Узбекистон республикаси мелиорация ва сув хужалиги

---

TOSHKENT IRRIGASIYA VA QISHLOQ XO‘JALIGINI 
MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI 
 
QISHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZASIYALASH 
FAKULTETI 
 
 
«TRAKTORLAR VA AVTOMOBILLAR» 
KAFEDRASI 
 
TRAKTOR VA AVTOMOBILLAR 
 
fani bo‘yicha laboratoriya ishlarini bajarish uchun 
USLUBIY 
KO’RSATMA 
(Avtotraktor dvigatellarining ta’minlash sistemasi qismlarini sinash bo‘limi) 
Муаллифлар: Амонов М.О. 
 
Абдурахмонов Ш.Х. 
TOSHKENT 201 

---

2 
1 - laboratoriya ishi 
FORSUNKALARNI SINASH, PLUNJER JUFTLIGI VA
HAYDOVCHI KLAPANLARNI TEKSHIRISH 
Ishdan maqsad: Traktor va avtomobilap dvigatellari fanidan olingan bilimlarni 
chuqurlashtirish, injenerlik vazifalarini echishda, xususan forsunka, plunjer juftligi, 
haydovchi klapanlarni sinash va tekshirishda amaliy ko„nikmalar hosil qilish. 
1. FORSUNKALARNI SINASH
Umumiy ma’lumotlar: Forsunkalarni sinash GOST 8669-82 “Avtotraktor 
dvigatellari forsunkasi. Qabul qoidalari va sinash usullari” asosida amalga oshiriladi. 
Forsunkalarni sinashda KI-562, KI-3333, KI-15706 qurilmalaridan va KI-22203,
KI-1404, R.Bosh firmasi stendlaridan foydalanish mumkin. 
Forsunkalar tuzilishidagi konstruktiv farqlar: avtotraktor dvigatellarida 
o„rnatiladigan forsunkalar purkagich tuzilishiga qarab ikki turga bo„linadi: 
- purkagichi shtiftli bo„lgan forsunka; 
- purkagichi shtiftsiz, ko„p teshikli forsunka. 
Shtiftli purkagichning korpusida diametri - 2 mm bo„lgan bitta markaziy teshik 
joylashgan, purkagich ignasi ko„tarilganda, Yonilg„i 0,0030 ... 0,0035 mm li xalqali 
tirqish orqali purkaladi. Shtiftsiz ko„p teshikli purkagichda igna ko„tarilganda Yonilg„i 
silindrni yonish kamerasiga soplo teshiklari orqali purkaladi, teshiklar soni 3, 4, 5 va 
undan ko„p bo„lishi mumkin. 
Purkagichi shtiftli forsunkalar ajratilgan yonish kamerali dvigatellarda (M: D-
50, SMD-14, SMD-17K), purkagichi ko„p teshikli forsunkalar ajratilmagan yonish 
kamerali dvigatellarda (M: A-01, D-65, D-120, D-144, D-240, SMD-60, Kamminz 
4VT-3,9) qo„llaniladi. 
Forsunkalarni yig„ishda purkagichni dvigatelning markasiga qarab tanlanadi. 
Gaykalarni qotirishda kalitlarni yordamchi kuchaytirgich-larsiz ishlatish kerak. Shtiftli 
purkagich gaykasini qotirishdagi burovchi moment 100...120 nm; shtiftsizda (ko„p 
teshiklida) 70...80 nm; prujina gaykasida 100...200 nm; shtutserda 80...100 nm; 
forsunka qopqog„ida 80...100 nm oralig„ida bo„lishi kerak. Kamminz 4VT-3,9 
dvigatelidagi R.Bosh firmasi forsunkasi uchun bu qiymatlar quyidagicha: purkagich 
gaykasida 50...90 nm; shtutserda 30...45 nm; forsunkani dvigatelga qotirish gaykasida 
60...80 nm. 
Forsunkalarni sinash: Sinashni boshlashdan oldin sinashda foydalaniladigan 
qurilma yoki stendni ishga yaroqli ekanligi, germetikligi aniqlanadi. Sinalayotgan 
forsunkaning ko„rsatkichlari va rostlash parametrlari 1-jadval yordamida o„rganib 
chiqiladi. Shundan so„ng forsunkaning va purkagichning germetikligi baholanadi, 
yonilg„ini purkash bosimi tekshirib rostlanadi, yonilg„ini purkash sifati, purkash 
konusining 
burchagi 
va 
forsunkaning 
o„tkazish 
qobiliyati 
aniqlanadi.

---

Forsunkalarning texnik xarakteristikalari va rostlash parametrlari 1-jadval 
Purka- 
Yonilg„i 
O„tkazish qobiliyati 
Germetiklikni tekshirishda 
№ 
t.r 
Forsunka 
markasi va 
belgila-nishi 
Ishlab 
chiqargan 
zavod 
Dizel 
markasi 
gichdagi 
soplo 
teshiklar
soni 
Soplo 
teshiklarini 
diametri 
Purkagich 
ignasining 
yurish 
yщli 
ni 
purkay 
boshlash 
bosimi, 
MPa 
ayla- 
nishlar 
soni, 
min
-1
pur- 
kash 
soni 
seksiya-
ning 
ish
unumi, 
sm
3
yonilg„ini 
purkay 
boshlash 
bosimi, 
MPa 
bosimni 
kamayish 
chegaralari, 
MPa 
bosim-
ning 
kamayish 
vaqti, 
s 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
1.
FSH6-2

25 
(16S46-3B)
NZTA
D-50 
D-54A 
D-75T 
D-60K 
1
2
+0,008
+0,018
0,32+0,10
13

0,5
850
1700
119... 
126
23
20...18
5...20
2. 
FSH6-2005 
(V2.80.16. 
002B) 
XTZ
SMD-14 
SMD-14K 
SMD-15K 
1
2
+0,008
+0,018
0,45+0,10
13

0,25
850
1275
130... 
134
23
20...18
5...50
3. 
FSH6-2005 
(V2.80.16. 
002) 
XTZ
SMD-17K 
SMD-18K 
1
2
+0,008
+0,018
0,45+0,10
15+0,5
850
1275
124... 
128
23
20...18
5...50
4.
FD-22 
(112. 
1112010) 
VZTA 
NZTA 
D-65A 
D-65M 
D-65T 
4
0,29
+0,02
0,23+0,07
17

0,5
800
1000
96... 
104
26
23...21
7...20
5.
FD-22 
(111. 
1112010-02) 
VZTA 
NZTA
SMD-14N 
D-240 
D-65N 
SMD-60 
4
0,34
+0,02
0,23+0,07
17,5+0,5
800
1000
96... 
104
26
23...21
7...20

---

2 
1-jadvalning davomi 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
6.
6A1-20S1
AMZ
A-01 
A-01M 
A-03 
A-41 
4
0,32
+0,02
0,31
-0,04
+0,03
15+0,5
800
1000
97,5... 
100,5
30
28...23
10...38
7. 
6T2-20S1-
2D
AMZ
D-37M 
D-21 
D-120 
D-144 
3
0,3
+0,05
0,31
-0,04
+0,03
17+0,5
800
1600
88... 
90,5
26
23...21
7...20
8.
14-69-sb117 
(115. 
1112010)
CHTZ
D-108 
D-160 
5
0,35
+0,05
21+0,8
625
500
109... 
111
35
30...28
7...20
9.
236- 
1112010-B2
YAZTA
YAMZ-236 
YAMZ-238 
YAMZ-
238NB 
4
0,32
-0,01
17,5+0,5
800
800
108... 
116
30
28...23
10...38
10.
33.1120-10 
KamAZ
YAZTA
KamAZ-
740 
KamAZ- 
741 
4
0,30
18+0,5
30
28...23
17...45
11. 
240- 
1112010-A
YAZTA
YAMZ-240 
YAMZ-
240B 
4
0,34
17,5+0,5
800
800
108... 
116
30
28...23
10...38
12.
R.Bosh 
KDAL 
DLLA..R 
R.Bosh
Kamminz 
4VT-3,9
3
0,33
0,3 
24,5 
+0,80
24,5 
-2,45

---

Forsunkalarni sinashda ishlatiladigan qurilmalardan KI-3333 ko„proq tarqalgan 
(1-rasm). KI-3333 qurilmasini ishga tayyorlashda bakda Yonilg„i bor-yo„qligi 
ko„riladi, keyin qurilmaning germetikligi tekshiriladi. Buning uchun forsunkaning 
shtutseriga kelgan Yonilg„i o„tkazgichni uchi berkitiladi, keyin manometr bo„yicha 
Yonilg„i bosimi 38 MPa gacha ko„tariladi va sekundomer yordamida bosimni 35 
dan 34,5 MPa ga kamayish vaqti o„lchanadi. Agar bu vaqt 3 minutdan kam 
bo„lmasa qurilma germetikligi normal hisoblanadi. Shundan keyin forsunkani 
qurilmaga o„rnatib tekshirishni boshlash mumkin.
1- rasm. KI - 3333 qurilmasining gidravlik sxemasi