Hurmatli talabalar yuqoridagi mavzular bilan to‘liq tanishib chiqing va

2-topshiriq. Rus va boshqa (fors,arab) tillardan o‘zlashtirish yoki so‘zma-
so‘z tarjima qilish orqali yasalgan 20 ta (sohangizga oid) so‘zni yozing ularning 
har
biriga gap tuzing va izohlang. 
3-topshiriq: Matnni o’qing va o’z faoliyatingizda bu me’yorlarga qanday 
amal qilasiz? Misollar bilan izohlab bering.
O‘zbek adabiy tilining me’yorlari: 
1. 
Fonetik me’yorlar. Bunda hozirgi o‘zbek adabiy tilidagi unli va undosh 
tovushlarning qo‘llanilishi me’yor hisoblanadi.
2. 
Leksik-semantik me’yor (so‘z qo‘llash)lar. So‘z variantlaridan hamma uchun 
tushunarli bo‘lgan ko‘rinishini tanlab olish hozirgi o‘zbek tilining lugʻaviy me’yori 
hisoblanadi. Imlo, talaffuz, tarjima lugʻatlarida lugʻaviy me’yor o‘z aksini topadi. 
So‘zning ma’nosini bilmay ishlatish, shevaga xos so‘zlarni qo‘llash, paronimlarning 
ma’nosini tushunmasdan ishlatish rus tilidan to‘gʻridan to‘gʻri kalka-tarjima qilish 
me’yor hisoblanmaydi. Masalan: bo‘lsa o‘rnida bo‘sa so‘zini ishlatish, yorugʻ 
o‘rnida yoruqso‘zidan foydalanish. Rus tilidan tarjima qilish asosida: Bazm 
kechasining aybdorlari.
3. 
Talaffuz me’yorlari (orfoepik). Til birliklarining ogʻzaki nutq jarayonida 
adabiy til me’yorlariga muvofiq kelishi. Ruscha so‘zlarni yozma shakliga taqlid qilib 
aytish-(Moskva to‘gʻri aytilishi Maskva) so‘zlarni o‘zbekcha aksent bilan talaffuz 
etish (Angiliya) shevaga xos talaffuz (yo‘l-jo‘l) talaffuz me’yorlarini egallashda 
orfoepik lugʻatlarning ahamiyati katta.
4. 
Aksentologik (urgʻuning to‘gʻriligi) me’yorlar. Bunda so‘z va gaplarda 
urgʻuni to‘gʻri qo‘llash me’yori tushuniladi. Urgʻuni to‘gʻri ishlatmaslik so‘z 
ma’nosiga ta’sir qiladi: olma-meva, olma-buyruq fe’li.
5. 
Grammatik me’yor: Turlovchi va tuslovchi shakllarning eng maqbul 
variantlari hozirgi tilimizda tanlab olingan va ular nutqda barqaror shaklda 

---

ishlatiladi. Ammo kelishik qo‘shimchalarini noto‘gʻri qo‘llash uchraydi. Ba’zan –
ning o‘rnida –ni, -lar o‘rnida –la ishlatiladi. Direktorni xonasida ko‘rdim. (direktorni 
o‘z xonasida ko‘rmoq). Direktorning xonasida ko‘rdim. (Boshqa birovni direktor 
xonasida ko‘rmoq).
6. 
So‘z yasalish me’yorlari: So‘z yasovchi qo‘shimchalarning fonetik tuzilishi 
jihatidan bir qolipda ishlatilishi so‘z yasalish me’yori hisoblanadi. Ba’zan nuqtda 
sifat yasovchi –li va ot yasovchi –lik qo‘shimchalari farqlanmay ishlatiladi. Paxtali 
chopon o‘rnida paxtalik chopon.
7. 
Imloviy me’yorlar (orfografik). Hozirgi o‘zbek adabiy tilining me’yorlari 
1956- yil “O‘zbek orfografiyasining asosiy qoidalari” ga tayanadi. 72 paragrafdan 
iborat. 1995-yil yangi lotin alifbosiga o‘tish haqida qaror qabul qilindi.Lotin 
alifbosiga asoslangan yozuvda ham yangi orfografik qoidalar yaratildi. Bo‘gʻin 
ko‘chirish qoidalariga o‘zgartirishlar kiritildi. Demak, imloviy me’yor so‘zlarning 
to‘gʻri, xatosiz yozilishiga asoslanadi.
8. 
Grafik (yozuv) me’yorlari: Hozirgi yozuvimiz lotin alifbosiga asoslangan 
bo‘lib, 29 ta harf va 3 ta harf birikmasidan iborat.
9. 
Punktuatsion me’yorlar: Bu me’yor 10 ta tinish belgisi asosida ish yuritadi 
(nuqta, vergul, ikki nuqta, nuqtali vergul, tire, undov belgisi, so‘roq belgisi, ko‘p 
nuqta, qo‘shtirnoq, qavs)
10. Uslubiy me’yor: Nutq sharoitiga qarab til birliklarining eng ma’qulini 
qo‘llash adabiy tilning uslubiy me’yori hisoblanadi. Sinonimlardan noto‘gʻri 
foydalanish, so‘z takror ayrim eskirgan so‘zlarni qo‘llash nutqni uslubiy jihatdan 
buzadi. O‘zbek tilida so‘zlashuvchi kishilar va ijodkorlar uchun o‘zbek adabiy tili 
me’yorlariga rioya qilish majburiy sanaladi.