Jizzax davlat pedagokika

 
XULOSA 
Xulosa qilib aytganda, Fonetika bo‘limini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarga 
ko‘plab lingvistik bilimlar berish, ularning savodxonligini yaxshilash imkoniyatlari 
keng. Buni to‘g‘ri yo‘lga qo‘ya bilish o‘qituvchi mahoratiga bog‘liq. 
„Fonetika” bo‘limini o‘qitishda ko‘zda tutiladigan amaliy maqsadlardan biri 
o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishdir. Bu ish quyidagi yo‘llar bilan amalga 
oshiriladi: 
1.Tovushdosh so‘zlar ustida ishlash orqali. Tovushdosh so‘zlar bir-biridan bir 
tovush bilan farqlanadi hamda turli ma’noga ega bo‘ladi: ber-bor-bur, loy-moy-soy, 
choy-toy kabi. O‘quvchilar har bir unli va undosh tovushning talaffuzi va imlo 
xususiyatlarini o‘rganib bo‘lgach, shu tovushlarga mos tovushdosh so‘zlar 
to‘playdilar: Bu esa o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishga yordam beradi.
2.So‘zlarning ma’no nozikligi ustida ishlash orqali. 
Unli va undosh tovushlarni cho‘zish vositasida ma’noni kuchaytirish, so‘zga 
ishonchsizlik, yalinish-erkalash kabi ma‘nolarni yuklash mumkin. Masalan: kaaatta 
(ma’noni kuchaytirish), yo‘o‘o‘q (ishonchsizlik ma’nosi), buvijooon (yalinish) kabi. 
Ana shunday ifodalarni o‘quvchilarga o‘rgatish ularning so‘z boyligini oshiradi. 
3.Ma’nodosh, uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlar ustida ishlash orqali.
O‘qituvchi Fonetika bo‘limidagi har bir mashq ustida ishlashda ma’nodosh, 
uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlar ustida ishlash imkoniyatiga ega. 
Masalan, ng tovushining imlosi ustida ish olib borilar ekan, o‘quvchilar 
ohangi, tengi, tonggi, manglay singari so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratadilar. Shu bilan 
birga 
ma‘nodoshlar 
topishi 
ham 
mumkin. 
Masalan: 
ohang-sas, 
teng-barobar-tengqur, tonggi-sahargi, manglay-peshona kabi.

---

27 
Tovush juftlari bilan farqlanuvchi so‘zlar ustida ish olib borilayotganda ham 
shunday ishlar davom ettirilishi mumkin: urish-urush, yumish-yumush.
“Fonetika bo‘limini o‘qitishda sathlararo bog‘lanishni yo‘lga qo‘yish imkoniyatlari 
ham keng. Bu bo‘limni orfografiya, leksikologiya, sintaksis kabi bo‘limlar bilan 
bog‘liq holda o‘qitish maqsadga muvofiq. 
Usul g'oyalari chet tillarini o'rgatish uchun mo'ljallangan bir qator audiovizual 
kurslarda amalga oshirildi. Usulning afzalliklari orasida uning kommunikativ 
yo'nalishi, nutq faolligini rag'batlantiradigan ko'rgazmali vositalardan 
foydalanish kiradi. Usulning kamchiliklari, ba'zi ekspertlar materialni og'zaki 
taqdim etish va uni matnlar va yozma mashqlar shaklida grafik mustahkamlash 
o'rtasidagi mavjud bo'shliqni, globallik tamoyilini mutlaqlashtirishni, tarjimani 
sinflar tizimidan chiqarib tashlashni ko'rib chiqadilar. Usul g'oyalari 
keyinchalik bir qator kommunikativ va intensiv o'qitish usullarida qo'llanildi. 
Ongli usullar 
Bu til faktlarini o'rganish jarayonida o'quvchilarning xabardorligini va nutq 
aloqasida qanday qo'llanilishini o'z ichiga olgan usullar guruhidir. Usullarning 
asosiy didaktik tamoyili tilni o`zlashtirish jarayonida tafakkurning yetakchi 
rolini tan olishga asoslangan ong tamoyilidir. Bu tamoyil to'g'ridan-to'g'ri 
usullarning mazmunini belgilaydigan intuitivlik printsipiga ziddir. Ongli 
usullarning boshqa xususiyatlariga quyidagilar kiradi: 
og'zaki yoki yozma matnga asoslangan nutqiy faoliyat turlarini o'zaro bog'liq 
holda o'rgatish; 
bilimlarni 
muloqot 
qilishdan 
nutqiy 
ko‘nikma 
va 
malakalarni 
shakllantirishgacha bo‘lgan mashg‘ulotlarni izchillik bilan tashkil etish; 
retseptiv va samarali assimilyatsiya qilish uchun mo'ljallangan o'quv 
materialini farqlash; 
aralashuvni bartaraf etish va ijobiy transferdan foydalanish uchun talabalarning 
ona tiliga tayanish. 
Ongli usullar orasida eng mashhurlari grammatika-tarjima, ongli-amaliy, 
ongli-qiyoslash, 

---

28 
Grammatika-tarjima usulining ommabopligi, bir tomondan, uning chet tili 
talabalari oldiga qo‘yilgan ta’lim maqsadlariga muvofiqligi bilan, ikkinchi 
tomondan, o‘qitish usullaridan meros bo‘lib qolgan an’analar bilan 
izohlandi. lotin Uyg'onish davrida. Chet tilini uzoq vaqt davomida o‘rganish 
maqsadi o‘quvchilarning umumiy ta’limini, matnlarni tarjima qilish va 
grammatik mashqlarni bajarish natijasida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish deb 
qaraldi. 
Usul vakillari uning asosiy tamoyillarini quyidagicha asosladilar: 
ta’limga asoslanishi kerak yozma til, chunki faqat u haqiqiy tilni aks ettiradi; 
asosiy o'rganish ob'ekti - grammatika bo'lib, uning o'zlashtirilishi til tizimi 
haqida tushuncha beradi; 
deduksiya o'rganishning etakchi usuli sifatida qaraladi - birinchi navbatda 
o'quvchilar so'zlarni va grammatik qoidalarni yod olishlari kerak, so'ngra ular 
asosida gaplar tuzishni o'rganishlari kerak; 
leksik birliklar va grammatik shakllarning ma’nosini ochishning asosiy usuli 
so‘zma-so‘z tarjima, ularni xotirada saqlash yo‘li esa yodlashdir; 
darslar o'quv va original matnlar materiali bo'yicha olib boriladi va retseptiv 
tilni bilish ta'limning asosiy vazifasi deb hisoblanadi. 
Grammatika-tarjima usuli bo'yicha o'qitish til tizimini yaxshi bilish va tarjima 
qilish ko'nikmalarini berdi, lekin turli xil muloqot holatlarida tildan amaliy 
foydalanishni ta'minlamadi. Bu holat tilni amaliy o'zlashtirishga qaratilgan 
o'qitish usullariga qiziqish tufayli o'zining ustun mavqeini yo'qotgan uslubni 
tanqid qilish sabablaridan biriga aylandi. Shu bilan birga, uslub doirasida ishlab 
chiqilgan ko'plab o'qitish usullari bugungi kunda ham qo'llanilmoqda: tarjima 
va kontekstdan semantizatsiya usuli sifatida foydalanish, Har xil turlar til 
mashqlari va boshqalar.