“Statistika tarmoqlar va sohalar” kafedrasi

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 
 
 
“Statistika tarmoqlar va sohalar” KAFEDRASI 
“Iqtisodiyot nazariyasi” FANIDAN  
KURS ISHI 
Mavzu
: Iqtisodiy xarajatlar,uning tarkibi va turlari 
Bajardi: Saidova Feruzabonu Umidbek qizi 
Moliya va moliyaviy texnalogiyalar
fakulteti 
MST-70/22 guruh 
Ilmiyrahbar: ass. Kilicheva K.M 
 
 
 
TOSHKENT-2022 

---

2 
Mundarija: 
Kirish………………………………………………………………………….. 3 
I BOB. Xalqaro moliyaviy iqtisodiyotning bir shakli sifatida iqtisodiy 
harajatlarning mohiyati.
1.1.Iqtisodiy xarajatlarning ta’rifi ……………………………………………... 5 
1.2.Iqtisodiyotda ishlab chiqarish xarajatlarining turlari……………...........… 7 
1.3.Iqtisodiy xarajatlarning mohiyati……………………………………......... 11 
II BOB.Iqtisodiy xarajatlarning yuzga kelish omillari tahlillari.Iqtisodiy 
xarajatalarning rivojlanayotgan mamlakatlarda o'rni va uni ahmiyati 
2.1. Iqtisodiy xarajatlarning yuzga kelish omillari ………………………........ 18
2.2. Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy xarajatlarning roli va ahmiyati.. 26 
2.3. O’zbekiston respublikasida iqtisodiy xarajatlar tahlili va uni to’g’ri yo’naltirish 
strategiyalari…………………………………………………………………… 28
 
Xulosa……………………………………………………………………….... 30 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………………………... 31

---

3 
Kirish 
Ushbu kurs ishida iqtisodiy xarajatlarning ta’rifi, turlari va xalqaro moliya 
iqtisodiyotidagi roliga qaratilgan. Xususan, birinchi prezidentimiz Islom Karimov 
mustaqillikning ilk yillarida « Prezidentdan to oddiy fuqorgacha, yoshi va 
vazifasidan qat’i nazar – hammani bugungi zamon talablariga, bozor iqtisodiyoti 
qonun qoidalariga o’rgatish» muhim vazifa ekanligini ta’kidlagan.
1
Bu tadqiqot 
iqtisodiy xarajatlarning paydo bo'lishiga yordam beradigan omillarni va 
rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy xarajatlarning ahamiyatini o'rganadi. 
Bundan tashqari, kurs ishida rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy 
xarajatlarning roli va iqtisodiy xarajatlarning ularning iqtisodiy o'sishi va 
rivojlanishiga ta'sirini o'rganadi. Bu kurs ishining natijalari iqtisodiy xarajatlar 
tushunchasini va uning xalqaro moliya iqtisodiyotidagi ahamiyatini yaxshiroq 
tushunish imkonini beradi. 
Iqtisodiy xarajatlar xalqaro moliyaviy iqtisodiyotda muhim tushunchadir, 
chunki ular tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish yoki iste'mol qilish bilan 
bog'liq xarajatlarni anglatadi. Iqtisodiy xarajatlarni tushunish korxonalar, 
siyosatchilar va jismoniy shaxslar uchun juda muhim, chunki bu ularga ishlab 
chiqarish, investitsiya va iste’mol bo‘yicha ongli qaror qabul qilishga yordam 
beradi.
Xalqaro moliyaviy iqtisodiyotda iqtisodiy xarajatlar hal qiluvchi ahamiyatga 
ega, chunki ular mamlakatlar va korxonalarning raqobatbardoshligiga ta'sir qiladi. 
Masalan, ishlab chiqarish xarajatlari yuqori bo‘lgan mamlakatlarda ishlab chiqarish 
tannarxi past bo‘lgan mamlakatlar bilan raqobatlash qiyin bo‘lishi mumkin, bu 
ularning savdosiga va umumiy iqtisodiy o‘sishga ta’sir qiladi. Bundan tashqari, 
iqtisodiy xarajatlar hukumatlar tomonidan ma'lum iqtisodiy faoliyatni 
rag'batlantirish yoki rad etish uchun amalga oshiriladigan soliq siyosati yoki savdo 
siyosati kabi turli iqtisodiy siyosatlarga ham ta'sir qilishi mumkin. Shunday ekan, 
1
Qobilov Sh.R. iqtisodyot nazriyasi:darslik. – T.:O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi,2013yil, - 6 bet 

---

4 
iqtisodiy xarajatlarni tushunish milliy va global darajada barqaror iqtisodiy o‘sishni 
qo‘llab-quvvatlash uchun juda muhimdir. 
Iqtisodiy xarajatlarning paydo bo'lishiga hissa qo'shadigan omillar ish haqi, 
xom ashyo va ishlab chiqarish xarajatlari kabi to'g'ridan-to'g'ri xarajatlarni, 
shuningdek, imkoniyat xarajatlari, tranzaksiya xarajatlari, ekologik xarajatlar va 
soliqlar kabi bilvosita xarajatlarni o'z ichiga olishi mumkin. Bu omillar sanoat, 
mamlakat yoki mintaqaga qarab farq qilishi mumkin. 
Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o'sish va rivojlanishni aniqlashda 
iqtisodiy xarajatlar hal qiluvchi rol o'ynaydi. Yuqori iqtisodiy xarajatlar kirish 
uchun to'siq bo'lishi mumkin va mahalliy biznesning raqobatbardoshligiga ta'sir 
qilishi mumkin, bu esa mamlakat iqtisodiy o'sishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi 
mumkin. Shu sababli, rivojlanayotgan mamlakatlardagi siyosatchilar iqtisodiy 
xarajatlarga jiddiy e’tibor berishlari va infratuzilma, ta’lim va texnologiyalarga 
sarmoya kiritish orqali ularni minimallashtirish choralarini ko‘rishlari kerak. 
O'zbekistonda iqtisodiy xarajatlar tahlili mamlakat iqtisodiy rivojlanishida 
muhim rol o'ynaydi. Hukumat tomonidan qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish 
maqsadida soliqlarni kamaytirish, infratuzilmani yaxshilash, moliyalashtirish 
imkoniyatlarini kengaytirish kabi turli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bundan 
tashqari, mamlakat turizm, qishloq xoʻjaligi va ishlab chiqarish kabi sohalarga 
eʼtibor qaratib, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va tovarlarga qaramligini 
kamaytirish ustida ishlamoqda.Umuman olganda, iqtisodiy xarajatlar tahlili barcha 
mamlakatlarda, jumladan, Oʻzbekiston kabi rivojlanayotgan mamlakatlarda ham 
muhim ahamiyatga ega, chunki u barqaror iqtisodiy oʻsish va rivojlanishga yordam 
berishi mumkin.