«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
RAJABOV DONIYOR DILSHOD
O‘G‘LI Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti “Buxgalteriya hisobi” kafedrasi assistenti Rajabovdoniyor1411@gmail.com XARAJATLARNI BUDJETLASHTIRISH VA BOSHQARISHNI TAKOMILLASHTIRISH https://doi.org/10.47689/STARS. university-5-pp36-41 STARS International University 39 hisobini to‘g‘ri tashkil etishda noaniqlik va kamchiliklarga yo‘l qo‘yilishi asossiz yo‘qotishlarga hamda mahsulot tannarxining sun’iy oshib yoki kamayib ketishiga olib kelmoqda. Bunday mavhum qarashlar, salbiy holat va talablar amaldagi buxgalteriya hisobini xalqaro standartlar asosida takomillashtirish, uning zamonaviy usul va uslubiyotlarini yaratish, fanning rivojlanish tarixi va istiqbollarini hamda respublikamiz iqtisodiyotining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda bu sohada islohotlarni amalga oshirishni zaruriy shart qilib qo‘ymoqda. Unumli xarajatlarga xo‘jalik yurituvchi sub’yektlar moliyaviy natijasining shakllanishida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan xarajatlar, ya’ni xomashyo va material xarajatlar, ish haqi xarajatlari, asosiy vositalarning eskirish qiymati kabilar kiradi. Unumsiz xarajatlarga xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning daromadi hisobidan qoplanadigan yoki ularning zarariga olib boriladigan xarajatlar, ya’ni asossiz yo‘qotishlar, yaroqsiz mahsulotning paydo bo‘lishi, me’yordan ortiqcha tabiiy yo‘qotish kabilar kiradi. Bunday xarajatlar boshqarilmaydigan xarajatlar deb ham yuritiladi. «Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil. 40 Respublikamiz iqtisodiyotida mulkchilik munosabatlarining yangi shakllari pay- do bo‘lishi natijasida an’anaviy buxgalteriya hisobi tizimining tashkiliy tamoyillari ham ma’lum darajada o‘zgardi. Bunday o‘zgarishlar oqibatida tannarxning sir tutil- ishi, xarajatlar yo‘nalishining o‘zgarishi pirovardida ularni boshqarishning tashkiliy tamoyillari va uslubiyotini ilmiy-nazariy jihatdan qayta o‘rganib chiqish zaruriyati kelib chiqdi. Byudjetlashtirish korxonaning ma’lum davrga mo‘ljallangan moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini rejalashtirish hisoblanadi. Korxonalar kelgusida daromadlarini oshirish- lari uchun o‘zlarining faoliyatlarini istiqbolli rejalashtirishlari zarur bo‘ladi. Uning asosini esa budjetlashtirish tashkil etadi. Budjetlashtirish va xarajatlarni nazorat qil- ish xarajatlarni smetalash, budjetni solishtirish va ushbu budjetga nisbatan haqiqiy va prognoz qilingan xarajatlarni boshqaradi. Bugungi kundagi hisob tizimining asosiy vazifalaridan biri ko‘rsatib o‘tilgan unumsiz xarajatlarning oldini olish bilan samaradorlikka erishish bo‘lib turib- di. Shu sababdan xarajatlarni boshqarish va o‘zgarishini nazorat qilishda oqilona, zamonaviy usullardan foydalanish, tarmoq ishlab chiqarish xususiyatiga mos keluvchi yangi uslubiyotni yaratish zaruriy shart bo‘lib qolmoqda. “Byudjet” atamasi keng ma’noda, davlat miqyosida iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish, yalpi ichki mahsulotning qiymatini taqsimlash va qayta taqsimlash nati- jasida hukumat ixtiyorida markazlashgan pul fondlarining, korxonalar ixtiyorida esa markazlashmagan pul fondlarining shakllanishi va ulardan oqilona foydalan- ishni anglatadi. Tor ma’noda esa, “budjetlashtirish” atamasi hali bizning iqtisodiy adabiyotlarda atroflicha yoritilmagan, chunki korxonaning doimiy asosga qo‘yil- gan kompleks rejalashtirish, nazorat va xo‘jalik faoliyati tahlili tizimi shu paytgacha faqatgina biznec-pejalashtipish bilan cheklangan edi. Taraqqiy etgan mamlakatlar boshqaruv hisobida rejalashtirish jarayonini ta’ri- flash uchun “budjetlashtirish” atamasidan keng foydalaniladi. Budjetlashtirish korx- onaning ma’lum davrga mo‘ljallangan moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini rejalashtirish hisoblanadi. Budjetlashtirishning afzalligi korxona moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarini uzoq, qisqa va o‘rta muddatli rejalashtirish, raqobatchilarning xat- ti-harakati, ishlab chiqarilgan mahsulotlarga bo‘lgan bozor talablarini o‘rganishda o‘z ifodasini topadi. Budjetlashtirishda asosiy e’tibop mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan olinadigan daromad (foyda) hajmini taxminlashga qaratiladi. Boshqaruv va ishlab chiqarish hisoblarini turg‘un hisob turlari kiradi. Bunday deb atashimizning asosiy sababi - bu hisob turlarini tashkil qilish moliyaviy hisob kabi qat’iylikni talab qilmaydi, ularni tashkil qilish xo‘jalik yurituvchi sub’yektlar rahbarining roziligi va korxonaning ishlab chiqarish xususiyatiga bog‘liqdir. SHu sababdan ham boshqaruv hisobi va ishlab chiqarish hisobi bir-biriga yaqin turadi. Ularning tashkiliy va uslubiy jihatlarida har xil qarashlar mavjud bo‘lib, ba’zi hol- larda bunday qarash va fikrlarda salbiy holatlarni ham ko‘rish mumkin. Nazariy jihatdan olimlarning bu boradagi ta’riflari, fikrlari va takliflari asosida qaraydigan bo‘lsak, boshqaruv hisobi boshqarish jihatidan korxonaning butligini o‘zida nam- oyon etadi, ishlab chiqarish hisobi esa korxona xo‘jalik faoliyatining asosiy bir qismi bo‘lgan, ya’ni faqat ishlab chiqarish jarayonini o‘zida aks ettiradi. Bu esa boshqaruv hisobi ishlab chiqarish hisobiga nisbatan kengroq ma’noda qo‘llanishi- ni anglatadi. Lekin tashkiliy jihatdan ulardagi tafovut korxona xususiyatidan kelib chiqadi. Xo‘jalik yurituvchi sub’yektning asosiy xo‘jalik faoliyati ko‘p assortimentli STARS International University 41 mahsulot ishlab chiqaruvchi, uzoq texnologik bosqichga ega bo‘lgan va bir vaqt- ning o‘zida bir necha vazifalarni bajaruvchi xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarda ishlab chiqarish hisobining o‘rni kattadir. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|