7.4. “Yashil iqtisodiyotning” mazmun-mohiyati va rivojlanish mexanizmi:
BMTning atrof-muhitni saqlash va rivojlanishida
Rio-de-Janeyro Deklaratsiyasi (1992- yil)
O‗zbekistonning Parij bitimiga qo‗shilishi munosabati bilan ekologik va
«yashil iqtisodiyot"ga o‗tish bo‗yicha davlat strategiyasini ishlab chiqish. Bu haqida
2017−2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasini «Faol investitsiyalar va ijtimoiy
rivojlanish yili"da amalga oshirishga oid davlat dasturida keltirilgan.
Loyihada:
iqlim o‗zgarishiga qarshi tizimli kurashishning ilg‗or mexanizmlarini joriy
qilish;
yashil iqlim jamg‗armasining resurslariga yo‗l ochish;
iqtisodiyotning barcha sohalariga, jumladan ishlab chiqarishga «yashil
texnologiyalarni» joriy qilish nazarda tutiladi.
Normativ-huquqiy hujjat loyihasi 2019 yil 1 iyulga qadar Ekologiya va atrof-
muhitni muhofaza qilish davlat qo‗mitasi, TIV, Oliy Majlis palatalari (kelishuv
asosida), Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti tomonidan ishlab chiqilishi
ko‘zda tutilgan edi.
116
BMTning Barqaror rivojlanish sammitining natijalari (sentyabr 2015- yil), Rio-
de- Janeyro, 2012- yil (“Rio +20).
Markaziy Osiyo mintaqasi O‗zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor
yo‗nalishi hisoblanadi. Mintaqadagi vaziyat, qo‗shni mamlakatlarning pozitsiyasi
savdo, transport, suvdan foydalanish, chegara hamkorligi kabi muhim masalalarni hal
etishga bog‗liq.
Markaziy Osiyo davlatlari hamkorlikning ko‗plab sohalarida birgalikda
yutuqlarga erishishga muvaffaq bo‗lishdi. Bu nimani anglatadi?
Birinchidan, hududlararo savdo-iqtisodiy hamkorlik faollashdi. 2018- yilning
yanvar-sentyabr oylarida O‗zbekistonning mintaqa mamlakatlari bilan tovar
aylanmasi 44 foizga o‗sdi va 2,86 mlrd.ni tashkil qildi.
O‗zbekiston chegaraoldi hamkorlikni faollashtirish va sanoat kooperatsiyasini
Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishning
muhim tarkibiy qismi sifatida ko‗rib chiqmoqda. Ushbu yo‗nalishdagi sa‘y-
harakatlarning yorqin natijasi sifatida joriy yilning mart oyida Toshkent shahrida
bo‗lib o‗tgan birinchi Markaziy Osiyo iqtisodiy forumi (CAEF) ni ko‗rsatib o‗tishim
mumkin, unda savdo-iqtisodiy, investitsiyaviy, transport-kommunikatsiya va
innovatsion hamkorlikning aniq loyihalari muhokama qilindi.
Bundan tashqari, ayni paytda O‗zbekistonning chegara hududlari rahbarlari va
Markaziy Osiyo mamlakatlari Kengashlari tuzilib, ular muntazam ravishda
uchrashuvlar o‗tkazmoqda.
Ikkinchidan, transport-tranzit salohiyati mustahkamlanmoqda. O‗zbekiston va
Qozog‗iston o‗rtasida tezyurar temir yo‗l qatnovi yo‗lga qo‗yildi. 26 yil ichida ilk
marotaba Toshkentning Dushanbe bilan qatnovi qayta tiklandi. Amudaryo orqali
Turkmanobod-Farob temir yo‗l va avtomobil ko‗prigi ochildi. "Reanimatsiya"
qurilish temir yo‗l, Qirg‗iziston orqali Xitoy va Markaziy Osiyo bog‗lovchi,
Toshkentdan Qoshgargacha bo‗lgan yo‗l bo‗ylab avtomobil yo‗lagi ishga tushirildi.
Iroq va Eron portlariga kirish uchun Mozori Sharifdan Hirotga temir yo‗l liniyasini
qurish bo‗yicha kelishuvga erishildi.
117
Shu nuqtai nazardan, 2018- yilning sentyabr oyida Toshkent shahrida bo‗lib
o‗tgan "Markaziy Osiyo xalqaro transport koridorlari tizimida: strategik istiqbollar va
amalga oshirilmagan imkoniyatlar" bobsidagi xalqaro konferensiya Markaziy Osiyo
davlatlarini Janubiy, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yevropa mamlakatlari bozorlari bilan
bog‗laydigan transport-logistika yo‗nalishlarini tashkil etishda hamkorlik bo‗yicha
kompleks harakatlar dasturini ishlab chiqishga salmoqli hissa qo‗shdi.
Shu bilan birga, biz erishgan yutuqlar mamnuniyat uchun sabab emas. Chunki,
biz faqat yo‗l boshida, hali ham ko‗p jamoaviy ish bor. Shu nuqtai nazardan, biz
quyidagi asosiy nuqtalarga e‘tiboringizni qaratmoqchimiz.
Birinchidan, savdo-iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish. Ushbu soha barcha
Markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorligining asosiy yo‗nalishi bo‗lishi kerak.
Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasida savdo ko‗lamini kengaytirish, uning
tuzilishini optimallashtirish, o‗sish va savdo balansiga rioya qilish uchun yangi
nuqtalarni topish juda muhimdir. Shuningdek, savdo-sotiqning yangi shakllarini, shu
jumladan transchegaraviy elektron tijoratni va boshqa savdo faoliyatini rivojlantirish
muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu bilan bir vaqtda, savdo faollashuvlariga qaramay, Intraday ko‗rsatkichida
ba‘zan Markaziy Osiyo davlatlari ortda qolmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari
o‗rtasidagi o‗zaro savdo 10 mamlakatlarining jami tovar aylanmasining 5 foizidan
kam (Yevropa Ittifoqida 60%, APEC – 68% dan ortiq).
Yuqori qo‗shimcha qiymatga ega bo‗lgan yuqori sifatli, raqobatbardosh va
tashqi bozorlarda xaridorgir mahsulotlar ishlab chiqarish maqsadida sanoat
kooperatsiyasi loyihalarini amalga oshirish, shuningdek, Markaziy razvedka
boshqarmasi hududida yangi ishlab chiqarish zanjirlarini tashkil etishga har
tomonlama ko‗maklashishimiz zarur. Shuningdek, erkin savdo rejimining to‗laqonli
faoliyat yuritishini ta‘minlash va hududlar hamkorligini kengaytirish muhim
ahamiyatga ega.
Ikkinchidan, mintaqaning tranzit-logistika salohiyatini oshirish. Dengiz
portlariga kirish imkoniga ega bo‗lmagan Markaziy Osiyo davlatlari uchun xalqaro
yuk tashish sohasida hamkorlikni rivojlantirish, ularning sifatini oshirish va yetkazib
118
berish muddatini qisqartirish masalalarini kompleks hal etish muhim yechimga ega.
Mintaqadagi tranzit tizimlarining zaif rivojlanishi, ularning past integratsiyasi xalqaro
savdoga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi va tranzit yuk oqimlarini cheklaydi. MFI
ma‘lumotlariga ko‗ra, transport xarajatlari eksport qiymatining 70-80 foiziga yetadi.
Mintaqaning transport izolyatsiyasi bilan bog‗liq umumiy umumjahon YaIMning
umumiy yo‗qotilishi 20% ga teng.
Mavjud transport yo‗laklaridan samarali foydalanish va mavjud yo‗llarga
asoslangan yangi transport yo‗laklarini yaratish, transport infratuzilmasini, yirik
dengiz portlari va jahon bozorlariga kiradigan transport texnologiyalarini
takomillashtirish eng muhim ustuvor vazifa bo‗lishi kerak.
Shu ma‘noda, bugungi kunda chegaralardagi ma‘muriy tartib-taomillarni
yanada soddalashtirish va unifikatsiya qilish, bojxona punktlarini zamonaviy nazorat
uskunalari bilan jihozlash, shu jumladan, "yagona darcha" tizimini joriy etish,
shuningdek, texnik, sanitariya va fitosanitariya kabi turli to‗siqlarni o‗zaro bartaraf
etish, shuningdek, yuklarni tashish va tranzit qilish uchun imtiyozli "o‗tish" tariflarini
shakllantirish bo‗yicha kelishilgan chora-tadbirlarni qabul qilish dolzarb vazifadir.
Uchinchidan, qo‗shni Afg‗onistonda tinchlikka erishishga ko‗maklashish.
Afg‗oniston hududida siyosiy beqarorlik omili mintaqaning iqtisodiy rivojlanishi
uchun asosiy to‗siq bo‗lib xizmat qiladi.
Afg‘onistonda siyosiy vaziyatni barqarorlashtirish uchun mamlakatning
iqtisodiy tiklanishiga, mintaqaviy aloqalarga jalb qilinishiga yordam berish bu
masalaning kaliti hisoblanadi.
O‗zbekiston Afg‗oniston bilan birgalikda transport, energetika, savdo va
boshda bir nechta sohalarda bir qator muhim loyihalarni amalga oshirmoqa,
jumladan, Surxandaryo viloyatidagi "Termez Cargo Centre" xalqaro logistika
markazi (MLC) imkoniyatlaridan foydalangan holda, investitsiya loyihalarini
birgalikda amalga oshirish uchun hamkorlik aloqalari olib borilmoqda.
Masalan, joriy yilning may oyida bojxona terminali, mehmonxona, xizmat
ko‗rsatish shoxobchalari, zarur hujjatlarni rasmiylashtirish uchun "bir oyna" rejimida
tashkil etilgan "O‗zbekiston–Afg‗oniston" chegara savdo zonasi ochildi.
119
To‗rtinchidan, ekologiya va suvdan foydalanish sohasidagi muammolarni hal
etish. Markaziy Osiyo har doim suv resurslariga bog‗liq bo‗lib, global isish va suv
iste‘molining o‗sishi sharoitida bu muammo yanada kuchayadi. Ayni paytda
mintaqadagi qishloq xo‗jaligi yerlarining 90% dan ortig‗i sun‘iy sug‗orishni talab
qiladi. Qishloq xo‗jaligi sohasida ishlaydigan mintaqa aholisining taxminan 80% ni
saqlab qolish to‗g‗ridan-to‗g‗ri suvdan foydalanishga bog‗liq. Jahon bankining
prognozlariga ko‗ra, 2050 tomonidan mintaqada demografik o‗sish fonida 90 million
kishi, suv tanqisligi 25-30% gacha bo‗lishi kutilmoqda. Shu bilan birga,
sug‗oriladigan dehqonchilik uchun suvga bo‗lgan ehtiyoj 2020 tomonidan 30% ga
oshishi mumkin.
Tayanch so„zlar: jahon texnik-iqtisodiy rivojlanishi, texnologik inqilob,
molekulyar biologiya va genetik muhandislik, nanotexnologiya, sun‘iy aql tizimlari,
global axborot tarmoqlari, biotexnologiya, innovatsion iqtisodiyot, yashil iqtisodiyot,
Rio-de-Janeyro Deklaratsiyasi.
Dostları ilə paylaş: |