1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети

intervallar shkalasi deb yuritiladi. Intervallar shkalasining ob`ektlari hamma vaqt 
o`rganilayotgan xususiyatning o`sib yoki kamayib borishga qarab tartibga 
solinganidir. Intervallar shkalasi o`lchov birliklari turlicha bo`lib, ularni aniqlash 
ixtiyoriy asosga ega bo`ladi. Bunday shkalalarga nisbatan arifmetik amallarni 
qo`llash, tenglikni aniqlash, katta yoki kichik deb taqqoslash mumkin. Bir shkalani 
turli belgilari o`rtasidagi intervallar va farqlar tengligini ham solishtirish mumkin. 
Intervallar shkalasi quyidagi postulatga bo`ysunadi:
aQvqvQa yoki G`aQvG`Qsq aQG`vQsG` 
agar aqr va v > 0 bo`lsa, u holda a Q v > r

---

14
agar aqr va v q q bo`lsa, u holda a Q v q r Q q 
Intervallar shkalasini loyihalashtirishda uchta ixtiyoriy operatsiya (amallar) 
bajariladi:
a) o`lchov birligi xajmini topish;
b) nol’ (boshlang`ich) nuqtani topish;
v) nol’ nuqtadan boshlab hisob olib boriluvchi yo`nalishni aniqlash. 
Intervallar shkalasiga Vekslerning standartlashgan shkalasi, Tersten va 
T.Gilford shkalasi misol bo`ladi.
Munosabatlar shkalasini loyihalashtirishda avvalgi shkala xususiyatlari bilan 
birga hali o`rganilishi kerak bo`lgan xususiyat yo`q bo`lgan tabiiy nol’ nuqta bo`lishi 
kerak. Munosabatlar shkalasi quyidagi muhim xususiyatlarga ega; 1) ob`ektlar sinfi 
o`rganilayotgan xususiyatga ko`ra bo`lingan va tartibga solingan bo`ladi; 2) ob`ektlar 
sinfi o`rtasidagi teng farqlar, ular belgilangan sonlar o`rtasidagi farqka teng bo`ladi; 
3) ob`ektlar sinfiga tenglashtirilgan sonlar o`rganilayotgan xususiyatning ifodalanishi 
darajasiga proportsionaldir.
SHkalalashtirishdan eksperimental psixologiyada emas, balki boshqa 
maqsadlarda ham foydalanish mumkinmi? 
 
Munosabatlar shkalasida qolgan barcha tiplarga xos bo`lgan operatsiyalarni 
amalga oshirish mumkin bo`ladi. Munosabatlar shkalasida xqax ag` o kabi amallar 
tatbiq etiladi. Psixologiyada yuqoridagi shkalalar tiplari maqsadga muvofiq holda 
tanlanadi va ulardan tadqiqot natijalarini o`lchashda foydalaniladi.