Ijtimoiy-gumanitar va mutaxassislik fanlari

4. O’ZBEKISTON HUDUDLARINI IQTISODIY RIVOJLANTIRISH 
TENDENSIYALARI 
Hududlarda sanoatlashtirish va sanoatning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish 
bo'yicha chora-tadbirlar o'z samarasini bermoqda. Shu bilan birga, moddiy ishlab 
chiqarishning barcha tarmoqlarida bir vaqtning o'zida kuzatilgan hududlarni 
rivojlantirishda yuqori farqlanish kuzatiladi. 

---

26 
2017-2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasi doirasida 2018-yilda 
hududlarning muvozanatli va barqaror rivojlanishini ta'minlash bo'yicha kompleks 
chora-tadbirlar amalga oshirildi. 
"Obod mahalla" va "Obod qishloq" davlat dasturlari doirasida Respublikaning 
400 dan ortiq qishloq va mahallalarida qurilish ishlari uchun 3 trln. So'm 
miqdorida mablag’ ajratildi. Shuningdek, “Yoshlar - bizning kelajagimiz” va “Har 
bir oila - tadbirkor” dasturlari bo'yicha 2600 ta biznes loyihalarni amalga oshirish 
uchun 2 trln. So'mdan ortiq mablag' ajratildi. Aholini mahalliy tadbirkorlik 
faoliyatiga keng jalb qilish uchun maqsadli hududiy dasturlar amalga oshirildi. 
2016-2018 yillarda ipoteka kreditlash amaliyotining kengaytirilishi 82 mingdan 
ortiq 
uy-joylarning 
foydalanishga 
topshirilishini 
ta'minladi, 
natijada 
mamlakatimizning barcha hududlarida qariyb 400 ming kishi yashash sharoitlarini 
yaxshilashga muvaffaq bo'ldi. 
Tarkibiy 
islohotlarni 
yanada 
chuqurlashtirish 
va 
to'g'ridan-to'g'ri 
investitsiyalarni jalb etishni rag'batlantirish maqsadida hududlarda 74 paxta-
to'qimachilik klasteri (646,6 ming gektar), 40 dan ortiq meva-sabzavot klasteri (28 
ming gektar), shuningdek, pilot guruch ishlab chiqarish klasteri (5 ming gektar) 
tashkil etildi. Tashkil etilgan 21 erkin iqtisodiy zona hududida umumiy qiymati 3,9 
milliard dollarlik 670 investitsiya loyihasi amalga oshirilmoqda, bu borada 48 
mingdan ortiq ish o'rni yaratiladi. 150 ta kichik sanoat zonasida umumiy qiymati 
8,2 mlrd.so'mlik qariyb 1,9 mingta loyiha amalga oshirilib, 58 mingdan ortiq ish 
o'rni yaratildi. 
Hududlarda sanoatlashtirish va sanoatning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish 
bo'yicha chora-tadbirlar o'z samarasini bermoqda. Agar O'zbekiston sanoatida 
2017-2019 yillarda o'rtacha yillik o'sish 10%, Qoraqalpog'iston Respublikasida 
28%, Andijon viloyatida 19%, Jizzax viloyatida 16%, Namangan viloyatida 14%, 
Xorazm viloyatida 12% va Toshkent shahrida 13% ni tashkil etgan. 
Biroq, hududlarning sanoat mahsulotlari tarkibida tovar ishlab chiqarish 
ustuvorligicha qolmoqda. Bunda faqat Andijon (1,8 f.p.), Namangan (3,2), Xorazm 

---

27 
viloyatlari (1,1) va Toshkent shahrida (1,1) to'qimachilik mahsulotlari ishlab 
chiqarish ulushi sezilarli darajada oshdi. Iste'mol tovarlari ishlab chiqarish ulushi 
bo'yicha Andijon (14,6 f.p.) va Xorazm viloyatlarida (1,2) sanoat ishlab chiqarish 
tarkibida ijobiy o'zgarishlar kuzatilmoqda. Bunda Qoraqalpog'iston Respublikasi (-
0,1), Buxoro (-1,1), Qashqadaryo (-1,9), Navoiy (-1,4) iste'mol tovarlari ulushi. 
Samarqand (-1,1), Surxondaryo (-0,6), Sirdaryo (-0,6), Toshkent (-3,7), Farg'ona 
viloyatlari (-1,4) va Toshkent shahrida (-2,9) kamaydi. 
O’sish bo’yicha farqlash 
Respublika hududlari iqtisodiyotida investitsiya jarayonlarini rivojlantirish 
tendensiyalari tahlili hududlarning investitsiya resurslarini, shu jumladan chet 
ellarni jalb qilish bo'yicha differentsiatsiyasini kuchaytirayotganini ko'rsatadi. 
Investitsiyalarning kontsentratsiyasi iqtisodiyotning strategik tarmoqlarida yirik 
investitsiya loyihalari bo'lgan hududlarda kuzatilmoqda. Bular Buxoro, 
Qashqadaryo viloyatlari va Toshkent shahri kabi hududlar bo'lib, unda aholi jon 
boshiga kiritilgan investitsiyalar ulushi o'rtacha hisobda 5 868,6 ming so'mni 
tashkil etadi. Yuqori va past (Andijon, Samarqand, Farg'ona, Xorazm viloyatlari) 
aholi jon boshiga to'g'ri keladigan investitsiyalar ulushi 4 barobar, umumiy 
kapitaldagi xorijiy investitsiyalar va kreditlar ulushi esa 19,9 marta. 
Moddiy ishlab chiqarishning barcha sohalarida bir vaqtning o'zida kuzatilgan 
yuqori differentsiatsiya (aholi jon boshiga to'g'ri keladi) kuzatiladi. Jumladan, 
ko'rib chiqilayotgan davrda 14 ta hudud bo'yicha hududlararo differentsiatsiya 
tahlili shuni ko'rsatmoqdaki, 2018 yilda YAHM ishlab chiqarish bo'yicha 
mamlakat hududlari o'rtasidagi farq 3,4 marta. Mavjud ijobiy tendentsiyalarga 
qaramasdan, bu ko'rsatkich Yevropa Ittifoqi mamlakatlari chegaralariga nisbatan 
yuqori (2,5 marta) hisoblanadi. 
Mintaqaviy taraqqiyotda sezilarli farqlanish, birinchi navbatda, ayrim 
hududlarda yirik investitsiya loyihalari amalga oshirilayotgan tabiiy-resurs va 
ishlab chiqarish salohiyatining mavjudligi sababli investitsiya resurslarining yuqori 
konsentratsiyasi bilan izohlanadi. Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb 

---

28 
qilishning yuqori ulushi Buxoro, Qashqadaryo, Navoiy viloyatlari va Toshkent 
shahri iqtisodiyotiga to'g'ri keladi. 
Ushbu hududlarda xorijiy investitsiyalarning kontsentratsiyasi gaz, tog '-kon 
sanoati (Buxoro, Qashqadaryo viloyatlari), ishlov berish (Navoiy viloyati, 
Toshkent shahri), elektr ta'minoti (Qashqadaryo, Navoiy viloyati) va sport, 
ko'ngilochar va dam olish (Toshkent shahri) ning rivojlanishi natijasidir. 
2017-2019-yillarda respublikaga jalb qilingan investitsiyalarning qariyb 44 
foizi 3 ta hudud (Toshkent shahri, Qashqadaryo, Buxoro viloyati) hissasiga to'g'ri 
keldi va shu bilan birga 5 ta viloyat (Andijon, Jizzax, Sirdaryo, Surxondaryo va 
Xorazm viloyati) ulushi 16,2 foizni tashkil etdi. 2018 yil yanvar-dekabr oylari 
yakuni bo'yicha 4 ta mintaqaga (Toshkent shahri, Navoiy, Buxoro va Qashqadaryo 
viloyatlari) xorijiy investitsiyalar umumiy hajmining 64% ini tashkil etadi. Eng 
viloyatlar investitsiya resurslaridan iqtisodiy qaytish ahamiyatsiz bo'lib qolmoqda. 
Hududlarda kapital intensivligining yuqori darajasi yirik investitsiya loyihalarini 
amalga oshirish asosan yoqilg'i-energetika tarmoqlarida amalga oshirilayotgani, 
ularning ta'siri uzoq muddatda kutilayotgani bilan izohlanadi. 
Ta'kidlash joizki, hududlarda elektr energiyasi bilan ta'minlashning 
muammolari, qishloq tumanlarida zaif muhandislik va kommunikatsiya 
infratuzilmasi, moliya institutlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi, 
shuningdek, investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirishda kichik 
biznes va tadbirkorlik subyektlarining cheklangan imkoniyatlari, istiqbolli 
investorlarning hududlarni rivojlantirish zaxiralari va imkoniyatlari to'g'risida 
xabardorligi yetarli emasligi hal etilmayapti. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti 
tomonidan qayd etilganidek, 33 ta tumanda sanoatning ulushi mintaqaning o'rtacha 
ko'rsatkichidan uch foizga yetmaydi. Eng qoloq tumanlarda mavjud salohiyatdan 
sifatli foydalanish masalalari, geografik joylashuvi, xomashyo bazasi, mehnat 
resurslari va h.k. hududiy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda e'tiborsiz 
qolmoqda. 
Uzoq muddatli istiqbolda bu holat hududlarni rivojlantirishda muvozanat 
muammosini yanada kuchaytiradi va kam rivojlangan va ortda qolgan hududlar, 

---

29 
shaharlar va tumanlarning mavjud salohiyatidan, qishloq joylarda infratuzilmani 
rivojlantirishning past darajasidan kam foydalanishga olib keladi.