3-bob. Dasturiy ta’minotning hayotiy davri §

§ 3.2. Dasturiy ta’minotning hayot aylanish jarayonlari 
Standart dasturiy ta’minot tizimlarining hayot tsikli davomida bajarilishi 
mumkin bo’lgan turli xil tadbirlarni yetita jarayon guruhiga ajratadi. Ushbu guruhlar 
ichidagi hayot aylanish jarayonlarining har biri maqsadlar va kerakli natijalar, ushbu 
natijalarga erishish uchun bajarilishi kerak bo’lgan harakatlar va vazifalar ro’yxati 
bilan tavsiflanadi. 
− kelishuv jarayonlari - ikkita jarayon; 
− konstruksiyani tashkiliy qo’llab-quvvatlash jarayonlari - beshta jarayon; 
− konstruksiya jarayonlari - etti jarayon; 
− texnik jarayonlar - o’n bitta jarayon; 
− dasturiy ta’minotni amalga oshirish jarayonlari - etti jarayon; 
− dasturiy ta’minotni qo’llab-quvvatlash jarayonlari - sakkizta jarayon; 
− dasturiy ta’minotni qayta ishlatish jarayonlari - uchta jarayon. 
Asosiy: 
− Xarid qilish (dasturiy ta’minotni sotib oluvchi xaridorning harakatlari va 
vazifalari) 
− Yetkazib berish (mijozga dasturiy mahsulot yoki xizmatni etkazib beradigan 
etkazib beruvchining faoliyati va vazifalari) 
− Konstruksiyalash (ishlab chiquvchi tomonidan amalga oshiriladigan 
harakatlar va vazifalar: dasturiy ta’minotni yaratish, dizayn va ekspluatatsion 
hujjatlar, test va o’quv materiallarini tayyorlash va hk). 
− Operatsion (operatorning harakatlari va vazifalari - tizimni boshqaradigan 
tashkilot) 
− Eskort (eskort tashkilot tomonidan amalga oshiriladigan harakatlar va 
vazifalar, ya’ni eskort xizmati). Xizmat - xatolarni tuzatish, ish faoliyatini yaxshilash 

---

42 
yoki o’zgargan ish sharoitlari yoki talablariga moslashish uchun dasturiy ta’minotga 
o’zgartirishlar kiritish. 
− Hujjatlar (dasturiy ta’minotning hayotiy tsikli davomida yaratilgan 
ma’lumotlarning rasmiylashtirilgan tavsifi) 
− Konfiguratsiyani boshqarish (dasturiy ta’minot tarkibiy qismlarining holatini 
aniqlash, uning modifikatsiyasini boshqarish uchun dasturiy ta’minotning butun 
hayot tsikli davomida ma’muriy va texnik protseduralarni qo’llash). 
− Sifatni ta’minlash (IS va uning hayot aylanish jarayonlari belgilangan 
talablarga va tasdiqlangan rejalarga muvofiqligini ta’minlash) 
− Tasdiqlash (ba’zi bir harakatlar natijasi bo’lgan dasturiy mahsulotlar oldingi 
harakatlar natijasida kelib chiqadigan talablar yoki shartlarni to’liq qondirishini 
aniqlash) 
− Sertifikatlash (belgilangan talablarga va yaratilgan tizimga ularning aniq 
funktsional maqsadlariga muvofiqligini to’liqligini aniqlash) 
− Qo’shma baholash (konstruksiyadagi ish holatini baholash: resurslar, 
xodimlar, uskunalar, asboblarni rejalashtirish va boshqarishni boshqarish) 
− Audit (shartnoma talablari, rejalari va shartlariga muvofiqligini aniqlash) 
− Muammolarni hal qilish (ishlab chiqish, ishlatish, texnik xizmat ko’rsatish 
yoki boshqa jarayonlar davomida aniqlangan muammolarni kelib chiqishi yoki 
manbasidan qat’i nazar, tahlil qilish va hal qilish) 
Tashkiliy: 
− Nazorat (o’z jarayonlarini boshqaradigan har qanday tomon tomonidan 
bajarilishi mumkin bo’lgan harakatlar va vazifalar) 
− Infratuzilmani yaratish (texnologiya, standartlar va vositalarni tanlash va 
qo’llab-quvvatlash, dasturiy ta’minotni ishlab chiqish, ishlatish yoki unga xizmat 
ko’rsatish uchun ishlatiladigan apparat va dasturiy ta’minotni tanlash va o’rnatish) 
− Yaxshilash (hayot tsikli jarayonlarini baholash, o’lchash, boshqarish va 
takomillashtirish) 
− O’qitish (kadrlarni dastlabki o’qitish va keyinchalik uzluksiz malakasini 
oshirish). 

---

43 
Har bir jarayon bir qator harakatlarni o’z ichiga oladi. Masalan, sotib olish 
jarayoni quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi: 
1. Sotib olishni boshlash 
2. Ariza takliflarini tayyorlash 
3. Shartnomani tayyorlash va o’zgartirish 
4. Yetkazib beruvchilar nazorati 
5. Ishlarni qabul qilish va tugatish 
Har bir harakat bir qator vazifalarni o’z ichiga oladi. Masalan, takliflar 
tayyorlash quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: 
1. Tizim talablarini shakllantirish 
2. Dasturiy mahsulotlar ro’yxatini shakllantirish 
3. Shartlar va kelishuvlarni belgilash 
4. Texnik cheklovlarning tavsifi (tizimning ishlash muhiti va boshqalar)