3-bob. Dasturiy ta’minotning hayotiy davri §

§ 3.3. Dasturiy ta’minotning hayot davrining bosqichlari 
Dasturiy ta’minotning hayot davri modeli - hayot tsikli davomida bajarish 
ketma-ketligini va jarayonlar, harakatlar va vazifalarning o’zaro bog’liqligini 
belgilaydigan tuzilma. Hayotiy tsikl modeli konstruksiyaning o’ziga xosligi, ko’lami 
va murakkabligi hamda tizim yaratilishi va ishlashi sharoitlarining o’ziga xos 
xususiyatlariga bog’liq. GOST R ISO / IEC 12207-2010 ma’lum hayot tsikli 
modelini taklif qilmaydi. Uning qoidalari IP yaratish uchun har qanday hayot tsikli 
modellari, usullari va texnologiyalari uchun umumiydir. U hayot jarayonlari 
tarkibiga ushbu jarayonlarga kiritilgan faoliyat va vazifalarni qanday amalga 
oshirish yoki bajarishni ko’rsatmasdan tavsiflaydi. Hayotiy tsikli dasturiy ta’minot 
modeli quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1. Bosqichlar; 
2. Har bir bosqichda ish natijalari; 
3. Asosiy voqealar - yakunlash va qaror qabul qilish nuqtalari. 

---

44 
Dasturiy ta’minotning hayotiy davri - bu tizimni yaratish va undan 
foydalanish jarayonida sodir bo’ladigan hodisalar turkumi. Bosqich - dasturiy 
ta’minotni ishlab chiqish jarayonining ma’lum bir muddat bilan cheklangan va 
ushbu bosqich uchun belgilangan talablar bilan aniqlangan ma’lum bir mahsulot 
(modellar, dasturiy ta’minot tarkibiy qismlari, hujjatlar) chiqarilishi bilan 
yakunlangan qismi. Hayotiy davr an’anaviy ravishda bir qator ketma-ket bosqichlar 
(yoki bosqichlar, bosqichlar) sifatida modellashtirilgan. Hozirgi vaqtda dasturiy 
ta’minot tizimining hayot tsiklini bosqichlarga ajratish bo’yicha umumiy qabul 
qilingan bo’linish mavjud emas. Ba’zan sahna alohida element sifatida ajratiladi, 
ba’zida u katta sahnaning ajralmas qismi sifatida kiritiladi. U yoki bu bosqichda 
amalga oshirilgan harakatlar turlicha bo’lishi mumkin. Ushbu bosqichlarning 
nomlarida bir xillik yo’q. An’anaga ko’ra, dasturiy ta’minotning hayotiy tsiklining 
quyidagi asosiy bosqichlari ajratiladi: 
− Talablarni tahlil qilish, 
− Dizayn, 
− Kodlash (dasturlash), 
− Sinov va disk raskadrovka, 
− Foydalanish va texnik xizmat ko’rsatish. 
Dasturiy ta’minotning hayotiy davrining kaskad modeli oldingi bosqichda ish 
to’liq yakunlangandan so’ng keyingi bosqichga o’tishni nazarda tutadi. 
Palapartishlik modelining asosiy yutug’i bosqichlarning tugashidir. Bu xarajatlar va 
muddatlarni rejalashtirishga imkon beradi. Bundan tashqari, to’liq va izchil bo’lgan 
konstruksiya hujjatlari shakllantiriladi. Sharshara modeli aniq belgilangan va 
o’zgarmas talablarga ega bo’lgan kichik dasturiy ta’minot konstruksiyalarida 
qo’llaniladi. Haqiqiy jarayon har qanday bosqichda muvaffaqiyatsizliklarni ochib 
berishi mumkin, bu esa oldingi bosqichlardan biriga qaytishga olib keladi. Bunday 
dasturiy ta’minotni ishlab chiqarish modeli kaskad-qaytarishdir. 
Dasturiy ta’minotning hayotiy davrining qidiruv boshqaruv bilan bosqichma-
bosqich modeli bosqichlar orasidagi teskari aloqa davrlari bilan dasturiy ta’minotni 
ishlab chiqishning iterativ modeli. Ushbu modelning afzalligi shundaki, 

---

45 
qadamlararo tuzatishlar palapartishlik modeliga qaraganda kamroq mehnat talab 
qiladi, ammo, har bir bosqichning umri butun rivojlanish davrida davom etadi. 
Dasturlashning maqsadi ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonlarini 
tavsiflashdir. Ma’lumotlar (ma’lumotlar) - bu ma’lum bir jarayonda uzatish va qayta 
ishlash uchun mos bo’lgan rasmiylashtirilgan shakldagi faktlar va g’oyalarni aks 
ettirish, axborotlar esa ular taqdim etilganda ma’lumotlarga beriladigan ma’no. 
Ma’lumotlarni qayta ishlash - bu ma’lumotlar bo’yicha harakatlar tizimli ketma-
ketligini bajarish. Ma’lumotlar ma’lumotlar tashuvchilarida taqdim etiladi va 
saqlanadi. Ma’lumotlarni qayta ishlashning har qanday turida foydalaniladigan 
ma’lumotlar tashuvchilar yig’indisi ma’lumotlar muhiti deyiladi. 
Axborot muhitining har qanday lahzasida mavjud bo’lgan ma’lumotlar 
to’plami axborot muhitining holatidir. Jarayonni ma’lum bir axborot muhitining 
ketma-ket holatlari ketma-ketligi sifatida aniqlash mumkin. Jarayonni tavsiflash 
uchun axborot muhiti holatlari ketma-ketligini aniqlash kerak. Kerakli jarayonni har 
qanday kompyuterda berilgan tavsifga muvofiq avtomatik ravishda yaratish uchun 
ushbu tavsif rasmiylashtirilishi kerak. Tijorat mahsuloti mijozlar talablariga javob 
berishi kerak. Sifat - bu xaridorning qoniqish darajasini ko’rsatadigan mahsulot 
(xizmat) ning ob’ektiv xarakteristikasi. Sifat xususiyatlari: 
− Ishlash qobiliyati - tizim ishlaydi va kerakli funktsiyalarni amalga oshiradi. 
− Ishonchlilik - tizim nosozliklar va nosozliklarsiz ishlaydi. 
− Qayta tiklanishi. 
− Samaradorlik - tizim o’z vazifalarini iloji boricha eng yaxshi tarzda amalga 
oshiradi. 
− Iqtisodiy samaradorlik - maksimal foyda bilan yakuniy mahsulotning minimal 
qiymati. 
− Inson omilini hisobga olgan holda - foydalanish qulayligi, PP bilan ishlashni 
o’rganish tezligi, texnik xizmat ko’rsatish qulayligi, o’zgartirishlar kiritish. 
− Portativlik (portativlik) - kodni boshqa platformaga yoki tizimga ko’chirish. 
− Funktsional to’liqlik - ehtimol tashqi funktsiyalarni to’liq bajarish. 
− Hisoblashning aniqligi. 

---

46 
Algoritm xususiyatlari. 
Samaradorlik cheklangan sonli operatsiyalarni bajargandan so’ng natija olish 
imkoniyatini anglatadi. 
Aniqlik foydalanuvchidan va qo’llaniladigan texnik vositalardan qat’iy nazar 
olingan natijalar tasodifidan iborat. 
Ommaviy xarakter algoritmni boshlang’ich ma’lumotlarning o’ziga xos 
qiymatlari bilan farq qiladigan bir xil turdagi muammolarning butun sinfiga qo’llash 
imkoniyatida yotadi. 
Diskretlik - algoritm tomonidan belgilangan hisob-kitoblar jarayonini alohida 
bosqichlarga bo’lish imkoniyati, ma’lum bir tuzilishga ega dastur bo’limlarini 
tanlash qobiliyati.