5 mavzu. Davlat budjeti, soliqlar va davlat qarzi (2 soat) Reja: Davlat budjetining mohiyati va funksiyalari

8.2-jadval Davlat budjeti daromad qismining bajarilishi (YaIMga nisbatan % 
da)
2
  
Ko`rsatkichlar 
2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
2016 
Daromadlar jami 
22,1 
21,9 
22,0 
22,0 
21,9 
21,3 
20,6 
1. Bevosita soliqlar 
5,8 
5,8 
5,6 
5,3 
5,1 
5,1 
4,8 
2. Bilvosita soliqlar 
11,1 
10,6 
10,8 
11,3 
11,6 
11,2 
10,6 
3.Resurs to`lovlari hamda 
mulk solig`i 
3,4 
3,4 
3,4 
3,3 
3,0 
2,8 
2,7 
4. Boshqa daromadlar 
1,8 
2,2 
2,2 
2,2 
2,2 
2,2 
2,5 
Yagona soliq stavkasi 2007 yilda 13 % ga, 2012 yilda esa 5 % gacha 
pasaytirildi.
Bu chora tadbirlar iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish imkonini berdi.
Agar davlat budjeti daromaadlarining YaIMdagi ulushi 2000 yilda 28,5 % 
bo`lgan bo`lsa 2005 yilda 22,5 % ni 2016 yilda 20,6 % ni tashkil etdi (8.2-jadval).
Bizga ma‘lumki Yagona yo`l jamg`armasi, Maktab ta‘limini rivojlantirish 
jamg`armas, Pensiya jamg`armasi va Bandlilikka ko`maklashish jamg`armasini o`z 
ichiga olgan davlat nobudjet fondlariga to`lovlar ham soliq mazmuniga ega bo`lib
tovarlarlar va xizmatlar tannarxiga, ularning sotilish bahosi ko`tarilishiga, 
raqobatbardoshliligi pasayishiga olib keladi, shuningdek korxonalar moliyaviy 
resurslari qisqarishini keltirib chiqaradi. Nobudjet davlat jamg`armalarini ham 
qo`shib hisoblanadigan jamlanma budjet daromadlarining YaIMdagi ulushi sifatida 
2
O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma‘lumotlari

---

aniqlanadigan soliq yukining ham kamayishini kuzatishimiz mumkin. 2001-2016 
yillar davomida iqtisodiyotga umumiy soliq yuki 40 foizdan 29 foizgacha 
pasaytirildi.
Iqtisodiyotga soliq yukining pasaytirilishi korxonalarning moliyaviy 
resurslarining ko`payishiga olib keldi. ― Bu o`z navbatida investitsiyalarnig 
ko`payishi, korxonalarning aylanma mablag`larini to`ldirish, ishchi va 
xizmatchilarning ish haqi va daromadlarini oshirish uchun qo`shimcha manba bo`lib 
xizmat qilmoqda.
2014 yilda yuridik shaxslar daromadiga solinadigan soliq stavkasi 8.5% dan
8%ga, kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona ijtimoiy to‘lov 25% 
dan 15%ga pasaytirildi.
Natijada iqtisodiyotga davlat budjeti daromadlari bo`yicha hisoblanadigan 
soliq yuki 20, 6 % gacha pasaydi.
Bu yillar davomida soliq yukining pasayishi soliq stavkalarining 
kamaytirilishi bilan birga investorlar va tadbirkorlar uchun soliq imtiyozlari 
ro`yxatining kengaytirilishiorqali ro`y berdi. Tahlil qilinayotgan davrda to`g`ri 
soliqlarning YaIMdagi ulushi 7,5 % (2000 y) dan 4,9 % (2016 y.) gacha pasaydi.
Mol-mulk solig`i va resurs to`lovlarining YaIMdagi va yalpi soliq 
tushumlaridagi ulushi kamayib borganligini ta‘kidlash lozim. Bu soliqlarning 
YaIMdagi ulushi 2010 yilda 3,4 %ni, 2016 yilda 2,7 %ni tashkil etdi.
To`g`ri soliqlar tarkibida, jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan 
soliqlar ulushi muttasil o`zgarib bormoqda (10.5-jadval). Agar bu ko`rsatkich 2000 
– yilda 44,5 foizni tashkil etgan bo`lsa, 2010 yilda 45.0 %ni, 2011 yilda 42,7 % ni, 
2012 yilda 42,5 % ni, 2016 yilda esa 42,1 % ni tashkil etdi, ya‘ni, to`g`ri soliqlar 
yalpi tushumida yuqori o`rin tutadi.