2-mavzu: dnk va rnk turlari, strukturasi, vazifasi va ba’zi xususiyatlari reja

2-MAVZU: TRANSKRIPSIYA, TRANSLATSIYA VA OQSIL SINTEZI 
Reja: 
1.Transkripsiya
2. Translyasiya
3. Oqsil biosintezi
Gen oqsil sintezi uchun zarur axborotni saqlaydi. Lekin DNK 
molekulasining qismlari turli-tuman bo`lib, ularda turli genlar joylashgan. Bunday 
turli-tumanlik 4 ta azot asoslarning - adenin, timin, guanin, sitozinlarning 
birikishidan kelib chiqadi. Agar miqdor jihatdan A-T, G-S juftlarini turli 
organizmlarning genetik materialidagi munosabatini ko`rib chiqsak, uning turli-
tumanligiga ishonch hosil qilamiz.
Odamda T-A juftlari genetik materialning 60 % ni, G-S juftlari esa 40 % ni 
tashkil qiladi. Bu ma‘lumotlar turli organizmlar DNK si o`ziga xos ekanligini 
ko`rsatadi, lekin DNK ning ayrim qismlarining tuzilishi haqida hech qanday 
ma‘lumot bermaydi. DNK molekulasi tarkibidagi nukleotidlarning umumiy soni 
juda katta, shuning uchun ular DNK va RNK molekulasida azot asoslarning turli-
tuman juftlarining hosil bo`lish imkoniyatini beradi.
Organizmlarning murakkablashishi bilan gen tarkibidagi nukleotidlarning 
soni oshib boradi. Masalan: - Odam, sichqon, makajo`xori – 1,0-1,5·1010 - 
Drozofila – 1,6·108 - Aspergilla – 8·108 - E.coli – 2·107 - Fag – 4·105 - Fag 

---

lyambda – 1·105 Genning ta‘siri to`g`ridan-to`g`ri DNK, RNK, oqsil sintezi bilan 
bog`liq bo`lib, buni transkripsiya, ya‘ni RNK sintezi, translyatsiya – oqsil sintezi 
jarayonlarida yaqqol ko`rish mumkin. DNK transkripsiyasi.
Transkripsiya – bu axborotni qo`sh zanjirli DNK molekulasidan bir zanjirli 
RNK molekulasiga ko`chirishdir. Bunda RNK sintezi uchun DNK zanjirining faqat 
bittasi ishtirok etadi. Bu zanjirga ma‘noli zanjir deyiladi. Transkripsiyada, boshqa 
sintetik jarayonlar kabi uchta davr: initsiatsiya, elongatsiya va terminatsiyalar 
o`tadi. Bu jarayonlarni amalga oshirishda DNK - bog‘liq RNK-polimeraza yoki 
RNK-polimeraza fermenti ishtirok etadi.