Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏZYİQLİ D DOZALAN Q
- DİZEL YAN NDIRMA Ü Qurban QOCA
- NACAQ N ÜSULUNUN AYEV
- NASOSLAR N TƏHLİL
- RINDA Lİ
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
|
ÜKSƏK TƏ YENİ D yanacaq nasos Bu xüsusiyyə aq verilişinin ıcı tip dizel y rmə sistemind lli yumruqcuq mişdir [1, 2].
r ki, təmas dif ləndirilməsind ə mütənasibdi lyarlar yaranır mi təyin etmək
forma əmsalı gələn mikroka rlüyü.
rmə mexanizm qədardır. Bu . Bununla yan halda sızma yaranır. Belə
-kipləndiric uqları üçün tə ilə də görüşü dən sürtünmə ələr müvazinə v və dayaq olduqda sızma ƏZYİQLİ D DOZALAN Q Azərba
qurbanqo@ slarında tətbiq tləri dərindən yerinə yetiril yüksək təzyiql də bu quruluşl qlu valı olan a) FIC CONFER 645
ffuziyasından də sızmanın m ir. Sübut edilm r, təzyiqlər fər k olar. olub mikroka analların olma mi ştok,val və halda həmçin naşı kipləndiri ilə düz m rejimin ölçüs cinin hərəkət s əmas səthlərin ür. Bu səbəbd ə əmsalının ətləşdirilməlid səthləridir) a kəskin artır.
aycan Texniki @aztu.edu.az; olunan dozala təhlil edərək lməsi üsulunu li yanacaq nas la verilən yana paylayıcı tip
yaranan sızm mexanizmi mik mişdir ki, iki b rqi olduqda isə anallardan ax asını göstərir. s. hissələrlə k nin təmas səth ici ilə cisim a mütənasib olur süz meyarı aşa sürəti; - təm
nin dəqiq boşl dən də belə k azaldılması dir. Mexaniki sızmaya təsi
Universiteti gurban@box. andırma qurulu ayrı-ayrı kons un təkmilləşd soslarında tətb acaq miqdarın p yüksək təzy b YOUNG RES 18-19 A ma kipləndirmə krokanallarda bərk cisimn bi ə ayrı-ayrı kap xan sızmanı x -mikrokan kipləndirici ar hlərinin mater arasında yağ ö r və bu zaman ağıdakı kimidi mas təzyiqi; l- luğu olmur, ci kipləndirmə s prinsipinə əs kiplənmədə iri araşdırıldı NASOSLAR N TƏHLİL .az
uşları öz xüsu struksiyalar üz dirilməsi vəzif biq edilən yen nın riyazi form yiqli yanacaq b)
SEARCHER April 2014, B ə parametrləri an (kipləndiric iri digərinə sıx plyarlardan sı xarakterizə ed nalların eni, rasında sürtün riallarının xas örtüyü əmələ n kipləndirici ir:
-kipləndiricini ismlər bir-biri sxemində sızm saslanır. Bu və yüklən ıqda müəyyə RINDA Lİ usiyyətlərinə gö zrə dozalandır fəsi ön plana ni dozalandırm mulu göstərilm nasosunda y
aku, Azerbai ilə düz
ci ilə kiplənən xıldıqda sıxıla zma baş verir ir. -
mexa - mikrokanall nmə eyni zama ssələri də kipl gəlir ki, bunu düyündə yara in enidir. i ilə maye ört ma cüzi,sürtü növ kiplənm nmə əmsalının ən edilmişdir örə bir-birlərin rma quruluşlar çəkilir. Aşağ ma quruluşunu mişdir.
yeni dozalandı ijan an
r. Bu aniki
ların anda
liyin unda
anan tüklə
ünmə mədə
n b= r ki,
ndən
rının ğıda,
un iş ırma
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 646
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Şək. 1. Təklif olunan dozalandırma quruluşlu xarici silindrik profilli yumruqcuqlu valı olan paylayıcı tip yüksək təzyiqli yanacaq nasosu: a-xarici görünüşü; b-sxemi. Şək.2-də təklif olunan yonulmuş yumruqcuq profilli paylayıcı tip yüksək təzyiqli plunjerli nasosda sikllik yanacaq verilişinin idarəetmə üsulunu yerinə yetirən quruluşun bir variantının sxemi göstərilmişdir [1]. Quruluş, vurucu plunjerdən 1, onun oymağından 2, dozalandırıcı plunjerdən 3 və onun yayından 4, dozalandırıcı plunjerin gedişinin məhdudlaşdırıcısından 5 və gedişin məhdudlaşdırıcısının yerdəyişməsi üçün tətbiq olunan üzükvari mexanizmdən 6 ibarətdir. Oymağın yuvasında yerləşdirilən vurucu plunjer vurma 8 və kəsmə 9 yuvaları olan mərkəzi kanala 7 malikdir. Oymaqdakı vurma həcmi 10 doldurucu kanalın 11 köməyi ilə alçaq təzyiq sistemindən gələn kanal ilə əlaqələndirilmişdir, vurucu plunjerin mərkəzi kanalının köməyi ilə isə onun vurucu yuvası və mühərrikin silindrlərinin sayına uyğun olan oymaqdakı vurucu kanalları 13 vurucu klapanlar yerləşən ştuserlərlə və sonra onlardan keçməklə, yüksək təzyiq borusu və forsunkalarla (sxemdə göstərilməmişdir) periodik əlaqələnə bilirlər. Oymağın kəsmə həcmi 14 kanalın 15 köməyi ilə alçaq təzyiq kanalı 12 ilə əlaqələnmişdir.
a) b) Şək.2. Təklif olunan dozalandırma quruluşlu yonulmuş yumruqcuq profilli plunjeri aksial hərəkətli paylayıcı tip yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun sxemi. Dozalandırıcı plunjer irəli-geri hərəkət imkanı ilə silindrik yuvada yerləşdirilmişdir və silindrik yuvanın qurtaracağını vurma həcmi ilə birləşdirən kanalın 17 yuvası tərəfə yay 4 ilə sıxılmışdır. Kanal 17 dozalandırıcı plunjerin eninə kəsiyi ilə eyni olan keçid kəsiyinə malikdir, bu da dozalandırıcı plunjerin yerdəyişməsi zamanı azad etdiyi həcmi vurma həcminin bir hissəsi kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Silindrik yuvanın 16 həcmi dozalandırıcı plunjerin o biri tərəfindən onunla gedişin məhdudlaşdırıcısı arasındakı kanal 18 vasitəsilə alçaq təzyiq kanalı 12 ilə əlaqələnmişdir. Dozalandırıcı plunjerin gedişi vəziyyəti dəyişdirilə bilən məhdudlaşdırıcı 5 ilə məhdudlaşdırılır. Gedişin məhdudlaşdırıcısı və onun yuvasının divarları arasındakı arakəsmə elastik kipləşdirici üzüklə 19 kipləşdirilir. Dozalandırıcı plunjerin 3 gedişinin məhdudlaşdırıcısının 5 vəziyyətini tənzimləyən üzük 6, qanovun silindrik səthi üzrə fırlanma mümkünlüyü olmaqla plunjer oymağının gövdəsinin silindrik qanovunda 20 yerləşdirilmişdir. Üzüyün daxili silindrik səthi dozalandırıcı plunjerin gedişinin məhdudlaşdırıcısının 5 yuxarı qurtaracağı qövs üzrə yonulmuş divarına söykənən dəyişən dərinlikli fiqurlu dərinlətməyə 21 malikdir. Quruluşun işləmə prinsipi aşağıdakı kimidir. Püskürülən yanacağın sikllik dozasını dəyişmək üçün tənzimləyici (sxemdə göstərilməyib) ştiftə 22 təsir edir və oymağın gövdəsinin qanovunda tənzimləyici üzüyü düz və əks istiqamətdə döndərir. Bu zaman dozalandırıcı plunjerin gedişinin məhdudlaşdırıcısının oxboyu kəsiyində dərinlətmənin dərinliyi dəyişir, nəticədə, gedişin məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti, deməli, həm də püskürülən yanacağın sikllik dozası da dəyişir. Şək. 3, a-da daxili yumruqcuqlu profilli paylayıcı tip rotasion nasosda [4] sikllik yanacaq verilişinin təklif olunan idarə edilmə üsulunu həyata keçirən quruluşun yerinə yetirilmə variantı göstərilmişdir [1]. Quruluş vurucu elementdən 1, hidravlik başlıqdan 2 və hidravlik başlıqda yerləşdirilən dozalandırıcı quruluşdan 3 ibarətdir. Vurucu element daxili yumruqcuqlu üzükdən 4, itələyicili 6 və rolikli 7 plunjerlərdən 5 və eyni zamanda plunjerlərin oymağı kimi tətbiq olunan itələyicilərin fırlanan gövdəsindən 8 ibarətdir. Hidravlik başlıq gövdədən 2 və rotor-paylayıcıdan 9 ibarətdir. Hidravlik başlığın gövdəsində doldurucu kanal 10 və mühərrikin silindrlərinin sayına uyğun vurucu kanallar 11 yerləşir. Rotor- paylayıcının mərkəzində kanal 12 yerləşir. Bu kanalın bir qurtaracağı plunjerlər arasındakı itələyicilərin gövdəsində yerləşən vurma həcminə 13 çıxır. Rotor-paylayıcı silindrlərin sayına uyğun, radial istiqamətlərdə yerləşən və mərkəzi kanal 12 ilə əlaqələnən doldurucu kanallara 14 malikdir. Bundan əlavə, mərkəzi kanal vurma kanalı 15 ilə əlaqələnmişdir, hansının ki, çıxışı rotor-paylayıcının daxilində vurma zamanı periodik olaraq hidravlik başlığın gövdəsinin vurucu kanalları 11 ilə üst-üstə düşür. Rotor-paylayıcının xarici səthində mərkəzi kanal 12 ilə daimi əlaqələnən və deməli, onun vasitəsilə vurma həcmi ilə əlaqələnən üzükvari oyma 16 yerləşir. Dozalandırıcı quruluşun hidravlik başlığın gövdəsində yerləşən kanalı 17 rotor-paylayıcının üzükvari oymasının həcminə çıxır. h D 22 21 6 20 19 5 16 4 3 17 A 10 13 8 2 7 1 9 14 15 11 12 18 A A-A 4 5 16 3 22 6 20 19 II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 647
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Dozalandırıcı plunjer 18, irəli-geri hərəkətin mümkünlüyü ilə, hidravlik başlığın gövdəsinin silindrik yuvasında 19 yerləşdirilib və silindrik yuvanın qurtaracağına yay 20 ilə sıxılıb, hansı ki, kanalın 17 köməyi ilə rotor-paylayıcının oymasının 16 həcmi ilə əlaqələnib və oradan da onun mərkəzi kanalı vasitəsilə vurma həcmi 13 ilə birləşdirilmişdir. Kanal 17 dozalandırıcı plunjerin eninə kəsiyi ilə eyni olan keçid kəsiyinə malikdir, bu da dozalandırıcı plunjerin yerdəyişməsi zamanı azad olunan həcmi vurma həcminin bir hissəsi kimi nəzərdən keçirməyə imkan verir. Dozalandırıcı plunjerin gedişi vəziyyəti dəyişdirilə bilən məhdudlaşdırıcı ilə məhdudlaşdırılır. Silindrik yuvanın həcmi 19 dozalandırıcı plunjerin o biri tərəfindən onunla onun gedişinin məhdudlaşdırıcısı arasında kanal 22 vasitəsilə aşağı təzyiq sistemi ilə əlaqələnmişdir. Hidravlik başlığın gövdəsinin üzükvari qanovunda 23 bu qanovda fırlanma hərəkətinin mümkünlüyü ilə tənzimləyici üzük 24 quraşdırılmışdır. Dozalandırıcı plunjerin gedişinin məhdudlaşdırıcısının qurtaracağı tənzimləyici üzüyün maili hissəsinə 25 dirənir. Şək. 3, b-də maili hissə tərəfdən görünməklə dozalandırıcı quruluşlu tənzimləyici üzük ayrılıqda göstərilmişdir. Quruluş aşağıdakı kimi işləyir. Yanacaq alçaq təzyiq sistemindən hidravlik başlıqdakı doldurucu kanala 10 daxil olur. Sorma fazası vaxtı hidravlik başlıqdakı doldurucu kanalın yuvası rotor-paylayıcının kanallarının yuvalarının biri ilə üst-üstə düşür və yanacaq rotor- paylayıcının daxili həcminə daxil olur. Bu zaman mərkəzdənqaçma qüvvələrinin və müəyyən periodlarda üzüyün yumruqcuq profilinə yanacağın təzyiq qüvvələrinin təsiri ilə sıxılan itələyicili və rolikli plunjerlər aralanırlar. Vurucu plunjerin bir vurma gedişində vurulan yanacağın nəzəri həcmi, yanacağın sıxılmasını nəzərə almadan, doldurucu kanal yuvasının tam örtülməsi anının vurucu plunjerin kəsmə yuvasının açılması anı ilə və dozalandırıcı plunjerin boşaltdığı həcmin fərqinə bərabərdir:
D K VP V Y h f h h f V , mm 3 . (1) Burada:
və
D f — uyğun olaraq vurucu və dozalandırıcı plunjerlərin eninə kəsik sahələri, mm 2 ;
h və
K h — uyğun olaraq doldurucu kanal yuvasının tam örtülməsi anında və vurucu plunjerin kəsmə yuvasının açılması anında vurucu plunjerin qalxma hündürlüyü, mm;
— dozalayıcı plunjerin gedişi, mm. Göründüyü kimi, (1) formuluna daxil olan bütün parametrlər,
istisna olmaqla, nasosun verilən konstruksiyası üçün dəyişməzdir. Dozalayıcı plunjerin məhdudlaşdırıcısının gedişinin vəziyyətini dəyişməklə dozalayıcı plunjerin gedişini, bununla da püskürülən yanacağın sikllik dozasını D h dəyişmək olar. (1) ifadəsinə görə D h -nin aşağıdakı ifadə ilə təyin edilən qiymətlərində yanacaq verilişi tam kəsilir: K VP D V D h h f f h . (2)
a) b) Şək.3. Təklif olunan dozalandırma quruluşlu daxili silindrik profilli yumruq mexanizmi olan rotorlu paylayıcı tip yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun sxemi. Nəticə. Göstərilən dozalandırma quruluşlarının və onlarda sikllik yanacaq verilişlərin idarə edilməsi yüksək təzyiqli yanacaq nasoslarında tətbiq edilməsi bu nasoslarda yanacaq verilişinin keyfiyyətcə yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, nəinki DYM-də, həmçinin maye yanacağı ilə işləyən digər energetik qurğuların işinin təkmilləşdirilməsinə imkan verər.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 648
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan AZƏRBAYCANDA MÜASİR ALTERNATİV ENERJİ TEXNOLOGİYALARINDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ VƏ İQTİSADİ ƏHƏMİYYƏTİ Fuad MƏMMƏDOV Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası fm.solarpower@gmail.com Son on ildə dünya bazarında “qara qızılın” qiymətinin qeyri-stabil olaraq dəyişməsi ilə bərabər yandırılan ənənəvi yanacaqlardan atmosferə atılan və “parnik effekti” yaradan tullantı qazlarının planetimizdə iqlim dəyişikliklərinə səbəb olması, artıq dünyanın bir sıra ölkələrində alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəyə tələbi artırmışdır. Son zamanlar beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dünya ölkələrinin “zərərli energetika”-dan uzaqlaşaraq bərpa olunan enerjiyə doğru istiqamətləndirilməsi geniş vüsət almışdır. Bu baxımdan, Çernobılda və Yaponiyada baş verən fəlakətlərdən sonra AES-da yaranan qəzaların ardınca böyük miqdarda insan və kapital itkisinin yaranması indiyə qədər davam etməkdədir. Yaponiyadakı “Fukusima 1” AES-da baş vermiş fəlakətdən sonra dünyanın ən inkişaf etmiş dövlətlərindən biri olan Almaniya 2020-ci ilə qədər ölkədə olan bütün AES-larının işinin dayandırılmasına qərar vermişdir. Belə ki, ölkəmizdə ilk növbədə 21 oktyabr 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin Sərəncamına uyğun olaraq “Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Bu proqrama əsasən təyin olunmuş öhdəlik və tapşırıqlar müxtəlif dövlət təşkilatları tərəfindən həyata keçirilməkdədir. Ənənəvi enerji istifadəçilərinin qeyri-ənənəvi enerji növlərindən yararlanamsı üçün qurğuların satış qiymətinin aşağı salınması, istehlakçıların həvəsləndirilməsi və maarifləndirilməsi kimi göstəricilər qabarıq şəkildə həyata keçirilməlidir. Son bir neçə il ərzində, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında neft və energetika sənayesinin bir sıra enerjitutumlu texnoloji proseslərində alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə üzrə elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilir. Bu məqsədlə respublikada ilk dəfə olaraq günəş enerjisi ilə işləyən, azimutal və zenital günəş izləyici sistemlərə malik yüksək temperaturlu faset tipli paraboloid konsentrator, orta temperaturlu faset tipli parabolosilindirik konsentrator, aşağı temperaturlu yastı günəş kollektoru və istilik akkumulyasiya edici helioreaktor işlənib hazırlanmış və sınaqdan çıxarılmışdır. Hal-hazırda bu günəş energetik qurğularında mədən şəraitində neftli suların təmizlənməsi, dəniz suyunun şirinləşdirilməsi xam neftin emala hazırlanması, neftin nəqli, laylarda təzyiqin stabil saxlanması, quyulara texniki təmiz isti suyun vurulması, buxar alınması kimi texnoloji proseslər üçün elmi-tədqiqat işi şəklində təcrübələr aparılır. Bu təcrübələrdə tədqiq olunan prosesin ənənəvi metodu ilə qeyri-ənənvi metodu arasında texniki-energetik, ekoloji və iqtisadi müqayisələr üzrə əsaslandırmalar aparılır. Bu energetik qurğuların hamısının yerli məhsullar hesabına hazırlanması, onların maya dəyərini kifayət qədər aşağı salır ki, bu da özlüyündə alınan enerjinin qiymətinin ucuz başa gəlməsinə gətirib çıxarır. Belə ki, adı çəkilən texnoloji proseslərin ənənəvi yanacaqlar vasitəsilə həyata keçirilməsi nəticəsində ekoloji fəsadlar meydana gəlir ki, bu da birbaşa prosesin maya dəyərinə ciddi mənfi təsir göstərir. Aparılmış son tədqiqat işlərinə əsasən demək olar ki, yüksək potensialına görə, günəş və külək enerjisindən istifadə edilməsi, bir mənalı olaraq, ekoloji cəhətdən ideal bir enerji mənbəyi olmaqla yanaşı, iqtisadi cəhətdən də, üstünlüklərə malikdir. Abşeron yarımadasının quru mədənlərində aparılmış təcrübələr göstərir ki, vahid miqdarda əmtəə neftinin əldə edilməsi üçün sərf edilən ənənəvi enerji növlərinə ilkin halda 60 – 70 % qənaət etmək mümkündür. Lakin, bu prosesləri kombinə olunmuş bərpa olunan enerji qurğularında aparılması nəticəsində təbii yanacaqları 90 – 100 % əvəz etmək olar. Aparılmış tədqiqatlara əsasən demək olarki, sənayenin müxtəlif enerjitutmlu texnoloji proseslərində alternativ enerji mənbələrindən istifadə olduqca aktualdır və böyük ekoloji və iqtisadi əhəmiyyətə malikdir.
Qafqaz Universiteti aygun_hesenova@hotmail.com
Performans değerlendirilmesi, çalışanların görev başındakı performanslarına değer biçip, desteklemek için kullanılan bir prosesdir. Performans değerlendirme çalışanlarla birlikde belirlenen hedeflere dayanan performans yönetiminin bir parçasıdır.Performans değerlendirme çalışanların hedeflerine oranla ne kadar iyi performans sergilediklerini görmek ve erken müdahaleleler için fırsat sağlamak için kullanılan resmi olmayan denetimleri ehate eder.Performans değerlendirmesi , işin tanımı, ihtiyaçları ve değerlenmesi ile kişinin yetenekleri ve değerlemesinin karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan bir uyqulamadır.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 649
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Performans değerlendirmenin en yaygın kullanımı; çalışanların yükseltilmesi, görevlerinin yeniden tanımlanması, üst görevlere hazırlanması, ücretlendirilmesi ve ya işten çıkarılması gibi yönetsel kararların alınması ile ilgili olmaktadır.Performans değerlendirmelerden elde edilen bilgiler, bireysel ve kurumsal düzeyde eğitim ve geliştirme ihtiyaçları konusuna da ışık tutmakdadır.Performans değerlendirme bir çalışanın güçlü ve zaıf olduğu yönlerini ortaya şıkarması nedeniyle o çalışanın eğitme ve gelişme açıklarının belirlenmesinde ve uradan yola çıkarak, organizasyonun genel anlamda eğitim ve geliştirme politikalarının saptanmasında kullanıla bilir. Performans değerlndirmenin amacı; organizasyondaki çalışanların iyiden kötüye doğru sıralanması değil, örgütsel amaçların astlar tarafından öncelikle anlaşılma ve benimsenme derecesinin ortaya çıkarılması, amaçların her kes tarafından asgari seviyyede yerine getirilmesinin temin edilmesi ve herkesin mutlu olduğu dinamik çalışma ortamının sürekli muhafaza edilmesidir.Bu işleri gerçekleştirirken performansı geliştirkmek ve beklenenleri veremeyen çalışanların gelişmeye ihtiyac duydukları alanları ortaya ıkarmak temel hedefler arasında yer alır. Performans değerlendirme sisteminin kurula bilmesi için öncelikle belirli bir sürecin başlatılması ve ön çalışmaların yapılması gerekir.Burada değerlemenin kimlere uyğulanacağı, kimler tarafından uygulanacağı, değerleme periodlarının ne olacağı, ne zaman gerçekleştirileceği, hangi değerleme yönteminin seçileceği gibi konuların açık ve anlaşılır biçimde belirlenmesi söz konusudur. Performans değerlendirilmesinde izlenen politika ve uygulanan yöntemlerin ne ölçüde başarıya ulaşdığını ölçmek için son aşamada sonuçların kontrol edilmesi gerekir.Beklenen etkinlik sağlanmamışsa uygulanan yöntem kökünden değiştirilebilir ya da işletme ihtiyaçlarına uygun yönde geliştirilebilir.Etkinliğin ölçülmesinde en geçerli ölçüt, işgörenlerin uygulamaya gösterdikleri ilgi ya da tepki ile anlaşılır.Şayet geniş kesimlerin tepkisini çeken bir değerleme yöntemi seçilmişse ya da yöneticilerin seçilen yöntemi sert ve katı bir otorite anlayışı ile uygulaması söz konusu ise böyle bir değerleme çalışmasının başarılı olması beklenmez.Daha kötüsü böyle bir uyğulama işgöten ve yönetici çatışmasına ve gereksiz sürtüşmelere yol açabilir.Bu nedenle, performans değerlenmesinin çok duyarlı bir konu olduğu göz pnünde bulundurulmslı, değerleme yönteminin seçiminden uygulanmasına kadar son derece titiz davranılmalı, elde edilen sonuçlar yakından denetlenmeli, uygulanan yöntemde aksamalar varsa bunları zamanında giderici etkili önlemler alınmalı ve her şeyden önemlisi değerlenmenin bir cezalandırma aracı değil, tersine işgörenlerin eksk yönlerini tamamlayıcı, onların yetişme ve yükselmelerine yardımcı bir teknik olarak algılanması sağlanmalıdır. Işgörenlere ilişkin yapılan değerlemenin ne ölçüdü sağlıklı ve tuutarlı olduğunu denetlemek amacıyla Gos eğrisi ve Halo etkisi olmak üzere iki yöntemden yararlanıla bilir.
İşgörenler üzerinde yapılan değerlendirmelerin denetiminde kullanılan bir yöntemdir. Burada beş derece ve bunları değerleyen yüzdeler (puan yerine) vardır. Bu derecelerin taşıdığı anlam açıktır. Sözgelimi III derecede bulunan işgören işine uyum sağlayan, bilgi, yetenek ve kişiliği ile göz dolduran bir kişidir. I. derecede yer alan işgörenin işin gereklerine yetersiz kaldığı görülüyor. Bu durumda işine son vermek ya da eğitmek sözkonusu olabilmektedir. V derecede yer alan işgören ise, işin gereklerinin çok üstünde yeteneklere sahip olmasına karşın uyumsuzluk nedeniyle verimli kullanılmadığı görülmektedir. Genel çizgileriyle yapılan işgören değerlendirmesinde bu gos eğrisine yakın sonuçlar elde edilmezse (ki sonuçların %50’si normal düzeyde gösteriliyor) o zaman işgören değerlendirmesini kuşkuyla karşılamak gerekmektedir. Halo etkisi Halo etkisi, yöneticilerin, işgörenleri belirli bir alanındaki mükemmelliklerine bakarak, diğer alanlarda da olduğundan daha yüksek değerlendirilmeleridir. Bu durumun tersi de sözkonusudur. Belirli bir alanda başarısız olan işgören, diğer alanlarda da başarısız değerlendirilebilmektedir. Bu şekilde, işgörenin başarısız olan yönünün ön plana çıkması durumuna “boynuz etkisi” denir. Bu tür hatalar işgörenlerin gelişimini büyük ölçüde olumsuz olarak etkilemektedir. Değerlendiricilerin halo etkisinde kalmalarının çeşitli nedenleri vardır. Bunlardan birisi, değerlendiricilerin ilk izlenimin etkisinde kalarak hatalı değerlendirme yapma eğilimidir. İlk karşılasmada kişi değerlendirmeyi yapan kişiyi olumlu ya da olumsuz olarak etkileyerek, değerlendirmenin sonucunu kendi lehine veya aleyhine etkileyebilecektir. Halo etkisine yol açan bir diğer neden ise, değerlendiricilerin işgörenlerin performanslarının bir yönünün olağanüstü iyi veya olağanüstü kötü olması ve değerlendirmeyi de bu doğrultuda yapmalarıdır. Bu tür hataların önlenmesi ya da azaltılması yönünde pek çok öneri geliştirilmiştir. Özellikle bu hatayı bilinçli olarak yapmadığı varsayımından hareket edildiğinde, verilecek eğitimler yolu ile değerlendiricilerin bilinçlenebileceği ve bu tür hataları yapmaktan kaçınacağı ifade edilmektedir. Ayrıca bazı performans değerlendirme sistemlerinde verilen puanlar ya da yapılan değerlendirmeleri destekleyici, kişinin performansına ilişkin örnek ve olayların belirtilmesi istenerek, değerlendirme hataları önlenmeye çalışılmaktadır.
Yüklə 10,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|