Xuddi shu davr xotira psixologiyasida keskin
burilish nuqtasini vujudga
keltirdi. Akademik I. P. Pavlov shartli reflekslarni o’rganishning ilmiy metodini
taklif etdi. Bu narsa, o’z navbatida, bosh miya katta yarim sharlari yangi boqlanishlar
paydo bo’lishiga va mustashkamlanishining asosiy fiziologik mexanizmlarini
tekshirish imkoniyatini tuqdirdi. Ana shunday qilib,
ushbu boqlanishlar paydo
bo’lishiga va saqlab qolishiga yordam beradigan shart-sharoitlar, shuningdek,
boqlanishlarning saqlanishiga ta'sir qiluvchi sholatlar,
omillar va mexanizmlar
tasvirlab berildi. I. P. Palov oliy asab faoliyati ta'limoti va uning asosiy qonunlari
xotraning fiziologik mexanizmlariga oid bilimlarning asosiy manbaiga aylanib
qoldi.
Bolalarda xotiraning yuksak (yuqori) shakllarini birinchi marta tadrijiy
ravishda tadqiqot qilish taniqli rushshunos L. S. Vigotskiyga nasib etgan (1896-
1934). L. S. Vigotskiy 20-yillarning oxirilariga maxsus tekshirishlarning predmeti
qilib, xotiraning yuksak shakllarining rivojlanish muammosini tanlagan va u o’z
shogirdlariga L. N. Leontev (1903-1979) va L. V. Zankov bilan birgalikda
xotiraning yuksak shakllari rushiy faoliyatning
murakkab shakli ekanligini, kelib
chiqish jishatidan ijtimoiyligini ko’rsatadi. Shuning bilan birga u murakkab,
moshiyatiga ko’ra, esda olib qolishning asosiy bosqichlari rivojlanishini dalillab
beodi.
Rushshunoslardan A. A. Smirnov, P. I. Zinchenkolar sham xotira bo’yicha
ilmiy-tekshirish ishlarini olib bordilar, uning yangi
qonunlari va mexanizmlarini
ochdilar, esda olib qolishning faoliyat maqsadiga boqliqligini yoritdilar, murakkab
materialni esda olib qolishning oqilona usullarini ko’rsatib berishga muvofiq
bo’ldilar. Ularning tadqiqotlari tog’risida boshqa bobda batafsil to’xtalib o’tamiz,
shuning uchun shozir umumiy tasnif bilan cheklanamiz, xolos.
Xotirani psixologik tekshirishlarda qanchalik yuksak muvaffaqiyatlarga
erishgandan qat'i nazar izlarning saqlab qolish jarayoni uning sholatlari va shodisalar
tabiati noma'lumligicha qolavergan.