2-mavzu: dnk va rnk turlari, strukturasi, vazifasi va ba’zi xususiyatlari reja
-rasm. Transkripsiya va translatsiya mexanizmlari
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4-rasm. Transkripsiya va translatsiya mexanizmlari.
Transkripsiya jarayonining boshlanishi DNK molekulasining ma‘lum nuqtalariga RNK polimeraza fermentining birikishi bilan bog`liq. RNK polimeraza fermenti birikkan nuqtalar DNK molekulasidagi transkripsiyaning boshlang`ich nuqtalari bo`lib, bularga promotorlar deyiladi. Promotor nuqtalari AT nukleotid ketma-ketligiga ega bo`lib, DNK molekulasi RNK-polimeraza fermenti joylashgan nuqtalardan bo`yiga qarab ikkiga ajrala boradi va undan RNK sintezlana boshlaydi. RNK ning sintezi oxirgi 5` qismdan 3` ga qarab yo`naladi. Bu jarayon turli organizmlarda turli vaqtda va turli haroratda o`tadi. Masalan, E.coli da 1 daqiqada 37oC da 45-50 nukleotid juftlaridan iborat RNK sintezlanadi. Sintezlangan RNK ning nukleotid tarkibi bilan DNK nukleotidlarining mos kelishini aniqlash uchun 1957-yilda Y.Volkin va L.Astraxanlar E.coli hujayrasini T–4 fagi bilan yuqtiradilar. Fag genlarining ta‘sirida bakteriya xromosomasi yemirilgan, 7 daqiqadan so`ng 37 o C da fag DNK si tomonidan sintetik jarayon boshlangan. Yangidan sintezlangan RNK ning nukleotid tarkibini o`rganib, shu narsani aniqlaydilarki, RNK ning nukleotid tarkibi fag DNK sining nukleotid tarkibiga to`liq mos keladi. Keyinchalik barcha o`rganilgan organizmlarda RNK ning uncha katta bo`lmagan qismi irsiy axborotni DNK dan oqsilga tashishda ishtirok etishi aniqlangan. E.coli da bitta RNK-polimeraza fermenti hujayradagi RNK ning barcha uch xilini: i-RNK, r-RNK, t-RNK larni sintezlaydi. Eukariotlarda RNK- polimerazaning uch xili: I. r-RNK uchun javobgar; II. i-RNK sintezi uchun javobgar; III. t-RNK sintezi uchun javobgarlari aniqlangan. i–RNK translyatsiyasi. Translyatsiya – bu i-RNK orqali olib kelingan axborotga binoan ribosomalarda oqsilning sintezlanishidir. Bunda 4 nukleotid tomonidan tashiladigan axborotning 20 ta aminokislotalar ketma-ketligidagi polipeptid zanjiriga ko`chiriladi. Translyatsiya jarayonining boshlanishi – tashkil etish markazi ribosoma hisoblanadi. Ribosoma murakkab molekulyar agregat bo`lib, oqsil (36 %) va ribonuklein kislotadan (64 %) iborat. Translyatsiya jarayonida juda ko`p murakkab vazifalarni bajaradi. Ribosomalarning tuzilishi va ishi bakteriyalarda, ayniqsa E.colida yaxshi o`rganilgan. Har bir ribosoma 50S va 30S subzarralardan iborat bo`lib, tarkibida 2 molekula r-RNK bo`ladi. 50S subzarracha bir molekula r-RNK va 34 xil turli oqsillardan iborat, 30S subzarracha bir molekula r-RNK va 21 xil oqsildan iborat. Elektron mikroskoplarda olingan ma‘lumotlarga ko`ra ribosomalarning shakli, subzarrachalik tuzilishi barcha organizmlarda deyarli bir xil. Oqsil sintezi jarayoni o`tishi uchun t-RNK katta ahamiyatga ega. t-RNK bir zanjirdan iborat bo`lib, molekulyar og`irligi – 26 000, 70-80 nukleotid ketma- ketligiga ega. Sitoplazmada 20 ta t-RNK birorta aminokislotani ribosomaga tashiydi. t-RNK molekulasidagi nukleotidlar ketma-ketligini bilish katta ahamiyatga ega, chunki u maxsus genlarning nusxasi hisoblanadi. t-RNK tomonidan aminokislotani birlashtirib olishda uning faollanishi kuzatiladi. Faollanish maxsus ferment aminoatsil – t-RNK-sintetaza fermenti orqali amalga oshadi. Faollashgan aminokislotalar t-RNK orqali ribosomalarga tashiladi. U yerda i-RNK dagi axborotga binoan aminokislotalar polipeptid zanjiriga bog`lanadi. i-RNK molekululari 5` ning oxiri bilan ribosomaning subzarrachasiga birlashadi. Katta subzarrachaga aminokislota bilan birlashgan 2 molekula t-RNK kiradi. Ribosomaga t-RNK ning i-RNK ga komplementar bo`lgan qismlarga ega bo`lgan molekulalari kiradi. i-RNK ribosoma bo`ylab 5`-3` yo`nalishda harakat qiladi va ribosomadan chiqa boshlaydi. Bu vaqtda aminokislotalardan bo`shalgan t-RNK ham ribosomadan chiqa boshlaydi, qoldirilgan aminokislotalar bog`lanib polipeptid zanjirini hosil qiladi, bu sintezlanadigan oqsilning birlamchi tarkibi hisoblanadi. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|