan. Faqat bir necha o’n yil oldin hamma narsa tubdan o’zgardi, 
ya’ni axborot o’z qiymatiga ega bo’ldi va keng tarqaladigan mahsulotga aylandi. Uni 
endilikda ishlab chiqaradilar, saqlaydilar, uzatadilar, sotadilar va sotib oladilar. 
Bulardan tashqari uni o‘g‘irlaydilar, buzib talqin etadilar va soxtalashtiradilar. 
Shunday qilib, axborotni himoyalash zaruriyati tug’iladi.