Jizzax davlat pedagokika

---

1 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
JIZZAX DAVLAT PEDAGOKIKA 
INSTITUTI 
ONA TILI fanidan
 
KURS ISHI 
 
Mavzu:Fonetika o’qitish metodikasi 
Bajardi:Munisa Oblakulova 
Ilmiy rahbar:A.R Maxamatov 
Guruh: 505-guruh 
 
 
 
JIZZAX – 2022 YIL 
REJA: 
KIRISH 
ASOSIY QISIM 

---

2 
1.Maktabda “Fonetika” kursining mazmuni va uni o‘qitish metodlari 
2.Unli tovushlar tasnifi 
3.Undosh tovushlar tasnifi
4.Urg‘u
XULOSA 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
KIRISH 
Mustaqillik yillari mamlakatimiz ta’lim tizimida farzandlarimizni har 
tomonlama yetuk va barkamol qilib tarbiyalash maqsadida “Talim to’g’risida” gi

---

3 
Qonun “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Ta’limning har bir 
bosqichida islohotlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda. 
Yangi asr o`qituvchisini tayyorlashda uning pedagogik-psixologik va 
intellektual salohiyat bo`yicha chuqur bilimga egaligi, innovatsion ta'lim 
texnologiyasi bo`yicha chuqur bilimga egaligi, innovatsion ta'lim texnologiyalari, 
ta'limning interfaol usullari va ilg`or samarali metodlariga oid ijodiy faollikni 
oshirishning samarali usullaridan xabardor bo`lishi muhim ahamiyat kasb etadi. Bu 
borada O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov o`zining 
«Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning 
yo`llari va choralari» asarida O`zbekistonda qabul qilingan o`ziga xos islohot va 
modyernizatsiya modyeli orqali amalga oshirish lozimligini ta'kidlagan
1
. Buni 
ta'minlash bo`lajak mutaxassislarni va ilmiy-pedagogik xodimlarni zamonaviy 
talablar asosida tayyorlashni taqozo etadi. Bu muhim vazifani hal qilishning 
samarali yo`llaridan biri mutaxassislarni ilmiy tadqiqot metodologiyasi bilan 
shug`ullana oladigan qilib tayyorlashdan iboratdir. Ushbu muammo yechimini ham 
O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti o`zining «Yuksak ma'naviyat – 
yengilmas kuch» asarida “...farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga 
ega bo`lgan, ongli, yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish – 
ta'lim-tarbiya sohasining asosiy maqsad va vazifasi bo`lishi lozim,” dyeb ta'kidladi
2
. 
Mustaqillik yillari mamlakatimiz ta’lim tizimida farzandlarimizni har 
tomonlama yetuk va barkamol qilib tarbiyalash maqsadida “Talim to’g’risida” gi
Qonun “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Ta’limning har bir 
bosqichida islohotlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda. 
O‘zbekiston davlatining mustaqillik davridagi taraqqiyoti ijtimoiy-siyosiy 
hayotimizning barcha qirralarida bo‘lgani singari madaniy-ma’rifiy sohalarda ham 
tarixiy o‘zarishlarni yuzaga keltirmoqda. Istiqlol mafkurasi tufayli “Tilimizni, 
dinimizni, urf-odatimizni, ma’naviy qadriyatlarimizni butkul yuqotib qo‘yish 
1
I.A.Karimov. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning 
yo`llari va choralari. - Тошкент: O’zbеkiston, 2009 yil. 7-bet.
2
Karimov I.A. “Yuksak ma'naviyat – еngilmas kuch. Toshkеnt: Ma'naviyat, 2008 yil. 61-bet. 

---

4 
xavfidan saqlab, asrab-avaylab, ularning azaliy mazmuni va qudratini
tiklash…”
3
darajasiga erishdik. 
2004-yil esa Respublikamizda maktab ta’limini rivojlantirish bo’yicha 
muhim xujjatlar qabul qilingan yil sifatida yodimizda qoldi. O’zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2004-2009- yillarda maktab ta’limini rivojlantirish. 
“Davlat Umummilliy Dasturi to’g’risi” dagi farmoni va ushbu farmon asosida 
qabul 
qilingan 
qarorlarida 
maktablarimizning 
moddiy-texnika 
bazasini 
mustahkamlash hamda uzluksiz ta’limining yagona tizimini shakllantirish bilan 
bog’liq ustuvor vazifalar belgilab berildi. Bugun ushbu farmon talablarini bajarish 
bo’yicha joylarda keng ko’lamli sa’y-harakatlar olib borilmoqda. 
Ta’lim tizimi islohotiga doir chiqarilgan farmon va qarorlar xalq ta’limi hodimlari, 
jumladan boshlang’ich ta’lim mutahassislariga ham ma’sulyatli vazifalarni yukladi. 
Tarixiy taraqqqiyot tajribalaridan ma’lumki, har qanday jamiyat dadavlatning 
istiqboli un irivojlantiruvchi kuch hisoblangan mustaqil fikrlovchi, raqobatbardosh 
kadrlar tayyorlash masalasiga borib taqaladi.Bu jarayonda ta’limning asosiy 
bo’g’ini hisoblangan boshlang`ich ta`limni takomillashtirish hozirgi kunning 
dolzarb vazifalaridan biri xisoblanadi. Ma’lumki, boshlang’ich ta’lim fanlari orqali 
o’quvchilarning umuminsoniy va axloqiy ko’nikmalari, dastlabki savodxonlik 
malakalari shakllantiriladi. Ta’lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish 
salohiyatini, aqliy rivojlanishini dunyo qarashini, o’z-o’zini anglash, jismoniy 
sog’lom bo’lishga, milliy urf-odatlarni o’zida singdirishga, mamlakatimiz 
boyliklarini ko’z qorachig’iday asrashga, tabiatga ongli munosabatda bo’lishga 
o’rgatadi, shuningdek bu bosqichda ularning nuqtini shakllantirishga asosiy e’tibor 
qaratiladi. O`quvchi maktabga kelgan dastlabki kunidan boshlaboq o`qishga havas 
qo`yishi savodli o`qishi, dastlabki amallarni to`g`ri bajarishga o`rgatishi kerak. 
Bolaning kelajakda mustaqil fikrlovchi, yetuk malakali mutaxassis bo’lib 
etishishida boshlang’ich ta’limda o’qitiladigan o’qish darslarining o’rni va 
ahamiyati muhimdir. 
3
Karimov I.A. Istiqlol va ma’naviyat. – Т.: O’zbekiston.1993-yil, 71-bet. 

---

5 
O`qish inson hayotida muhim ahamiyatga ega. O`qishni bilmagan odamning 
ko`zi ojiz kishidan farqi yo`q. O`qish faoliyati boshlang`ich sinflarda barcha fanlar 
tarkibida amalga oshiriladi, lekin o`qishga o`rgatish va nuqni shakllantirish o`qish 
darslarining asosiy vazifasidir. Kichik yoshdagi o`quvchini o`qishga o`rgatishda 
ularning umumiy rivojlanishini, psixologiyasini hisobga olish zarur. Ta`limga ilg`or 
pedagogik texnologiyalarni olib kirish va eng zamonaviy, takomillashgan o`qitish 
usullarini qo`llagan holda yuqori samaraga erishish bugungi kunning oldidagi 
dolzarb vazifalaridan biridir.“Buyuk davlat, buyuk kelajagimizga erishish uchun 
oqil, ma’rifatli, ayni paytda o‘zining o‘tmishi, ulug‘ qadriyatlari, millati bilan 
faxrlanadigan va kelajakka ishonadigan insonlarni tarbiyalashimiz kerak”
4
ligini 
har bir murabbiy chin yurakdan his qilmog‘i lozim. 
Buni o‘quvchi-yoshlarga tez va oson yetib borishini ta’minlashda esa, bizga 
ona tili va adabiyot fanlai yordamga keladi. Chunki, adabiyotning bosh vazifasi 
ham tarbiyalashdir. O‘z shaxsiyati va asarlari bilan insonlarga ibrat bo‘la oladigan, 
ularga ma’rifat nuri ulashadigan buyuk siymolarning hayoti va faoliyatini 
o‘rganishimizning ham asl mohiyati shunda. 
“Yozuvchining hayoti va ijodiy faoliyatini o‘rganish uning dunyoqarashini 
aniqlashga yordam beradi. Bu esa unga to‘g‘ri baho berish uchun zamin hozirlaydi”
Ba’zan yozuvchi va shoirlarning hayotini o‘rganish shart emas, degan qarashlarga 
ham duch kelamiz. Holbuki, adib-u shoirlar hayotiga oid faktlarni to‘plash ilmning
chinakam “qora ishi” sifatida baholanishi kerak. Sababi, bu xil ishlar konkret 
ijodkorning shaxs va san’atkor sifatidagi tadrijini kuzatish yoki konkret asarning 
ijodiy tarixini to‘g‘ri talqin qilish uchungina emas, ijod psixologiyasi, ijodkor va 
jamiyat munosabati kabi qator umumestetik muammolarni yoritishda ham muhim 
ahamiyat kasb etadi. Adib hayotiga oid ma’lumotlar o‘zi yozib qoldirgan tarjimayi 
hollardan, adib haqida aytilgan zamondoshlar, uning tengdoshlari, ustozlari yoki 
shogirdlari, tanish-bilishlari va muxlislari tomonidan aytilgan yoki yozma holida 
yetib kelgan manbalardan olinishi mumkin. 
4
Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi.. – Т.: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi.1999-yil. 55-bet. 

---

6 
Boshlang’ich sinflarda o’qitilayotgan ona tili va o’qish darslari adabiyot 
fanining tarkibiy qismi hisoblanadi. Dasturlarning o’qish va nutq o’stirish bo’limida 
o’tkaziladigan mashg’ulotlar mazmuniga; o’quvchilarni to’g’ri, ravon, ma’lum
darajadagi tezlik bilan ifodali o’qishga o’rgatish; bolaning ona - Vatan, uning 
tabiati kishilar mehnatidagi qahramonlik, jasurlik, milliy istiqlol g’oyalarini ular
ongiga singdirish kabi bilimlarni boyitish orqali o’quvchilarning bilim, 
ko’nikma malakalari kengaytiriladi, shakllanadi va mustahkamlanadi. 
O’qish darslarini Davlat talablari asosida hayotiy tajribalarga, kuzatishlarga 
suyanib, hayotga bog’lab o’tishi uning ta’sirchanligi ongli idrok etishlarini 
ta’minlaydi. O’qish va nutq o’stirishning ta’limiy - tarbiyaviy maqsadlari, sinflar 
bo’yicha o’qish mazmunini o’qish ko’nikmalarining og’zaki va yozma 
nutqlarini rivojlantirish usullarini, o’qish mashg’ulotlarining yozma nutq bilan
bog’lanish kabi masalalar aniq kiritilgan. 
Ta’lim tizimi islohotiga doir chiqarilgan farmon va qarorlar xalq ta’limi hodimlari, 
jumladan boshlang’ich ta’lim mutahassislariga ham ma’sulyatli vazifalarni yukladi. 
Tarixiy taraqqqiyot tajribalaridan ma’lumki, har qanday jamiyat dadavlatning 
istiqboli uni rivojlantiruvchi kuch hisoblangan mustaqil fikrlovchi, raqobatbardosh 
kadrlar tayyorlash masalasiga borib taqaladi.Bu jarayonda ta’limning asosiy 
bo’g’ini hisoblangan boshlang`ich ta`limni takomillashtirish hozirgi kunning 
dolzarb vazifalaridan biri xisoblanadi. Ma’lumki, boshlang’ich ta’lim fanlari orqali 
o’quvchilarning umuminsoniy va axloqiy ko’nikmalari, dastlabki savodxonlik 
malakalari shakllantiriladi. Ta’lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish 
salohiyatini, aqliy rivojlanishini dunyo qarashini, o’z-o’zini anglash, jismoniy 
sog’lom bo’lishga, milliy urf-odatlarni o’zida singdirishga, mamlakatimiz 
boyliklarini ko’z qorachig’iday asrashga, tabiatga ongli munosabatda bo’lishga 
o’rgatadi, shuningdek bu bosqichda ularning nuqtini shakllantirishga asosiy e’tibor 
qaratiladi. O`quvchi maktabga kelgan dastlabki kunidan boshlaboq o`qishga havas 
qo`yishi savodli o`qishi, dastlabki amallarni to`g`ri bajarishga o`rgatishi kerak. 
Bolaning kelajakda mustaqil fikrlovchi, yetuk malakali mutaxassis bo’lib 

---

7 
etishishida boshlang’ich ta’limda o’qitiladigan o’qish darslarining o’rni va 
ahamiyati muhimdir. O`qish inson hayotida muhim ahamiyatga ega. O`qishni 
bilmagan odamning ko`zi ojiz kishidan farqi yo`q. O`qish faoliyati boshlang`ich 
sinflarda barcha fanlar tarkibida amalga oshiriladi, lekin o`qishga o`rgatish va nuqni 
shakllantirish o`qish darslarining asosiy vazifasidir. Kichik yoshdagi o`quvchini 
o`qishga o`rgatishda ularning umumiy rivojlanishini, psixologiyasini hisobga olish 
zarur. Ta`limga ilg`or pedagogik texnologiyalarni olib kirish va eng zamonaviy, 
takomillashgan o`qitish usullarini qo`llagan holda yuqori samaraga erishish bugungi 
kunning oldidagi dolzarb vazifalaridan biridir. 
Boshlang’ich sinflarda o’qitilayotgan ona tili va o’qish darslari adabiyot 
fanining tarkibiy qismi hisoblanadi. Dasturlarning o’qish va nutq o’stirish bo’limida 
o’tkaziladigan mashg’ulotlar mazmuniga; o’quvchilarni to’g’ri, ravon, ma’lum
darajadagi tezlik bilan ifodali o’qishga o’rgatish; bolaning ona - Vatan, uning 
tabiati kishilar mehnatidagi qahramonlik, jasurlik, milliy istiqlol g’oyalarini ular
ongiga singdirish kabi bilimlarni boyitish orqali o’quvchilarning bilim, 
ko’nikma malakalari kengaytiriladi, shakllanadi va mustahkamlanadi. 
Ona tili darslarini Davlat talablari asosida hayotiy tajribalarga, kuzatishlarga 
suyanib, hayotga bog’lab o’tishi uning ta’sirchanligi ongli idrok etishlarini 
ta’minlaydi. Ona tili va nutq o’stirishning ta’limiy - tarbiyaviy maqsadlari, sinflar 
bo’yicha o’qish mazmunini o’qish ko’nikmalarining og’zaki va yozma nutqlarini 
rivojlantirish usullarini, o’qish mashg’ulotlarining yozma nutq bilan bog’lanish 
kabi masalalar aniq kiritilgan. 
Ona tili darslari davomida o’quvchilar so’zdagi harflarni bir-biriga bog’lab 
yozish hamda nutqda qo’llash malakalarini o’zlashtiradilar
.  
“Ta’lim to’g’risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida 
ko’rsatilganidek, yosh avlodni jismonan sog’lom, ma’naviy yetuk, yuksak 
ma’naviyatli barkamol avlod etib tarbiyalashda barcha ta’lim sohalari kabi ona tili 
va boshlang’ich ta’limning ham muhim ahamiyati bor. Chunki o’quvchilarning 
ma’naviy kamol topishi ana shu davrdan e’tiboran shakllanadi. Shunday ekan, 

---

8 
o’quvchilar tafakkurini shakllantirishda ta’lim va tarbiyaning o’rni muhimdir. Zero, 
O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: 
“Ma’naviyatni shakllantirishga bevosita ta’sir qiladigan yana bir muhim omil – bu 
ta’lim – tarbiya tizimi bilan chambarchas bog’liqdir.
Ma’lumki, ota-bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo’lmish ilmu-ma’rifat, 
ta’lim va tarbiya inson kamoloti va millat ravnaqining eng asosiy sharti va garovi 
deb bilgan”
5
- deganida ham ta’lim va tarbiyaning inson ma’naviyatidagi o’rniga 
to’xtalgan desak mubolag’a bo’lmaydi. Ayniqsa, umumta’lim maktablari 
o’quvchilarining ma’naviyat kamolotini o’stirish, ularni mustaqil fikrlashga 
o’rgatishda, nutq o’stirish va noannanaviy dars o’tishning o’rni beqiyosdir. Badiiy 
asarlarni, she’riyatni, hikoya, roman va maqolalarni hamda matnlardagi so’zlarni 
tahlil qilish, shu asosda matndagi so’zlarning o’z o’rnida qo’llanishini aniqlash va 
belgilab borish o’qituvchidan katta bilim va salohiyatni talab etadi. Ishni tahlil 
qilish jarayonida biz darsliklardagi, badiiy asarlardagi, gazeta va jurnallardagi 
hamda she’riyatdagi matnlarni tahlil qilib, ularga ma’no va mazmun bag’ishlagan 
narsa so’zlar ekanligini ko’rsatishga harakat qildik. Biz ko’pgina misollarda 
so’zlardan va interfaol uslublar va pedagogik texnologiyalardan foydalanishni ham 
nazariy ham amaliy jihatdan yoritdik.
Ijtimоiy hаyotimizdа ro‘y bеrаyotgаn o‘zgаrishlаr tа’lim tizimining, аyniqsа, 
bоshlаng‘ich tа’limning yanаdа ijоdiy tаjribаlаr bilаn bоyib, sifаt jihаtdаn 
tаkоmillаshib bоrishini tаqоzо etmоqdа. Bоshlаng‘ich tа’lim kichik yoshdаgi 
o‘quvchilаrni hаr tоmоnlаmа rivоjlаntirish uchun kаttа imkоniyatlаrgа egа. Хuddi 
shu quyi sinflаrdа puхtа vа mustаhkаm bilimgа аsоs sоlinаdi. Tа’lim jаrаyonidа 
kichik yoshdаgi o‘quvchilаrning umumiy vа individuаl хususiyatlаri rivоjlаntirildi. 
Аnа shu kаttа аhаmiyatlаrgа mоlik sаbаblаri yuzаsidаn kеyingi yillаrdа tа’lim 
sоhаsidа jiddiy islоhlаr qilinib, bоshlаng‘ich tа’limgа hаm e’tibоr yanаdа 
kuchаymоqdа.