Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

655 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

(11) 

Bu tənliklərdə L

1

 və L

2 

– ilə aşağıdakı qeyri xətti diferensial operatorlar işarə edilmişdir.

 

   (12). 

Göründüyü kimi baxılan ikilaylı dairəvi silindrik qabığın həndəsi qeyri xəttiliyi nəzərə almaqla dayanıqlıq tənliklər 

sistemi (14)-(15) şəklində alındı. Bu sistemə qabıqlar üçün sərhəd şərtlərini də əlavə etsək 

məsələnin ümumi şəkildə qoyuluşunu alarıq. Silindirik örtüyün  hər istiqamətində bir yarım dalğa şəklində əyilməsini 

qəbul etsək, əyinti və gərginlik funksiyaları  üçün aşağıdakı ifadələri qəbul edə bilərik: 

                (13) 

 

Əyinti və  gərginlik funksiyalarının ifadələrini (14) tənliyində  nəzərə alaraq onu  Bubnov-Qalyorkin üsulu ilə  həll 

edirik: 

           (14) 

Burda  

ilə (11) də birinci tənliyin sol tərəfi işarə edilib. Bəzi çevirmələrdən sonra (14)-dən alarıq: 

(15) 

Burada aşağıdakı əvəzləmələr olmuşdur:     

 

Göründüyü kimi ümumi halda qüvvə parametri (

) ilə əyinti parametri arasındakı əlaqə (15) formul ilə təyin edilir. 

 

 

TƏDARÜK ZƏNCİRİNİN İDARƏ EDİLMƏSİNDƏ  

EHTİYATLARIN OPTİMALLAŞDIRILMASI 

 

Turan QURBANOV 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

 

Tədarük zənciri məhsul və xidmətlərin tədarük mərhələsindən istehsala və son istehlakçıya çatdırılmasına qədər bir-

birini izləyən bütün halqaları özündə birləşdirir. Tədarük zəncirinin idarə edilməsi müştəriyə doğru məhsulun, doğru 

zamanda, doğru yerdə, doğru qiymətə, tədarük zənciri üçün ən aşağı  xərclə çatdırılmasını  təmin edən idarəetmədir. Bura 

aşağıdakı funksiyalar daxildir: tələb və sifarişin idarə olunması, planlama, satınalma, ehtiyatların idarə olunması, daşıma və 









4

4

4

4

4

11

12

33

12

4

4

2

2

4

4

4

2

11

33

2

1

2

2

2

2

1

1

2

(

)

2

F

F

F

w

w

x

y

x y

x

y

w

w

L w w

x y

R x























































 























 

 



2

2

2

2

2

2

1

2

2

2

2

( , )

2

L

x

y

y

x

x y

x y

 

 





 





















 

 

   

sin

sin

x

y

w

f

a

a





 



2

1

2

2

2

cos

cos

sin

sin

2

x

y

x

y

p y

F F F

A

B

C

a

a

a

a











 

 

 

 





0 0

sin

sin

0

a a

x

y

L

dxdy

a

a













L



2

*

2

2

2

0

3

4

6

2

0

1

5

0

2

1

11

2

2

2

0

2

1

11

11

4

2 (

) 4

(

) 2 (

)

(

)

2

3

2

32

(

)

3

8

3

a

c

c

c

c

c c

Rh

a

Rh

















 



 



 



 

 



























1

1

1

3

4

1

1

1

2

2

1

5

5

1

3

4

3

3

10

1

10

1

3

0

6

11

11 10 1

0

3

2

10

1

10

1

2

*

1

1

;   ;  ;   ;   ;  

;   ;  ; 

;  

                                          (16)

c

c

c

c h

c

c h

c

c h

c

c

E

h

E

h

c

c

E h

E

h

E

h

f

a

h

E h





















 

 

 



















 



  

 

*



 Qafqaz Uni

s. Bəs tədar

qarşılama fai

azaldır, baza

keyfiyyəti ar

 Burada 

tapşırıqları y

çalışmalıdır. 

olunacağını p

Satınalm

müəssisələrin

münasib xam

olduqda "opt

Ehtiyatn

cavab axtarır

 1. 

M

 2. 

S

 3. 

N

 Bu 

s

Optimal 

üçün anbard

qarşılamaq ü

da artıq ehtiy

Sərfəli  s

ehtiyat saxla

xərclərini art

də bu xərclər

Ehtiyatla

verilərkən tə

xərc azalarkə

Ehtiyat 

gəlirin itməsi

Yuxarıd

Tələb müəyy

Burada D

Bununla

ehtiyat çatışm

Burada 

istehkak sürə

Tələb qe

etmək üçün g

Burada d

güvənlik ehti

Güvənlik

müəssisənin 

 

II INTER

versity           

rük zəncirinin

izini yüksəldi

ardakı  dəyişik

rtırır və s. 

əsas məsələl

yerinə yetirmə

Bunun üçün

planlaşdırmaq

malara çəkilə

ndə istifadə  o

mmal  tədarük 

timal tədarük"

nəzarətixamma

r: 

Müəssisə bunla

Sərfəli sifariş m

Necə bir nəzar

suallara vavab

 ehtiyat miqd

da müəyyən  m

üçün də ehtiya

yat saxlama m

sifariş miqdar

ama xərcləri. 

tırır. Sifariş m

r arasında bala

arın qiyməti 

ədarükçülər tər

ən,  ehtiyat sax

olmama xərc

inə səbəb olur

a qeyd etdikl

yən olarsa  sər

D - illik tələb 

a  hər sifarişdə

mazlığı baş ve

ROP - yeni s

ətidir (ədəd/gü

eyri-müəyyən 

güvənlik ehtiy

d - istehkak sü

iyatıdır. 

k ehtiyatı  əla

tələbin neçə f

RNATIONA

              

n idarə edilm

ir, tələb təxm

kliklərə daha 

lərdən biri də

əklə kifayətlən

n  də lazımi  x

q lazımdır. 

n xərclər  m

olunan xamm

k olunmalıdır. 

" gerçəkləşdiri

al və material

ardan hansı m

miqdarı nə qəd

ət sistemi quru

b axtararkən ü

darı birinci nö

miqdarda xam

at saxlanılır. B

müəssisənin xə

rı bir-biri ilə 

Sifariş miqda

miqdarının aza

ans tapılmalıd

də  sərfəli sif

rəfindən miqd

xlama xərclər

ləri tələb oldu

r. 

lərimizi nəzər

rfəli sifariş mi

(ədəd/il olara

ə hansı miqda

erməsin?  Yen

sifariş vermə 

ün), L - sifariş

olarsa arzu o

yatı saxlanılır.

ürətidir (ədəd/

avə saxlanılan

faizini qarşılam

 

L SCIENTIF

məsi müəssisə

minlərinin doğr

tez cavab ver

ə ehtiyatların 

nməməli, həm

xammal və  m

müəssisə  xərc

mal birbaşa  m

Yəni miqdar

ilmiş olar. 

l, yarım-fabrik

miqdarda ehtiy

dərdir? 

ulmalıdır? 

ümumi ehtiyat

övbədə istehsa

mmaıl və mat

Bu halda isteh

rclərini artırır

əks istiqamət

arının artırılm

aldılması isə s

dır. 

fariş miqdarın

dara görə end

i artır. 

uğu halda an

rə alsaq ehtiy

qdarı (SSM) a

aq), S - sifariş 

arda ehtiyat a

ni sifariş verm

nöqtəsi, anba

ş müddətidir (s

olunan xidmət

 Bu halda yen

/gün), L - sifa

n ehtiyatın sa

mağı hədəfləm

FIC CONFER

656 

əyə hansı fay

ruluğunu artır

rilməsini təmi

idarə olunma

m də müəssosə

materiallardan

clərinin 85-9

məhsulun key

r, keyfiyyət,  z

kat və hazır m

at saxlayarsa 

t xərclərini mi

al bölümünün 

terial ehtiyatı

hsalın axsamam

r. 

tdə  dəyişən ik

ması bir tərəfd

ifariş vermə t

na  təsir edən 

dirimlər edilir.

nbarda  məhsul

yatları optima

aşağıdakı kim

xərci, H - sax

lınacağı müəy

ə nöqtəsi aşağ

ardakı ehtiyat

sifarişin verilm

t səviyyəsinə

ni sifariş verm

ariş müddətidi

axlama xərclə

məsindən aslıd

RENCE OF Y

 

ydaları verir? 

rır, ehtiyatları

in edir, müştə

asıdır. Müəssi

əni ən yaxşı m

n  nə  qədər,  n

90% -ni təşk

yfiyyətinə  təsi

zaman,  mənb

məhsulun hər ü

ən münasib ol

inimallaşdırm

ehtiyaclarına 

ı saxlanılması

masına və mü

ki ayrı  xərc  q

fdən sifariş  xə

tezliyini artırır

əsas amillərd

. Böyük həcm

l olmadıqda  y

allaşdırmaq ü

mi hesablanır:  

xlama xərcidir

yyənləşdirilir.

ğıdakı kimi he

t hansı miqda

məsi ilə alınm

çatmaq üçün 

mə nöqtəsi belə

ir (sifarişin ve

əri və ehtiyat

dır.

 

YOUNG RES

        18-19 A

Bu, təslimat

ın azaldılması

əri tələblərini

isələrdə  satın

materialla ən 

nə zaman, ha

kil etdiyini 

ir etdiyindən 

bə  və qiymət

üç qrupunu əh

lar? 

ağa çalışılır. 

uyğun olaraq

ı ilə yanaşı  m

üştəri tələbləri

qrupundan asl

ərclərini azald

r və nəticədə

dən biridir. B

mdə satın alma

yaranır. Tələb

çün sərfəli si

  SSM =

r. 

.  Bəs sifarişi 

esablanır

ara çatdıqda s

ması arasındakı

və anbarda h

ə hesablanılır: 

erilməsi ilə alı

t olmama xər

SEARCHER

April 2014, B

tın keyfiyyəti

ını  təmin edir

i  ən yaxşı  şək

nalma persona

optimal qiym

aradan və  ha

demək olar.

qiyməti aşağ

dəyişənləri  a

hatə edir. Və 

q dəyişir. İsteh

müştərinin təl

inin qarşılanm

lıdır: sifariş  v

dır digər tərə

sifariş xərclər

Belə ki, böyü

alarda isə miq

b qarşılanmad

ifariş miqdarı

 

nə zaman ver

 

ifariş veriləcə

ı zaman). 

əmişə ehtiyat

    ROP = d*L

nması arasınd

rclərindən asl

RS 

aku, Azerbai

ini artırır, sif

r, logistik xər

kildə qarşılay

alı sadəcə ver

mətə təmin etm

ansı  şərtlərlə

 Lakin səan

ğı olan deyil

arasında uyğun

aşağıdakı sua

 

hsalın axsamam

ləblərini vaxt

masına nail olu

vermə  xərclər

əfdən isə saxl

ri artır. Buna 

ük həcmdə si

qdar başına dü

dığından poten

ı hesablanmal

rmək lazımdı

əyini göstərir.

tın olmasını tə

L+ SS 

dakı zaman),  

lıdır. Bu həm

ijan 

farişi 

cləri 

yaraq 

rilən 

məyə 

əldə 

naye 

l,  ən 

nluk 

llara 

ması 

tında 

unsa 

ri və 

lama 

görə 

fariş 

üşən 

nsial 

lıdır. 

r ki,  

. d - 

əmin 

SS - 

m  də 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

657 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

QEYRİ-NEFTSAHƏLƏRİNİN İNKİŞAFİ 

 

Qəmər MƏMMƏDOVA 

     Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

 

2013-cü il ərzində ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunda davamlı inkişafın təmin edilməsi, qeyri-neft məhsulları 

ixracının dəstəklənməsi və ixracın diversifikasiyası, idxaldan asılılığın azaldılması, sənaye komplekslərinin yaradılması, 

rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalının, və dövlət  əhəmiyyətli müəssisələrin fəaliyyətinin dəstəklənməsi, biznes mühitinin 

əlverişliliyinin artırılması, xarici və yerli investisiyaların cəlb edilməsi, özəl müəssisələrin fəaliyyətinə  dəstək verilməsi, 

ölkə sahibkarlarının maarifləndirilməsi və onların işgüzar  əlaqələrinin inkişafı, eləcə  də  ərzaq təhlükəsizliyi baxımından 

xüsusi əhəmiyyət kəsb edən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalının artırılması, müasir texnologiyaların tətbiqi 

və yeni aqro-emal müəssisələrinin yaradılması istiqamətində əhəmiyyətli işlər həyata keçirilmişdir. 

Sənayeləşmə siyasəti çərçivəsində 2013-cü ildə çoxşaxəli inkişafın təmin olunması istiqamətində  məqsədyönlü 

tədbirlər sistemli və ardıcıl olaraq davam etdirilmiş,  ənənəvi istehsal sahələrinin inkişafının davam etdirilməsi və yerli 

xammala  əsaslanan sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin keyfiyyətcə müasir səviyyədə qurulması ilə yanaşı  rəqabət 

qabiliyyətli yeni istehsal sahələrinin yaradılması da dəstəklənmişdir. Sənayenin qeyri-neft sektorunda innovasiya yönümlü 

texnologiyaların tətbiqinin dəstəklənməsi, ixtisaslaşmış və ümumi təyinatlı sənaye şəhərciklərinin yaradılması istiqamətində 

əməli tədbirlər görülmüşdür. 

Azərbaycan iqtisadiyyatının aparıcı sahəsi olan sənayenin inkişafının müasir mərhələyə çatdırılması  məqsədi ilə 

institusional, infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, investitisya mühitinin daha cəlbedici olması istiqamətində tədbirlər 

davam etdirilir, yeni və müasir istehsal müəssisələri yaradılır. Bu məsələdə dünya dövlətlərinin uğurlu təcrübələri nəzərə 

alınaraq ölkədə  sənaye komplekslərinin yaradılması  işinə başlanılmışdır. 2013-cü ildə Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının 

təməli qoyulmuş  və Parkda fəaliyyət göstərmək üçün 2 rezident qeydiyyatdan keçmiş  və ilk sərmayəçi olan 

“Azərtexnolayn” ASC-nin polad boru zavodu Parkın ərazisində fəaliyyətə başlamışdır. 

2013-cü il ərzində Bakı  şəhərində  Gəmiqayırma zavodu, Gəmi təmiri  İstehsalat bazası, Qaz turbinli İstilik Elektrik 

Stansiyası, Qazax rayonunda Sement Zavodu, Sumqayıtda Polad Boru zavodu, “Gilan” Tekstil parkı, Abşeron rayonunda 

Plastik qablar istehsalı  və “Milla” süd məhsulları zavodları, Hacıqabulda seramik plitələr istehsal edən müəssisə,  Şirvan 

şəhərində  Cənub Elektrik stansiyası, Qəbələ rayonunda Üzüm emalı zavodu, İsmayıllı rayonunda Tikiş fabriki, Şabran 

rayonunda Taxtakörpü SES, “İsmayıllı-1” SES, Naxçıvan MR-da Arpaçay SES və digər sənaye müəssisələri istifadəyə 

verilmişdir. 

Aparılan məqsədyönlü və ardıcıl iqtisadi siyasətin nəticəsidir ki, ölkənin son illər davamlı inkişaf xarakteri almış qeyri-

neft sektorunda hesabat dövründə də artım qeydə alınmışdır. Belə ki, 2013-cü ildə iqtisadiyyatın qeyri-neft sahələrində 32,6 

milyard manatlıq  əlavə  dəyər yaradılmış  və  əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 10,0% artmışdır. Qeyri-neft 

sektorunda yaradılan əlavə dəyərin ÜDM-də xüsusi çəkisi əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 3,1% bəndi artaraq 56,6% 

təşkil etmişdir. 2013-cü ildə qeyri-neft sənayesi məhsullarının istehsalı 4,8% artmış və 6,8 milyard manat təşkil etmişdir.  

 

 

İKİÇİYİNLİ MANCANAQ DƏZGAHLARININ PNEVMATİK  

TARAZLAŞDIRILMASI MƏSƏLƏSİNİN TƏTQİQİ 

 

Eltən  POLUXOV 

Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 

[e-mail] 

 

Geoloji strukturlardan neftin quyu ştanqlı  nasosla yer səthinə qaldırılması mancanaq dəzgahı  tələb edir. Mancanaq 

dəzgahı quyu ştanq kəmərinin şaquli istiqamətdə təkrarlanan yuxarı  və aşağı gedişlərini icra etdirmək funksiyasını yerinə 

yetirir. Qurğu müvafiq olaraq  mühərrikdən aldığı yüksək sürətli hərəkəti reduktor vasitəsilə çarxqolu-sürgüqolu 

mexanizminə ötürməklə fırlanma hərəkətini ştanqların və eləcə də plunjerin yuxarı-aşağı hərəkətinə çevirir. Ancaq, yuxarı 

gedişdə quyudibi nasosdan, ştanq kəməri asqısının və mayenin çəkisindən qurğuya göstərilən müqavimət aşağı gedişdə 

müşahidə olunan müqavimətdən tamamilə  fərqlənir. Müqavimətlərdə müşahidə edilən fərqlilik fırladıcı momentlərin də 

yuxarı və aşağı gedişlərdə fərqlənməsinə gətirib çıxarır. 

Yuxarı  və  aşağı gedişlərdə  fırladıcı momentlərin fərqlənməsi mancanaq dəzgahında qeyri-tarazlıqlar yaradır və 

qurğunun müxtəlif hissə  və komponentlərində vaxtından  əvvəl köhnəlmə  və dağılmanın yaranmasına gətirib çıxarır.  Bu 

qeyri-tarazlıqlar həmçinin bərabər olmayan müqavimətlərin dəf edilməsi üçün də əlavə enerji sərf edir.  

 Qafqaz Uni

Qeyri-ta

pnevmatik ta

fırladıcı mom

olunur. Anca

təmin etməli 

Qeyri-ta

tətbiqidir. B

bərabərləşdir

bilməsi; qura

konstruksiya

Yuxarıd

mancanaq  d

şəraitinin din

yüklərin hə

uzunömürlül

Söylənən

şəkildə aşağı

Ştanqlar

pnevmosilind

digər tərəfdən

aşağı hərəkət

məruz qalır. 

hava genişlən

tarazlaşdırılm

Ştanqlar

Redukto

Burada, 

qolunun buca

Mancana

mexaniki və 

 

II INTER

versity           

arazlıq  məsələ

arazlaşdırmad

mentlərin tara

aq belə sistem

olduğundan s

arazlığın arada

elə sistemlər 

rilir. Belə tara

aşdırma xərclə

a tələb edən sa

a deyilənlərə 

dəzgahlarında 

namiki yüklər

rəkətə  gətiri

lüyünün artırıl

nlərə  əsasən 

ıda şərh edilm

rın asqı nöqt

dr iki boşluğa

n isə 2 boşluğ

t etdikdə porş

Ştanqların as

nir. Beləliklə,

ması üçün lazı

rın asqı nöqtəs

orun valındakı

V – ştanqın a

aq sürəti, san-

aq  dəzgahının

pnevmatik tar

RNATIONA

              

əsinin aradan 

dan istifadə  e

azlaşdırılması

mlərdə mühərr

səmərəsiz hesa

an qaldırılmas

pnevmatik s

azlaşdırmada 

ərinin kiçik ol

ahələrdə tətbiq

əsasən yekun

pnevmatik  t

rin  təsirinin  a

lməsi üçün 

lması olduqca

aşağıda ikiçiy

mişdir. 

təsinə düşən 

a malikdir (ba

ğu ilə atmosfer

endə eyni zam

sqı nöqtəsinin 

, müvafiq olar

ım olan qüvvə

sinə təsir edən

ı moment aşağ

asqı nöqtəsini

-1; və  ξ – başl

n konstruktiv 

razlaşdırılan m

Şəkil. Pnev

L SCIENTIF

qaldırılması 

dilir.  Əks yü

 müvafiq ged

rik ağır əks yü

ab olunur. Sis

sında istifadə e

ilindrin tətbiq

sistemlərinin 

lması; kompak

qi əlverişlidir.

n olaraq söyl

tarazlaşdırıcı 

azaldılması ilə

lazım olan 

a əhəmiyyətli v

yinli mancana

yükün taraz

ax şəkil).  P1 

rlə əlaqələndi

manda aşağıya

aşağı vəziyy

raq reduktoru

ə yaradılır.  

n nəticəvi qüvv

ğıdakı ifadə ilə

in sürəti; Qk 

lanğıc vəziyyə

parametrləri 

mancanaq dəz

vmatik tarazla