Issn 2181-922X 15—31 Talaba-yoshlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish ko‘nikmasini shakllantirish
Yüklə 390,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tematik
|
Konspekt turlari:
Rejali – oldindan tayyorlangan reja yordamida tuziladi: uning har bir bandiga konspektning tegishli qismi mos keladi; 24 Nargiza MUSULMANOVA Matnga doir – ko‘pincha mantiqiy o‘tishlar bilan bog‘langan ko‘chirmalardan tashkil topadi; Erkin – ko‘chirmalar, ba’zan tezislar aralashmasidan iborat bo‘ladi; Tematik – matnning butun mazmunini aks ettirmaydi, faqat muayyan, aniq mavzuni ishlaydi, qo‘yilgan savolga javob beradi; Xronologik – hodisalarning o‘zini ko‘rsatish asosida ularning xronologik izchilligini aks ettiradi; Tahliliy – ko‘pincha bir necha manbadan foydalanib aniq mavzuni ochib beradi. Bugungi kunda O‘zbekistonda Oliy o‘quv yurtalarida talaba mustaqil ishlari, ko‘pincha, referat holida qabul qilinadi. Referat o‘zi nima, uni yozishning tartibi qanday, unda nimalar aks etishi lozim, uning talaba bilimi uchun qanchalik amaliy ahamiyati mavjud? Shu va shunga o‘xshash ko‘plab savollar talabalarga bu topshiriqni be- rayotgan o‘qituvchining oldida ham kun tartibida turishi kerak. Bi- ror mavzuni ko‘r-ko‘rona ko‘chirib kelib, uni topshirib qutilib ketgan bilan talabaning bilimiga bilim qo‘shilib qolmaydi, faqat kafedrada “makalatura” yig‘iladi, xolos. Referat (lot. refero – axborot beryapman) – biror ilmiy asar, maqola, o‘qilgan kitob va sh.k. mazmunining qisqacha yozma va og‘zaki bayoni; o‘rganilgan ilmiy masalaning natijasi haqida axborot, tegishli adabiyot va boshqa manbalarning qisqartirilgan shahrli tahlilini o‘z ichiga olgan ma’lum mavzudagi ma’ruza. Referat, odat- da, ilmiy axborot vazifasini o‘taydi. Unda muayyan mavzu yoritilishi bilan birga, tegishli ilmiy nazariyalar, ilmiy xulosalar tahlil etilishi va tanqid qilinishi mumkin. O‘zbekistonda referat ilmiy tadqiqot muassasalarida, oliy o‘quv yurtlari, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari, umumiy ta’lim maktablarida ko‘p qo‘llanadigan didaktik vositadir. Umumiy o‘rta ta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, aka- demik litseylar o‘quvchilari hamda oliy o‘quv yurtlari talabalarining fakultativ mashg‘ulotlardagi maxsus axborotlari ham referat deyila- di. Dissertatsiya yuzasidan tayyorlanadigan referat (avtoreferat)da dissertatsiyaning asosiy mazmuni va xulosalari ifodalanadi [OʻzME 2000]. Referatning o‘ziga xosligi: • keng miqyosli dalillar, qiyoslashlar, mushohadalar, baholar- ga ega bo‘lmaydi; • matnda qanday yangi, muhim jihat bor, degan savolga javob beradi. Referat diqqat-e’tiborni yangi ma’lumotlarga qaratadi va 25 Talaba-yoshlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish ko‘nikmasini shakllantirish boshlang‘ich matnga murojaat etishning maqsadga muvofiqligini belgilaydi. Referat materialning shunchaki bir oddiy takrorlanishi, bir yoki bir necha manbalardagi materialni o‘zlashtirib olishdan ibo- rat bo‘lib qolmasligi, ya’ni ko‘chirmachilik va kompilyatsiya mahsu- li bo‘lmasligi kerak. Unda referent tanlagan mavzuga oid va ishlab chiqilgan adabiyotlarda mavjud bo‘lgan jamiki material tahlil qilib chiqilishi lozim [Xodiev, Golish 2010, 97]. Ko‘plab talaba-yoshlar oliygohlarda ta’lim olish bilan birga o‘zini ilmiy izlanishlari bilan ham nazarga tushishni xohlashadi, albatta. Bu borada ular maqola va tezislarni yozish hamda ularni nashr ettirish uchun bir qancha qiyinchiliklarga duch kelishadi. Avvalo, maqolaning nima ekanligini, ilmiy maqola va tezisning bir- biridan farqini, ularni yozish uchun birinchi navbatda ahamiyat beriladigan jihatlar haqida ularga batafsil ma’lumotlar kerak bo‘ladi. Biz o‘z amaliyotimiz va mehnat faoliyatimiz davomida talabalarning maqolalarini to‘plam yoki jurnallarda nashr ettirishlaridan oldin o‘qib ko‘rganmiz. Ammo, ko‘pining talabga javob bermasligini, maqolada konkret nima demoqchi ekanligini va u nima maqsadda yozilayotganini o‘zlari ham anglab yetmaganliklarining guvohi bo‘lganmiz. Ko‘plab iqtidorli talabalar ustozlarining oldiga “Ma- qola yozishni o‘rgating” degan iltimoslar bilan kelishadi. Bizning nazdimizda, shunday paytlarda o‘sha talabalarga avval birorta chop etilgan maqolani o‘qittirib, tahlil qildirib, unga Abstrakt yozdirish, maqolaning mohiyati, xato va kamchiliklari bilan uning yutuqlarini ham o‘zlariga tahlil qildirish lozim. 4-5ta maqolani ana shunday tar- tibda tahlil qilib o‘rgangan talaba maqolaning nima ekanligini, uni qanday yozish kerakligi haqida tasavvurga ega bo‘ladi. Biz “Ilmiy va ijodiy ish yozish asoslari” darslarimizning amaliy mashg‘ulotlarida aynan shunday tajribalarni ko‘p bora takrorladik. Natijada, talaba- lar maqolaning nima ekanligini, unga qo‘yiladigan asosiy talablar, uni tayyorlash bosqichlari, maqola uchun har qanday materialni analiz va sintez qilib chiqib, keyin yozish zarurligini, adabiyotlar va qo‘shimcha ma’lumot manbalari bilan ishlash va ularni tartiblash jarayonini o‘rganib borishdi. Bir qancha talabalarimiz konferensi- yalarda o‘zlarining maqola va tezislari bilan ishtirok etishdi. Maqolalarga yoziladigan Abstrakt va taqrizlarning ham bir-biridan farqi, ahamiyati, tuzilishi va zarurati haqida ham talaba- larga zarur ma’lumotlarni berib borish lozim. Talaba-yoshlarda nafaqat yozma ijodkorlik, balki axborotlar- ni og‘zaki shaklda yetkazish ko‘nikmasini ham shakllantirish zarur. |