Kurs ishi pulning mohiyati va asosiy vazifalari reja: kirish pulning kelib chiqishi va mohiyati Pulning vazifalari va ularga tavsif

Pulning muomala vositasi vazifasi. Muomala vositasi vazifasida pul 
yordamida tovar o’zining pul qiymatiga ayirbosh qilinadi. Bu vazifani 
bajarish uchun naqd pul bo’lishi lozim. Bu vazifa yordamida tovarlarni bir-
biriga ayirboshlash-barter usuliga chek qo’yiladi. 
Tarixiy taraqqiyot ko’rsatadiki, jamiyat rivojlanishining ilk bosqichlarida 
barter qilishlar mehnat mahsulini ayirbosh qilishining yagona yo’li bo’lgan. 
Barterning noqulayligi shundan iborat bo’lganki, A tovar egasi, B tovarni 
sotib olish uchun, nafaqat B tovar ishlab chiqaruvchini, balki B tovar 
egasiga zarur bo’lgan tovarni ham topa olishi kerak edi. Bu juda qiyin 
jarayon bo’lib, yuzlab tovarlarni muomalaga jalb qilgan holda ko’zlagan 
maqsadga erishish mumkin bo’lgan. Oltinning pul sifatida ishlatila boshlashi 
natijasida barter usuli tovar ayirboshlashning usuli sifati o’z ahamiyatini 
yo’qotdi. Lekin, shuni ta’kidlash kerakki, barter usuli hozirgi kunda ham 
ba’zi hollarda jahon amaliyotida qo’llanilib kelmoqda. 
Tovar defitsiti, inflyatsiya sur’atlarining oshib ketishi, mamlakatda siyosiy va 
iqtisodiy barqarorlikning yo’qligi sharoitida barter bo’yicha tovarlar 
harakatini amalga oshirish tomonlar uchun qulay hisoblanadi. Pulning 
muomala vositasi vazifasida tovar qo’ldan qo’lga o’tadi va muomaladan 
chetlashadi, ya’ni iste’molchi egaligiga o’tadi. Pul va tovarning harakati (T-
P-T) qisqa vaqt ichida tugallanadi. Qiymatning doimo bir shakldan ikkinchi 
shaklga (tovar-pul va pul-tovar) o’tib turishi pulning muomala vositasi 
vazifasining asosini tashkil qiladi. Shuning uchun ham bu vazifani 
bajarishda naqd pul bo’lishi, u barqaror, sifati yuqori bo’lishi kerak. 
O’zbekistonda muomala vositasi vazifasini Markaziy bank tomonidan 
chiqarilgan qog’oz pullar va metall tangalar bajaradi. Muomalaga 
chiqariladigan naqd pullar miqdori savdo-sotiq hajmiga, ish haqi to’lashning 
vaqtiga, aholining bankdan qarzga mablag’lar olish imkoniyatiga va 
boshqalar omillarga bog’liq. Savdo-sotiq hajmining ko’pligi va ish haqining 
tez-tez to’lab turilishi muomalaga ko’p pul chiqarish zarurligidan, aholining 
bankdan ko’proq kredit olish imkoniyatiga ega ekanligi kamroq muomala 
vositasi kerak ekanligidan dalolat beradi. 
Shuni aytish kerakki, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish, natural xo’jalik, 
kichik korxona, fermer xo’jaliklarining ko’payishi muomala vositasiga 
bo’lgan talabni kamaytiradi. Pulning muomala vositasi sifatida ishlatilishi 

---

12 
muomala xarajatlarining barter xarajatlariga nisbatan ancha past bo’lishini 
ta’minlaydi. Pulning muomala vositasi vazifasi uning boshqa vazifalaridan 
o’zining ma’lum xususiyatlari bilan ajralib turadi. Muomala vositasi 
vazifasining xususiyatlari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
- bu vazifani real, naqd pullar bajaradi; 
- tovar va pul bir-biriga qarma qarshi, bir traektoriyaga harakat qiladi; 
- tovar va pul xarakati bir vaqtda yuzaga keladi; 
- tovar sotuvchi va tovar sotib oluvchi o’rtasidagi munosabat tugallanadi va 
tomonlar tovarga yoki pulga ega bo’ladilar; 
-pul muomala vositasi bo’lishi uchun avvalom bor qiymat o’lchovi bo’lishi 
kerak.