Ii b o b. Ja h o n iq t is o d iy o t id a sanoat jih a td a n

2.3. Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotining tarkibi
XXI asm ing boshlariga kelib rivojlangan m am lakatlar iqtiso­
diyotining tarkibi postindustrial tarkibga ega b o i a boshladi. Tahlillar 
ko‘rsatishicha, rivojlangan m am lakatlar iqtisodiyotining tarkibida 
1980-yilda birlam chi (qishloq x o ‘jaligi, qazib chiqarish, o ‘rm on va 
baliqchilik xo'jaligi) tarm oqlam ing ulushi yalpi ichki m ahsulotga nis­
b atan 3,5% ni tashkil etgan b o ‘lsa, 2010-yilda l% gacha qisqargan. 
U shbu vaqt ichida ikkilam chi tarm oqlar (sanoat va qurilish) ulushi 
33,5% dan 25% gacha qisqargani holda, uchlam chi tarm oqlar (xizm at­
lar sohasi) ulushi 63% dan 73% gacha oshgan.12
Мировая экономика и международные экономические отношения: учебник. 
/ Под ред. Проф. А.С.Булатова, проф. Н.Н.Ливенцева. — М.: Магистр, 2010. С. 
253, 254; World Development Report 2012. World Bank. P. 399.
24

---

Rivojlangan mamlakatlarda «yangi iqtisodiyotining shakllanishi.
Rivojlangan m am lakatlarda «yangi iqtisodiyotning» shakllanishi 
XX asr oxiri XXI asr boshlarida jah o n iqtisodiyotidagi eng m uhim
y o ‘nalishlardan biridir. U shbu hodisaning asosi global bozor iqtisodi­
yoti hisoblanadi. Biroq, bunday iqtisodiy hodisaning eng m uhim ji- 
hatini axborot texnologiyalari ifodalaydi. Yangi iqtisodiyot bu — in ­
son kapitalining m oddiy-ashyoviy resurslar — yer va kapitalga nis­
batan katta ulushga ega boiganligi bilan tavsiflanadigan sohalar m aj- 
muyidir.
Yangi iqtisodiyot quyidagi sohalam i o ‘z ichiga oladi:
- t a ’lim;
- axborot-kom m unikatsiya bozorlari;
- innovatsiyalam i ishlab chiqish;
- yuqori texnologiyalar;
- intellektual xizmatlar.
Yangi iqtisodiyot b a ’zida m ahsulotni yaratish jarayonida axborot - 
lar va bilim lam ing yetakchi o ‘rin tutishini e ’tiboiga olgan holda «ax- 
borotlashgan iqtisodiyot», «bilimlar iqtisodiyoti» yoki «intensiv iqti­
sodiyot», deb h am ataladi.
Yangi iqtisodiyot insoniyat tarixidagi iqtisodiy inqiloblam ing 
(birinchisi — agrar, ikkinchisi — sanoat) uchinchisi — axborot inqilo- 
bidan keyin vujudga kelgan. M utaxassislar ushbu inqilobning rivoj­
langan m am lakatlarda boshlanish sababini investitsiyalam ing um um iy 
hajm ida inson kapitaliga sarflangan investitsiyalar ulushining ortib 
borishi bilan bog‘laydilar. U shbu ko'rsatkich rivojlangan m am lakat­
larda 1950-2000-yillarda 47-48 % dan 70 % gacha o ‘sgan. Rivojlangan 
m am lakatlarda XX asr boshida m oddiy-ashyoviy kapital inson kapi­
taliga sarflangan investitsiyalardan qiym ati b o ‘yicha ikki barobar osh- 
gan b o ‘lsa, XXI asr boshida bu kapital inson kapitalidan o ‘rtacha 1,5 
barobarga kam aydi. A Q Shda ushbu ko'rsatkich 2,4—2,6 barobarga 
kam aygan. Inson kapitali iqtisodiyot tarkibida tub o ‘zgarishlar va 
yangi sohalarning rivojlanishiga yordam beradi.
Rivojlangan m am lakatlar jah o n texnologik rivojlanishidagi yetak­
chi m avqeyini faol innovatsion faoliyat olib borish orqali ta ’m inlaydi. 
U shbu m aqsadga erishish uchun rivojlangan m am lakatlar ITTK Iga 
katta m iqdorda m ablag‘ sarflaydilar. Misol uchu n 2010-yilda birgina 
A QSh IT T K Ini rivojlantirish u chun 395,8 m lrd dollar hajm ida m ab- 
lag‘ sarflagan (2 .3.1-jadval).13