1 mavzu. Jaxon iqtisodiy tarixini o’rganishy o’nalishlari

III. 
So'nggi 
o'rta asrlar XIV-XVII asrlar. 
 
Feodal yer munosabatlari asta-sekin yo'q bo'la boshladi yoki dominant xo'jalik butunlay 
yo'q bo'la boshladi dehqonlarning shaxsiy ozodlikka erishishi jarayoni ro'y bera boshladi, feodal 
ierarxiyaning amalga kirish jarayoni boshlandi. Feodal tizimning inqirozga uchrash alomatlari 
paydo bo'lib, ilk kapitalizmning alo- matlari paydo bo'ldi. 
Yer fondlarining tugashi munosabati bilan yer mukofotlari 
- 
benefitsiylar abadiy berilmaydigan, balki xizmat muddatiga yoki umr oxirigacha 
beriladigan bo'ldi va keyinchalik xizmatdagi boshqa kishilarga berilishi mumkin qilib belgilandi. 
IX-X asrlar davomida benefitsiylar umr oxirigacha beriladigan shakldan me- ros qoldiriladigan 
yo'lga aylana bordi va majburiy harbiy xizmatda bo'lish bilan bog'liq shartli merosiy mulk sifatida 
feod
1
shaklini ola boshladi. 
Bu islohot, birinchidan, harbiy tashkilotning asosi bo'lib qol- gan mayda va o'rta feodallar 
qatlamini mustahkamladi; ikkinchi- dan, feodal yer mulkdorligini mustahkamladi va yer odatda 
shu yerda yashagan odamlari bilan birga beriladigan bo'lgani uchun dehqonlarning qaramligini 
kuchaytirdi; uchinchidan, yer beruvchi va yer oluvchi o'rtasida yer munosabatlarini keltirib 
chiqarib, vassal munosabatlarning qaror topishiga sabab bo'ldi. 
Qirol votchinasining qaram dehqonchiligi asosiy uch guruxga bo'linar edi: 
• 
kolonlar,
yoki 
chorakorlar,
ular ko'pchilikni tashkil etishardi 
- 
shaxsan erkin, ammo yer qaramligida bo'lganlar: 
• 
qul-servlar
- shaxsan va yer qaramligida bo'lganlar; 
• 
litlar
- o'rta holatdagilar - qaysidir feodalning homiyligida bo'lib, yer ulushidan 
merosga qoldirish huquqi bilan foydalanu- vchilar. 
Bunday farqlar asta-sekin yo'qola borib, dehqonlar bir xil qaram odamlarga aylana 
bordilar. Ularning hammasi to'lov to'lab, feodalga tekin ishlab berishga majbur edilar. 
Xo'jaliklar tabiiy bo'lib, hunarmandchilik mehnati dehqonchilik bilan birlashgan edi. 
1
Feod - seniyor tomonidan vassalga taqdim qilingan yerlar 

---

Mahsulotning deyarli hammasi votchinaning o'zida ishlatilar, har zamonda ortiqcha mahsulot 
sotilar va votchi- nada ishlab chiqarish mumkin bo'lmagan mahsulotlargina sotib olinar edi. Ammo 
savdo - sotiq iqtisodiy hayotning umumiy dara- jasiga sezilarli ta'sir etmas edi. 
XI asrda feodal-qaram dehqonchilikning shakllanishi tugallan- di. Sen'orlarga shaxsan va 
yer qaramligida bo'lgan servlar asosiy qatlam bo'lib qoldilar. Dehqonlar villanlar deb atalmish, 
shaxsan erkin, lekin yer va suv qaramligida bo'lgan kichik guruhi saqlanib qoldi. 
IX- 
XIII asrlar uchun ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va qishloq xo'jaligining 
mahsuldorligini oshirishda yuksalish xususi- yatlidir. Yerga ishlov berish yaxshilandi. Uch dalalik 
uslubi tarqaldi. Bo'sh yerlar va o'rmonlarni o'zlashtirish - ichki mustamlakalashti- rish keng 
tarqaldi.