Mavzu-11. Makroiqtisodiy prognozlash modellari reja

11.6. Prognozlashtirishni mukammalashtirishning muhim yо‘nalishlari 
Prognozlash bu kelajakni, harakatdagi hatosini baholash, shuning uchun 
makroiqtisodiy jarayonlarni, tarmoqlarni о‘zaro aloqadagi holatlarini prognozlashda 
kо‘proq dinamik tarmoqlararo balans modellardan foydalanish maqsadiga muvofiq 
hisoblanadi. 
Prognoz natijalarning sifatini oshirish uchun prognoz obyektning xususiyatlarini 
chuqur о‘rganib, uning har bir elementini vaqt birligida о‘zgarishini chuqur о‘rganish, 
tadqiqot qilish zarur. Iqtisodiyotning makrodarajasi о‘ta murakkab tizim hisoblanadi. 
Chunki barcha tarmoqlar bir biri bilan bevosita ajralmas holda bog‘liqdir. Alohidabir 
tarmoqning rivojlanishini prognoz qilmoqchi bо‘lsak, uning boshqa tarmoqlar bilan 
bog‘liqlik darajasini inobatga olmaslik prognoz natijalarini talablarga о‘liq javob bermaydi.
Prognoz asosida makrodarajada shakllantirilgan rejani amalda bajarilishini 
ta’minlash, tarmoqlar о‘rtasida disproporsiya bо‘lmasligi, tarmoqlararo materiallar 
xarajatlari qanday bо‘lishi kerakligi, yakuniy, yalpi va materiallar xarajatlari о‘rtasidagi 
miqdoriy bog‘liqlikni aniqlash faqat tarmoqlararo balans modellari asosida amalga 
oshirilishi mumkin. 
 
11.7. Mahsulot xom ashyo nomenklaturasiga asoslangan modellar 
Ishlab chiqarish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin. (shartli bir yillik holat) 
Oddiy ishlab chiqarish jarayonida ni miqdordagi ishlab chiqarish resurslarni ishlab chiqarish 
jarayoniga kiritildi va j-turdagi N miqdorli mahsulot ishlab chiqarildi.
11.1-Rasm. Oddiy ishlab chiqarish jarayoni 
Ишлаб 
чиқариш 
ресурслари 
Ишлаб 
чиқариш 
жараёни 
Маҳсулот
жамғарма 
экспорт 

---

Ushbu jarayon iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini о‘zaro bog‘liqda va bevosita о‘zaro 
aloqada bо‘lgan holda amalga oshiriladi. Tarmoqlar о‘rtasida ishlab chiqarish xarajatlari 
harakatini, natijada yakuniy va yalpi ichki mahsulotlar ishlab chiqarish holatini quyidagi 
statik tarmoqlararo balans orqali ifodalash mumkin. 
Statik tarmoqlararo balans ustunlarida moddiy xarajatlar tuzilmasi va har bir 
tarmoqning sof daromadi aks ettirilgan. 
Moddiy xarajatlar va sof daromad jami tarmoqning yalpi mahsulotiga teng. Birinchi 
iste’molchi tarmoqning yalpi mahsuloti quyidagicha bо‘ladi: 











n
i
i
n
m
V
х
m
V
Х
Х
X
X
X
1
1
1
1
1
1
1
31
21
11
1
...
Barcha tarmoqlar uchun ham quyidagi tenglik о‘rinli. 





n
i
i
j
ij
j
m
V
x
X
1
, bu yerda j=1,n 
Statik tarmoqlararo balans qatorlarida har bir moddiy ishlab chiqarish tarmog‘i bir 
yillik mahsulotining taqsimlanishi tо‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan. 
N-jadval bо‘yicha birinchi qator quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin, 
ya’ni: 









n
j
ij
n
Y
x
Y
Х
Х
Х
Х
Х
1
1
1
1
13
12
11
1
...
Shuningdek boshqa tarmoqlar bо‘yicha quyidagi umumiy tenglamani asos qilib olish 
mumkin. 



