ÁÐ
[ìàú.] ×àð îðäóñóíäà âÿ áÿçè
õàðèúè þëêÿ îðäóëàðûíäà: ìàúàð ôîðìàñû ýåéè-
íÿí ñöâàðè ÿñýÿð, éà çàáèò. [Ãðèíéîâ:] Àäûíûí
Èâàí Èâàíîâè÷ Çóðèí, þçöíöí èñÿ ãóñàð àëàéû
ðîòìèñòðè îëäóüóíó þéðÿíäèì. Ïóøêèíäÿí.
ÃÓÑÄÓÐÌÀ
1. “Ãóñäóðìàã”äàí ô.èñ.
2. ñèô. Ãóñäóðóúó. Ãóñäóðìà äÿðìàíû.
ÃÓÑÄÓÐÌÀÃ
èúá. Ãóñìàñûíà ñÿáÿá
îëìàã, éåäèéèíè ãàéòàðòìàã. Áó éåìÿê àäà-
ìû ãóñäóðóð. Äÿðìàí éåäèéèìè ãóñäóðäó.
ÃÓÑÄÓÐÓÚÓ
ñèô. Ãóñäóðàí. Ãóñäóðóúó
äÿðìàí.
Ã
ÚÑËÈ
[ðóñ.] ×îõñèìëè ãÿäèì ðóñ ÷àëüû
àëÿòè. Áó êÿøôèééàò àéðû-àéðû õàëãëàðäà ÿâ-
âÿëëÿðè ñàäÿ âÿ ýåòäèêúÿ òÿêìèëëÿøÿí .. ãóñëè,
áàíäóðà, ìàíäîëèíà .. êèìè ìöõòÿëèô íþâëö
áèð ÷îõ ñèìëè ìóñèãè àëÿòëÿðèíèí éàðàäûëìàñûíû
òÿìèí åòäè. ß.Áÿäÿëáÿéëè.
ÃÓÑÌÀ
“Ãóñìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÑÌÀÃ
ô. Éåäèéèíè ýåðè ãàéòàðìàã, þéö-
ìÿê, ñèôðàã åòìÿê. Éåäèéè áàëûüû ãóñäó. // Ìÿú.
ìÿíàäà. Áó ÿìðäÿ ùàêèìè-âèëàéÿòëÿð øÿáèù-
äèðëÿð çÿëèëÿðÿ êè, ãàí ñîðóá øèøäèêäÿ ñàùèáè
îëàðû ñûõûð, òàìàì ñîðäóãëàðû ãàíû ãóñàðëàð.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÃÓÑÓÍÒÓ
èñ. Ãóñóëàí øåé, ýåðè ýÿòèðèëÿí
øåé. Ìèêðîáëàð òöïöðúÿê, àñãûðûã âÿ éà ãó-
ñóíòó èëÿ éåðÿ äöøöðëÿð. Í.Íÿðèìàíîâ.
ÃÓØ
èñ. 1. Áÿäÿíè òöê âÿ ëÿëÿêëÿ þðòöëö,
èêèãàíàäëû, èêèàéàãëû, äèìäèêëè ó÷àí ùåéâàí
ñèíôè. Éûðòûúû ãóøëàð. Åâ ãóøëàðû. Îõóéàí ãóø-
ëàð. Êþ÷ÿðè ãóøëàð. Ñó ãóøëàðû. – Ãóøëàð éóâà-
ëàðûíäà îòóðóá, äèìäèêëÿðèíè òÿìèçëÿéèðäèëÿð.
Í.Íÿðèìàíîâ. Ãóøëàð ãàéûäûá îõóð òÿðàíÿ;
Øàõëàðäà òèêèðëÿð àøèéàíÿ. À.Øàèã.
2. ßòëÿ äûðíàüûí áèòèøäèéè éåðäÿ ÿòäÿí àðà-
ëàíìûø èíúÿ äÿðè ùèññÿúèéè.
◊ Ãóø ñöäö – òàïûëìàç øåé, ùå÷ éåðäÿ ìþâ-
úóä îëìàéàí õÿéàëè áèð øåé. Èø òàïìàã, íåúÿ
äåéÿðëÿð, ãóø ñöäö òàïìàã êèìè áèð øåé èäè.
Ï.Ìàêóëó. Ãóø-ãóø îëìàã – áèð-áèðèíÿ áè-
òèøèá àðàëàíìàìàã (êèðïèêëÿð ùàããûíäà). ..Áè-
áèì ýÿëäè áèçÿ, îüëàíû íàõîø ýþðöá .. äåäè: –
Àé ãûç, áàõûðàì, óøàüûí ýþçëÿðè ñàðàëûá, êèð-
ïèêëÿðè ãóø-ãóø îëóá âÿ áàøûíûí òöêö áèç-
áèçäè. “Ìîë. Íÿñð.” Ãóøó ãîíìàã – ìåéëè
äöøìÿê, õîøóíà ýÿëìÿê. Äÿìèð÷èîüëóíóí
ìöøòÿðèéÿ ãóøó ãîíäó. “Êîðîüëó”.
ÃÓØÀËÓÑÓ
èñ. Àëáóõàðàéà îõøàð áèð
ìåéâÿ.
ÃÓØÀÐÌÓÄÓ
èñ. Õûðäà úûð àðìóä. Ãóø-
àðìóäóíóí ìåéâÿëÿðè øàõòàëàð äöøäöêäÿí
ñîíðà éóìøàëûð âÿ éåéèëÿ áèëÿúÿê øÿêèë àëûð.
Ãÿäèðîâ. Áó ìåøÿíèí ãóøàðìóäóëàðû, ñöìöê-
224
ÃÓÐÓÌÑÀÃ
ÃÓØÀÐÌÓÄÓ
ëö ÿçýèëëÿðè ùÿëÿ äàéàíûá êàë-êàë ýþçëÿðèíè
äþéöðäöëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÓØÀÒÀÍ
èñ. äàí. Óøàãëàðûí ãóø âóðìàã
ö÷öí äöçÿëòäèêëÿðè äàøàòàí àëÿò, ñàïàíä.
Èêèíúè áèð óøàã ãóøàòàíëà àüàúà ãîíìóø ñÿð-
÷ÿíè íèøàí àëäû. Ù.Àõóíäëó.
ÃÓØÁÀÕÛØÛ
çÿðô Þòÿðè, àíè áàõûø; ýþçö-
íöí óúó èëÿ áàõûø. Ãóøáàõûøû áó àäàìëàðû
ìöãàéèñÿ åòäèì. Ìèð Úÿëàë.
ÃÓØÁÀØÛ
ñèô. Èðè ïàð÷àëàð øÿêëèíäÿ, ãóø
áàøû áþéöêëöéöíäÿ (éàüàí ãàð ùàããûíäà).
Ïàð÷à-ïàð÷à äöøÿðÿê ãóøáàøû (ç.) ýþéäÿí
éåðÿ ãàð; Ñàðûëûð àü ìèòèëÿ áîç äÿðÿ, ÷þëëÿð,
äàüëàð. À.Øàèã. Ãàð éàüûð, ãóøáàøû ãàð èíúÿ
÷è÷ÿêëÿð öñòÿ.. Ñ.Ðöñòÿì.
ÃÓØÁÀÇ
èñ. [ãóø âÿ ôàðñ. ...áàç] Ãóøëàðû,
ãóø ñàõëàìàüû ñåâÿí àäàì; ýþéÿð÷èí ñàõ-
ëàéàí àäàì. Áóíëàð ùàìûñû êå÷ÿíäÿí ñîíðà,
áó îòóç äîããóç íþìðÿäÿ ìèí äîããóç éöç äîõ-
ñàí äîããóç ðÿììàë, êèìéàýÿð, .. êÿíäèðáàç,
ãóøáàç .. øÿêëè ÷ÿêìèøèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÃÓØÁÀÇËÛÃ
èñ. Ãóø ñàõëàéàí àäàìûí ïå-
øÿñè, èøè. Ìîëëàõàíàäàí ãîâóëàí ýöíäÿí åòè-
áàðÿí óøàã ôèêðèíè ãóøáàçëûã âÿ áó êèìè èø-
ëÿðÿ âåðÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÓØÁÅÉÈÍ
ñèô. äàí. Àüûëñûç, äÿððàêÿñèç,
ýèú, áåéíèáîø.
ÃÓØÁÓÐÓÍ
ñèô. Áóðíó ãóø äèìäèéè êèìè
îëàí. Áÿëêÿ Ìöãèì áÿé ïðèñòàâëûãäàí, ïîëèñ-
ëèêäÿí äÿ ÿââÿëêè êþùíÿ áÿé ïàëòàðûíû ýåéÿéäè,
áàøûíäà óçóí ïàïàã, .. àéàüûíäà ãóøáóðóí
÷ÿêìÿ îëäóüó ùàëäà ýåäÿéäè? Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÓØÚÓÃ
á à õ ãóøúóüàç. Áèð ãóøúóüóí
ó÷óøóíäà áèëñÿíèç íÿëÿð; Íÿëÿð äóéóð áèð
øàèðèí ñÿééàð öðÿéè. Ñ.Âóðüóí.
ÃÓØÚÓÜÀÇ
“Ãóø”äàí îõø. ..Éàøûë éàð-
ïàãëàð àðàñûíà ñûüûíìûø ãóøúóüàçëàð ñÿñ-ñÿñÿ
âåðèá þòöøöðäö. À.Øàèã. Àüàáÿéèì äèêñèíìèø
áèð ãóøúóüàç êèìè áàøûíû úÿëä ãàëäûðûá, Âà-
ãèôèí öçöíÿ áàõäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÓØ×Ó
èñ. 1. Ãóø÷óëóã ìöòÿõÿññèñè. // Ãóø-
÷óëóã ôåðìàñû èø÷èñè, ôåðìàäà åâ ãóøëàðû áÿñ-
ëÿìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì.
2. Ãóø ñàõëàìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì; ãóø-
áàç. Òàüû ÿìè ãóø÷óëàð àðàñûíäà ìÿøùóð èäè.
Î, áÿñëÿäèéè ãóøóí þíöíäÿí áèð ãûðãîâóë ãà-
÷ûá úàíûíû ãóðòàðà áèëìÿçäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
Ãóø÷óëàð þçëÿðè äÿ õÿñèëëÿðèí äèáèíäÿ ýèç-
ëÿíèá äöäöê ÷àëûðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè.
3. Ãÿäèìäÿ: õàíëàðûí, áÿéëÿðèí îâ ãóøëà-
ðûíà áàõàí àäàì. [Áÿé:] Áóíëàðûí áàáàëàðû
éà õàíûí úÿëëàäëàðû îëóáëàð, éà òÿëõÿê, éà
ãàòûð÷û, éà ãóø÷ó. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÓØ×ÓËÓÃ
èñ. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí áèð
ñàùÿñè êèìè åâ ãóøëàðû éåòèøäèðìÿ òÿñÿððöôàòû.
Ãóø÷óëóã ìöùöì êÿíä òÿñÿððöôàòû ñàùÿëÿ-
ðèíäÿí áèðèäèð.
ÃÓØÄÈËÈ
èñ. 1. ìÿù. áîò. Òöíä-éàøûë ðÿíýëè,
éåéèëÿí áèð áèòêè.
2. ìÿú. Àíëàøûëìàéàí áèð äèë.
ÃÓØßËßÉÈ
èñ. ×þðÿéÿ íàõûø ñàëìàã ö÷öí
äÿñòÿ øÿêëèíäÿ áàüëàíàí ãóø ëÿëÿêëÿðè òîïàñû.
ÃÓØßÏÏßÉÈ
èñ. áîò. Îòëàãëàðäà, ÷ÿìÿí-
ëÿðäÿ, àðõ êÿíàðëàðûíäà áèòÿí óçóí ñàïëàãëû,
àü, õûðäà ÷è÷ÿêëÿðè îëàí, éåéèëÿí áèðèëëèê îò
áèòêè. Àëëàùãóëó äàøëàðûí äèáèíäÿí áèð àç ãóø-
ÿïïÿéè ãîïàðäû, éåäèëÿð, ñîíðà éîëëàðûíà äö-
çÿëäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÓØÕÀÍÀ
èñ. [ãóø âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] Ãóøëàð,
àäÿòÿí åâ ãóøëàðû éåòèøäèðèëÿí, ñàõëàíûëàí éåð.
ÃÓØËÀÌÀÃ
ô. Àëûúû ãóøëà îâëàìàã.
Ãóø ãóøëàìàã – àëûúû ãóøëà ãóø îâëàìàã.
ÃÓØÍÈØÀÍ
ñèô. Öñòöíäÿ ãóø øÿêëèíäÿ íà-
õûøû îëàí. Ãóøíèøàí õàë÷à.
ÃÓØÃÀËÕÌÀÇ
á à õ ãóøãîíìàç
1
. Ãàðà
.. åëÿ áèë êè, î ãóéóíóí äèáèíäÿí äöç áèðáàø
ãóøãàëõìàç äàüûí áàøûíà ó÷óá ãàëõìûøäû.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÓØÃÎÍÌÀÉÀÍ
á à õ ãóøãîíìàç
1
. Ýÿ-
ðÿê ãóøãîíìàéàí äàüëàð ÷àïûëñûí; Óçàã ñÿù-
ðàëàðà éîëëàð òàïûëñûí. Ç.Õÿëèë.
ÃÓØÃÎÍÌÀÇ
1
ñèô. ×îõ óúà, ÷îõ éöêñÿê.
Ãóøãîíìàç äàüëàð. – Ãóøãîíìàç ãàéàëàð
âåðìèø áàø-áàøà; Õÿéàëûì àç ãàëûá îéíàéûá
úîøà. Ñ.Âóðüóí. ..Ãÿñð-ãàëà .. Òåðåêèí ñîë
ñàùèëèíäÿ ãóøãîíìàç ãàéàëàðûí çèðâÿñèíäÿ
òèêèëìèøäèð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÃÓØÃÎÍÌÀÇ
2
èñ. áîò. Åôèð éàüëàðûíà
ìàëèê âÿ òÿðêèáèíäÿ àøû ìàääÿñè îëàí íàçèê
ýþâäÿëè, ñàðû òèêàíëû îò áèòêè. Ãóøãîíìàç –
÷îõèëëèê îò îëóá, áàòàãëûã éåðëÿðäÿ âÿ ÷àé
êÿíàðëàðûíäà áèòèð.
ÃÓØÃÓËÀÍÌÀÃ
ô. Ùöðêìÿê, ãîðõìàã,
òèòðÿìÿê. Êþïÿê äÿ äÿðÿíèí äèáèíäÿí êå÷ÿí
äÿâÿ êàðâàíûíûí çÿíý ñÿñëÿðèíè äèíëÿéÿ-äèí-
ëÿéÿ ãóøãóëàíûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÃÓØÃÓÍ
èñ. Àòûí áåëèíäÿ éÿùÿðèí ãàáàã
òÿðÿôÿ ñöðöøìÿìÿñè ö÷öí îíóí ãóéðóüó
225
ÃÓØÀÒÀÍ
ÃÓØÃÓÍ
àëòûíäàí êå÷èðèëÿí ãàéûø. // Öìóìèééÿòëÿ, èø
ùåéâàíëàðûíûí ãóéðóüó àëòûíäàí êå÷èðèëÿí
ãàéûø. Ãóøãóí îëóá ãóéðóüà êå÷èíúÿ, éöéÿí
îëóá àüûçà êå÷. (Àòà. ñþçö). Áèðäÿí àëà úþí-
ýÿíèí ãóøãóíó ãóéðóüóíóí äèáèíè ñöðòäö.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
◊ Ãóøãóí áàüëàìàã – ÿëÿ ñàëìàã, ëàüà
ãîéìàã, àðàéà ãîéìàã, ìàñãàðà åäèá ýöë-
ìÿê. Ãóøãóí òÿêëèôè – àüûçóúó òÿêëèô, ãåéðè-
ñÿìèìè òÿêëèô, êþíöëñöç òÿêëèô.
ÃÓØÃÓÍËÀÌÀ
“Ãóøãóíëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓØÃÓÍËÀÌÀÃ
ô. Àòûí ãóøãóíóíó òàõ-
ìàã; ãóøãóí êå÷èðìÿê (ùåéâàíà).
ÃÓØÃÓÍËÀÍÌÀ
“Ãóøãóíëàíìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÓØÃÓÍËÀÍÌÀÃ
ìÿúù. Ãóøãóí êå÷èðèë-
ìÿê, ãóøãóíó òàõûëìàã. Àò ãóøãóíëàíìûøäûð.
ÃÓØÃÓÍËÀÒÌÀ
“Ãóøãóíëàòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓØÃÓÍËÀÒÌÀÃ
èúá. Ãóøãóí òàõäûð-
ìàã. Àòû ãóøãóíëàòìàã.
ÃÓØÒßÐßÑÈ
èñ. áîò. Êîëëàðûí àðàñûíäà âÿ
çèáèëëèêëÿðäÿ áèòÿí áèð áèòêè.
ÃÓØÖÐßÊ
ñèô. âÿ èñ. äàí. Úÿñàðÿòñèç, öðÿê-
ñèç, ãîðõàã.
ÃÓØÖÇÖÌÖ
èñ. áîò. Ñàëõûì øÿêëèíäÿ áè-
òÿí, ãûðìûçû ýèëÿëè êîë áèòêèñè.
ÃÓÒÀÁ
èñ. È÷ÿðèñèíÿ äþéöëìöø éà ÿò, éà
ýþéÿðòè, éà ãàáàã âÿ ñ. ãîéóëàðàã éàüäà ãû-
çàðäûëàí éàðûìäàèðÿ øÿêèëëè õÿìèð áèøìèøè. ßò
ãóòàáû. Òÿðÿ ãóòàáû. Ãàáàã ãóòàáû. – Àøö ïëîâ-
äàí îëóðóã êàìéàá; Éàüëû ôÿòèðëÿð éåéèðèê, ùÿì
ãóòàá. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýöëäàíÿ áîøãàáäàí èêè
ãóòàá ýþòöðöá éåäè. ß.Âÿëèéåâ.
ÃÓÒÀÍ, ÃÓÒÀÍÃÓØÓ
èñ. çîîë. Óçóí âÿ
íàçèê áîüàçëû, ýþäÿê ãû÷ëû, óçóí äèìäèêëè,
àéàãëàðû åíëè âÿ ïÿðäÿëè ãóø. Ýÿðäÿíè àü,
áîéíó ìèñàëè-ãóòàí; Áèð íÿôÿñÿ ñÿð÷ÿíè éöç
ìèí òóòàí. Ñ.ß.Øèðâàíè.
ÃÓÒËÓ
ñèô. âÿ çÿðô ãÿä. Óüóðëó, ñÿàäÿòëè,
õîøáÿõòëèê ýÿòèðÿí. Áàøûìà ãóòëó àéàüûí ýÿëäè
áàñäû îë íèýàð; Êþëýÿñè äöøäö áàíà ñÿðâè-
õóðàìàíûí éåíÿ. Íÿñèìè.
ÃÓÒÒÀÏ
ÉÐ×À
[èíý. ÿñëè ìàë.] Áÿçè áèò-
êèëÿðèí áÿðêëÿøìèø øèðÿñèíäÿí àëûíàí äÿðèéÿ
îõøàð ïëàñòèê êöòëÿ. ..Àäèýÿðìÿøîâóí ýþâäÿ
ãàáûüûíäà, êþêöíäÿ âÿ éàðïàãëàðûíäà ãóòòà-
ïåð÷à ìàääÿñè ÷îõäóð. Ì.Ãàñûìîâ.
ÃÓÒÓ
èñ. È÷èíÿ øåé ãîéìàã ö÷öí òàõòà-
äàí, êàðòîíäàí, ìåòàëäàí, ïëàñòìàñäàí âÿ
ñ.-äÿí ãàéðûëàí ãàá. Òöòöí ãóòóñó. Êîíôåò
ãóòóñó. Ãÿùâÿ ãóòóñó. Êèáðèò ãóòóñó.
◊ Êÿëëÿ ãóòóñó àíàò. – á à õ êÿëëÿ.
ÃÓÒÓÚÓÃ
èñ. Áàëàúà ãóòó.
ÃÓÒÓËÓ
ñèô. Ãóòóñó îëàí.
ÃÓÂÀÐËÀÍÌÀ
“Ãóâàðëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÂÀÐËÀÍÌÀÃ
ô. ìÿù. Öðÿêëÿíìÿê,
ôÿðÿùëÿíìÿê. Áÿõòèéàð òöôÿíýëÿ âåðìÿäÿí
àðà: – Éà ìÿí þëìÿëèéÿì, éà ñèç! – äåéèðäè;
Úÿëàë ãóâàðëàíûá íÿøÿ éåéèðäè. Ñ.Âóðüóí.
ÃÓÉËÀÌÀ
“Ãóéëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÉËÀÌÀÃ
ô. 1. Á à õ ãóéóëàìàã. Þëÿíè
ãóéëàìûøûã, þëäöðÿíè äàíëàìûøûã.. ß.Íÿçìè.
2. Ãîéìàã, ñîõìàã. Ñîíà äèçëÿðèíè îòà
ãóéëàìûøäû. Ìèð Úÿëàë.
ÃÓÉËÀÍÌÀ
“Ãóéëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÉËÀÍÌÀÃ
ô. Ýèðìÿê, áàòìàã. Åé òèð-
ìÿ ðÿõòè-õàá è÷èíÿ ãóéëàíàí äàäàø! Ýåòñÿ
âÿòÿí, âÿòÿíëÿ ýåäÿð èñòèðàùÿòèí. Ì.Ìþúöç.
Êþðïö åëÿ òèêèëìÿëè èäè êè, ìàøûíëàð îíóí öçÿ-
ðèíäÿí êå÷ÿðêÿí òÿêÿðëÿðèí éàðûñû ñóéà ãóé-
ëàíñûí. ß.Ñàäûã.
ÃÓÉÌÀÃ
èñ. Éàüäà áèøèðèëÿðÿê áàë âÿ éà
øÿêÿðëÿ éåéèëÿí õÿìèð õþðÿéè. Ãóéìàã óí-
äàí áèøèðèëÿí ãàòû ñûéûãäûð. – ßðèøòÿ áÿéëÿð àøû;
Ãóéìàã îíóí éîëäàøû. (Àòà. ñþçö). Áàëàúà
íÿâÿñèíèí åøãè èëÿ ÷ûðïûíàí Ñÿðâèíàç àðâàä,
ãóéìàã ÷àëàíëàðà ýþç éåòèðèð, ñîíðà äà óøà-
üûí òÿùÿð-òþùöðöíÿ áàõûðäû. Ì.Ùöñåéí.
ÃÓÉÐÓÃ
èñ. 1. Ùåéâàíëàðûí ÷îõóíóí áÿ-
äÿíëÿðèíèí ãóðòàðàúàüûíäàêû ìöòÿùÿððèê òþ-
ðÿìÿ, éàõóä ùåéâàíûí áÿäÿíèíèí ýåòäèêúÿ
íàçèêëÿøÿí äàë ùèññÿñè. Àò ãóéðóüó. ßãðÿá
ãóéðóüó. Áàëûã ãóéðóüó. – Áèð ùÿéÿòäÿ îí
èêè-îí ö÷ éàøûíäà áèð .. óøàã ïèøèéèí ãóéðó-
üóíà èï áàüëàéûá, ùÿéÿòèí î òÿðÿôèíÿ ãà÷ûðäû.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ãîéóíëàðûí áÿäÿí-
ëÿðèíèí ãóðòàðàúàüûíäàêû ÿò ùàëûíäà îëàí éàü
êöòëÿñè. Ãîéóí ãóéðóüó. Ãî÷ ãóéðóüó.
Ãóéðóã éàüû – ãîéóí ãóéðóüóíóí
ÿðèäèëìÿñèíäÿí ÷ûõàí éàü. // Ãóøëàðûí áÿ-
äÿíëÿðèíèí ãóðòàðàúàüûíäàêû óçóí âÿ éà ãûñà
ëÿëÿê òîïàñû. Õîðóç ãóéðóüó. Ãûðãîâóë ãóé-
ðóüó. Òîâóç ãóéðóüó.
2. Ó÷óúó àïàðàòëàðûí äàë ùèññÿñè. Òÿééà-
ðÿíèí ãóéðóüó.
3. Ùÿðÿêÿò åäÿí (éåðèéÿí) áèð øåéèí àõû-
ðûíúû, ÿí àðõàäàêû ùèññÿñè. Ãàòàðûí ãóéðóüó.
Ñöðöíöí ãóéðóüó ýþðöíäö. Äÿñòÿíèí ãóéðóüó.
226
ÃÓØÃÓÍËÀÌÀ
ÃÓÉÐÓÃ
// ìÿú. Àõûð, àõûðûíúû. [Ãóðáàí:] Íàìÿðäëÿð,
àë÷àãëàð, íÿ ãÿäÿð êè, ãóéó äÿðèíëÿøìÿìèøäè,
ìÿí áàø èäèì, îíëàð ãóéðóã. À.Øàèã. // Öìó-
ìèééÿòëÿ, áèð øåéèí ãóðòàðàúàüû, ñîí ùèññÿñè.
4. äàí. Íþâáÿäÿ äóðìóø àäàìëàð ñûðàñû.
5. ìÿú. Áèð àäàìûí àðõàñûíà äöøöá îíäàí
àéðûëìàéàí àäàì ùàããûíäà; ÿëàëòû.
Ãóé-
ðóã îëìàã – äàèì áèðèíèí äàëûíà äöøöá, îí-
äàí ÿë ÷ÿêìÿìÿê. // ìÿú. äàí. Áèð àäàìûí
äàëûíúà, éà éàíûíúà ýÿëÿí àäàì.
◊ Ãóéðóüó ãàïû àðàñûíäà ãàëìàã – áèë-
ìÿäÿí ýèðÿ äöøìÿê, èøè äàðà äöøìÿê, ÷ÿòèí
âÿ ÷ûõûëìàç áèð âÿçèééÿòäÿ ãàëìàã, íÿ åäÿ-
úÿéèíè áèëìÿìÿê. Ãóéðóüó ãàïû àðàñûí-
äàí ÷ûõìàã – ýèðäÿí ãóðòàðìàã, ÷ÿòèí âÿ
÷ûõûëìàç âÿçèééÿòäÿí ãóðòàðìàã, äàùà áàø-
ãàñûíäàí àñûëû îëìàìàã. Ãóéðóüóí ãàïû àðà-
ñûíäàí ÷ûõûá, äàùà áèçè ñàéìàçñàí. Ì.Ùöñåéí.
Ãóéðóüó ïà÷àäà îëìàã – ÷ÿêèíìÿê, ãîðõà-
ãîðõà äîëàíìàã; ãÿðèáëèéÿ äöøÿðÿê ãûñûíìàã.
Ãóéðóüó òÿëÿäÿ ãàëìàã – á à õ ãóéðóüó
ãàïû àðàñûíäà ãàëìàã. Ãóéðóüó òÿëÿäÿí
÷ûõìàã – á à õ ãóéðóüó ãàïû àðàñûíäàí
÷ûõìàã. Ãóéðóüóíó áàñìàã – áèð ùÿðÿ-
êÿòëÿ, éà ñþçëÿ áèðèíÿ òîõóíìàã, ñàòàøìàã.
Ãóéðóüóíó áåëèíèí òèðèíÿ ãîéìàã – ëîâ-
üàëàíìàã, òÿøÿõõöñ ñàòìàã, åòèíà åòìÿìÿê,
ñàéìàìàã, ìåéäàí îõóìàã, èñòÿäèéèíè åò-
ìÿê. Ãóéðóüóíó äöéöíëÿìÿê – ìþùêÿì
äóðìàã, ùÿð áèð åùòèìàëà ãàðøû ùàçûð îëìàã,
ùàçûð äóðìàã. Ãóéðóüóíó åøìÿê – 1) ãà÷-
ìàüà ùàçûðëàíìàã; 2) á à õ ãóéðóüóíó
áåëèíèí òèðèíÿ ãîéìàã. Ãóéðóüóíó ÿëäÿí
áóðàõìàã (âåðìÿê) – ÿëäÿí ÷ûõàðìàã (ÿëÿ
êå÷ìèø øåéè). Ãóéðóüóíó òàïäàëàìàã –
àúûøäûðìàã ìÿãñÿäè èëÿ ñþçëÿ âÿ éà ùÿðÿ-
êÿòëÿ áèðèíÿ äîëàøìàã, ñàòàøìàã, þúÿøìÿê.
Ãóéðóüóíó òóòìàã – 1) áèðäÿí ÿëÿ êå-
÷èðìÿê, ýèðèíÿ êå÷èðìÿê; 2) àðäûíà äöøìÿê,
òÿãèá åòìÿê, èçëÿìÿê. Ãóéðóã áóëàìàã –
1) éàëòàãëàíìàã, éàëòàãëûã åòìÿê. [Èñìàéûë]
ìîëëà îëñà äà ÷îõ íàäöðöñò áÿíäÿäèð. Ñðà-
üàýöíÿúÿí áèçèì êÿíääÿ ãóéðóã áóëàéûðäû.
Ï.Ìàêóëó; 2) éàëòàãëûãëà âÿ ñ. éîëëàðëà òÿäáèð
ýþðìÿê, èø ýþðìÿê, àðàëûüà ýèðìÿê. [Àüà
Ìÿðäàí:] Èíäè äóðóì ýåäèì, ìÿùêÿìÿäÿ
îëàí ùàøèéÿíèøèíëÿðè ïöõòÿ âÿ àìàäÿ åäèì êè,
ñàáàù ìöðàôèÿ âàõòûíäà áÿãÿäðè-ëöçóì ãóé-
ðóã áóëàñûíëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãóéðóã
äîüìàã (ÿñëè: ãóéðóã äîíìàã) – éàé ôÿñ-
ëèíèí éàðûäàí êå÷äèéèíè áèëäèðÿí èôàäÿäèð. Èêè
àé, àðòûãáàøû èêè àé éàðûìäàí çèéàäÿ äàüäà
ãàëìàéûá, ãóéðóã äîüàíäàí ñîíðà, éÿíè èéó-
ëóí èéèðìè áåøèíäÿí, éàèíêè àâãóñòóí ÿââÿëëÿ-
ðèíäÿí áàøëàéûðëàð àðàíà êþ÷ìÿéÿ. Ô.Êþ÷ÿðëè.
Êþ÷ÿðè äèëè èëÿ äåéèëñÿ, “ãóéðóã äîüóá” ùà-
âàëàð ñûíàíäàí ñîíðà, áó éàéëàãëàðûí àäàì-
ëàðû áèð-áèð éåðèíäÿí òÿðïÿíÿð, .. êþ÷ öçö-
àøàüû åíÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ßíòèãÿ éàçáàøû
éîõ, éàéûí àõûðëàðûíäà, “ãóéðóã äîüàíäàí”
ñîíðà ýÿëìèøäè. Ìèð Úÿëàë. Ãóéðóã ÿëÿ âåð-
ìÿìÿê – àðàäàí ñîâóøóá ÷ûõìàã, ÿëÿ êå÷-
ìÿìÿê, òóòóëìàã ãîðõóñóíäàí ùèéëÿ âÿ êÿ-
ëÿêëÿ éàõàñûíû ãóðòàðìàã. Ãóéðóã ãûñìàã
– ãîðõóá þçöíö éûüûøäûðìàã, éàõóä ãà÷ìàã,
ÿêèëìÿê. ..Ãàëàí èêè-ö÷ àòëû èñÿ àñëàí ýþð-
ìöø ÷àããàëëàð êèìè, ãóéðóãëàðûíû ãûñàðàã
ãà÷äûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ãóéðóãäà áû÷àüû
ñûíäûðìàã – áèð èøè ýþðöá òàìàìëàìàìàã,
éàðûì÷ûã ãîéìàã, àõûðà ÷àòäûðìàìàã. Ãóé-
ðóãäà ãàëìàã – éóáàíìàã, ýåðèéÿ äöøìÿê,
ùàìûäàí ýåðè ãàëìàã, áèð èøäÿ àõûðûíúû éåðè
òóòìàã. Ãóéðóãäà ñöðöíìÿê – 1) á à õ
ãóéðóãäà ãàëìàã; 2) þç ôèêðè îëìàéûá áàø-
ãàëàðûíûí ôèêðè èëÿ îòóðóá-äóðìàã.
ÃÓÉÐÓÃÀËÒÛ
1. èñ. Èø ùåéâàíëàðûíûí ãóé-
ðóãëàðûíûí àëòûíäàí êå÷èðèëÿí þðêÿí âÿ îíóí
ãàëûí äÿðèäÿí âÿ éà êå÷ÿäÿí òèêèëìèø ãóéðóã
àëòûíäàí êå÷èðèëÿí îðòà ùèññÿñè; ïàëäöì.
2. ñèô. Ãóéðóüóí àëòûíäà îëàí, ãóéðóüóí
àëòûíäà éåðëÿøÿí. Õàíû áàëûüûíäà ãóéðóã öç-
ýÿúèíäÿí ÿëàâÿ èêè áåë öçýÿúè âÿ áèð ãóé-
ðóãàëòû öçýÿúè îëóð. “Çîîëîýèéà”.
ÃÓÉÐÓÃÁÓËÀÉÀÍ
ñèô. âÿ èñ. äàí. 1. Éàë-
òàã.
2. Èò. [Òàðâåðäè àõóíäà äåäè:] Ìÿùÿððÿìèí
îí áåøèíäÿí ñîíðà áó êÿíääÿ áèð ãóéðóãáó-
ëàéàí òàïà áèëìÿçñÿí. Ãàíòÿìèð.
ÃÓÉÐÓÃÚÓÃ
èñ. 1. Êè÷èê ãóéðóã, ãûñà
ãóéðóã, èíúÿ ãóéðóã.
2. Áèð øåéèí ãóéðóüà îõøàð óúó, êÿíàðû,
÷ûõàí ùèññÿñè.
ÃÓÉÐÓÃËÀÌÀ
äàí. “Ãóéðóãëàìàã”-
äàí ô.èñ.
ÃÓÉÐÓÃËÀÌÀÃ
ô. 1. Ãóéðóüóíäàí òóò-
ìàã, ãóéðóüóíäàí éàïûøìàã. Èòè ãóéðóãëà-
ìàã. Úàìûøû ãóéðóãëàìàã. Íîõòàñûíû ãûðìûø
àòû ãóéðóãëàäûëàð.
227
ÃÓÉÐÓÃ
ÃÓÉÐÓÃËÀÌÀÃ
2. ìÿú. äàí. Òóòìàã, ÿëÿ êå÷èðìÿê, éà-
õàëàìàã, òóòóá áóðàõìàìàã.
ÃÓÉÐÓÃËÀÍÌÀ
“Ãóéðóãëàíìàã”äàí
ô.èñ.
ÃÓÉÐÓÃËÀÍÌÀÃ
ìÿúù. 1. Ãóéðóüóí-
äàí òóòóëìàã.
2. ìÿú. äàí. Òóòóëìàã, ÿëÿ êå÷èðèëìÿê,
éàõàëàíìàã; ýèðÿ äöøìÿê.
ÃÓÉÐÓÃËÓ
ñèô. 1. Ãóéðóüó îëàí. Ãóé-
ðóãëó àò. Ãóéðóãëó ãî÷. Ãóéðóãëó ùåéâàíëàð.
2. ìÿú. Àðõàñûíäà ãóéðóã êèìè ñàëëàíàí
ùèññÿñè, ïàð÷àñû âÿ ñ. îëàí. Ãóéðóãëó ïàëòàð.
◊ Ãóéðóãëó óëäóç êþùí. – á à õ êîìåòà.
Äåéèðäèëÿð êè, áó ýöí, éÿíè àéûí 17-äÿ áèð
ãóéðóãëó óëäóç éåðÿ òîããóøàúàã âÿ èñòèñèíèí
ùÿðàðÿòèíäÿí Éåð öçöíöí ìÿõëóãàòû òÿëÿô
îëàúàã. “Ìîë. Íÿñð.”
ÃÓÉÐÓÃÑÓÇ
1. ñèô. Ãóéðóüó îëìàéàí,
ãóéðóüó êÿñèê; ëöìÿê. Ãóéðóãñóç èíÿê. Ãóé-
ðóãñóç òóëà. Ãóéðóãñóç õîðóç. Ãóéðóãñóç
êÿðòÿíêÿëÿ.
2. èñ. Úÿì øÿêëèíäÿ: ãóéðóãñóçëàð çîîë.
– áþéöäöêäÿ þç ãóéðóüóíó èòèðÿí ñóäà-ãó-
ðóäà éàøàéàí ùåéâàíëàð äÿñòÿñè. Ñó âÿ ãóðó
ãóðáàüàëàðû ñóäà-ãóðóäà éàøàéàíëàðûí ãóé-
ðóãñóçëàð ãðóïóíà àèääèðëÿð. “Çîîëîýèéà”.
ÃÓÉÓ
èñ. Ñó, íåôò, ãàç ÷ûõàðìàã âÿ ñ.
ìÿãñÿäëÿð ö÷öí ñèëèíäð øÿêëèíäÿ ãàçûëìûø
äÿðèí âÿ éà äàéàç ÷óõóð. Ñó ãóéóñó. Íåôò
ãóéóñó. – Þçýÿéÿ ãóéó ãàçàí þçö äöøÿð.
(Àòà. ñþçö). Òöëêö ýÿçÿíäÿ éûõûëûá íàýàùàí;
Áèð ãóéóéà äöøìöø èäè áèð çàìàí. À.Ñÿùùÿò.
Íÿ îëñóí? Àé ôàüûð êèøè! Î ãóéóäàí áóðà-
éàäÿê ëàüûì âóðìóøàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
◊ Ãóéó ãàçûìàã ìÿú. – áèðèíèí éàìàí-
ëûüûíà, áÿäáÿõòëèéèíÿ ÷àëûøìàã, àéàüûíäàí
÷ÿêìÿê, ÿëàëòûíäàí ÿëåéùèíÿ èø ýþðìÿê. [Âÿ-
çèð:] Áó àðâàä õàèíëèê èëÿ áóíó ñåâýèéÿ ùÿìë
åäèá, áè÷àðÿéÿ ãóéó ãàçûð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
Ëàêèí áèð ÷îõëàðû âàðäûð êè, ùàë-ùàçûðäà áèçÿ
.. ãóéó ãàçûðëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÃÓÉÓ×Ó
èñ. ßë èëÿ ãóéó ãàçàí àäàì;
êàíêàí.
ÃÓÉÓÃÀÇÀÍ, ÃÓÉÓÃÀÇÛÉÀÍ
èñ. 1. Ãóéó
ãàçûìàã èëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì; êàíêàí. [Êþù-
íÿ] Áàêûäà öìóìèééÿòëÿ ïåøÿêàðëàð: áÿííà,
õàððàò, äÿìèð÷è, ãóéóãàçûéàí .. âÿ ñàèðÿ ÷îõ
îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ãóéó-
ãàçàí ìàøûí.
2. ìÿú. Áàøãàñûíûí àéàüûíûí àëòûíû ãàçàí,
îíóí ïèñëèéèíÿ, áÿäáÿõòëèéèíÿ ÷àëûøàí àäàì.
ÃÓÉÓËÀÌÀ
“Ãóéóëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÉÓËÀÌÀÃ
ô. Áàñäûðìàã, ãóéó êèìè
áèð éåðÿ ãîéóá öñòöíö òîðïàãëà þðòìÿê,
òîðïàüûí àëòûíäà ýèçëÿòìÿê, éåðÿ ýþììÿê.
Î ïóëëàð êè Çåéíÿáèí èõòèéàðûíäà èäè, áÿçèñèíè
Çåéíÿá éåðÿ ãóéóëàéûá ýèçëÿòìèøäè, áÿçèñè
þçýÿäÿ èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÃÓÉÓËÀÍÌÀ
“Ãóéóëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÉÓËÀÍÌÀÃ
ìÿúù. Áàñäûðûëìàã, òîð-
ïàã àëòûíäà ýèçëÿäèëìÿê.
ÃÓÉÓËÀÒÌÀ
“Ãóéóëàòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÓÉÓËÀÒÌÀÃ
èúá. Ãóéóëàìà èøè ýþð-
äöðìÿê.
ÃÓÇÀÏÀÉÛ
èñ. Ïàìáûã éûüûëäûãäàí ñîíðà
òàðëàäà ãàëàí ïàìáûã áèòêèñè ãàëûãëàðû. Ãîçà-
ëàð éûüûëäûãäàí ñîíðà ãóçàïàéû ÷ûõàðàí ìà-
øûíëàð òàðëàéà áóðàõûëûð.
ÃÓÇÅÉ
èñ. 1. Äàüûí, åâèí âÿ ñ.-íèí ýöí
äöøìÿéÿí, ýöíÿø ýþðìÿéÿí éåðè; ùÿìèøÿ
êþëýÿëè éåð (ýöíåé çèääè). Èýèäëÿð êþíëöíÿ
øèêâÿ ýÿòèðìÿê; Íåúÿ äàüäûð ãóçåéèíäÿ ãàð
îëìàç. Ãóðáàíè. ßðèéèð éàç ýöíö ãóçåéäÿêè
ãàð; Ýÿçèð äàü äþøöíö ýÿëèíëÿð, ãûçëàð.
Ñ.Âóðüóí. Éàé, ãûø ãîéíó ãàðëû îëàí ãóçåé
äÿðÿëÿðèí ñÿðèíëèéèíè ùèññ åäèð. Î.Ñàðûâÿëëè.
2. Øèìàë ìÿíàñûíäà. [ßùìÿä:] ..Ýÿðÿê î
àäàìûí äÿäÿñèíÿ îä âóðàñàí âÿ åëÿ âóðàñàí
êè, ùå÷ áèëìÿñèí êè, áÿëà ýöíåéäÿí ýÿëäè, éà
ãóçåéäÿí.. Í.Âÿçèðîâ.
ÃÓÇÜÓÍ
èñ. 1. çîîë. Ãàðüà íþâöíäÿí èðè
âÿ áÿðê øûüûéàí éûðòûúû ãóø. Ãóçüóí íÿøòÿð
ãàéíàãëû, ÿéðè äèìäèêëè, ëåø äèäÿí áèð ãóøäóð.
Í.Âÿçèðîâ. Ìÿí ãóøëàðûí àäëàðûíû áèëìÿçäèì.
×àëàüàí èëÿ ãóçüóíà ôÿðã ãîéìàçäûì. Îíëàðû
ìÿíÿ þéðÿäÿí Òàüû ÿìè îëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
Àíà .. áèð äÿðÿíèí öçÿðèíäÿ ãàðüàëàðûí, ãóç-
üóíëàðûí ùàëàé âóðóá ùÿðëÿíäèéèíè ýþðäö.
Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
2. ìÿú. 1941-1945-úè èëëÿð ìöùàðèáÿñè
âàõòû ôàøèñò òÿééàðÿëÿðèíÿ âåðèëÿí àä. ..Ãóç-
üóíëàðûí ãàíàäûíû áèð âóðóøäà éåðÿ ñàëûí!
Ñ.Âóðüóí.
ÃÓÇÓ
èñ. 1. Ãîéóí áàëàñû. Ãóçó ÿòè. Ãóçó
äÿðèñè. – Ìàë ãàïûéà ýÿëÿíäÿ àõøàì-ñÿùÿð;
Ãîéóí ìÿëÿð, ãóçó ìÿëÿð, äàü ìÿëÿð.
À.Øàèã. ×ûõûð äàü äþøöíÿ êþðïÿ ãóçóëàð;
Òàðëàíûí ñÿñèíè ÿêñ åäèð ñóëàð. Ñ.Âóðüóí.
228
ÃÓÉÐÓÃËÀÍÌÀ
ÃÓÇÓ
2. ìÿú. ×îõ éóìøàã, ñàêèò, ùÿëèì àäàì
ùàããûíäà. Î, ãóçó êèìè àäàìäûð.
Êþðïÿ
ãóçó ìÿú. – ìÿñóì, òÿúðöáÿñèç, àíà óøàüû.
[Óðóç] àðàáèð àò ìèíèá îõ ñöçäöðñÿ äÿ, ..
àíàíûí íÿçÿðèíäÿ ùÿëÿ êþðïÿ áèð ãóçó èäè.
Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // “Ãóçóì” øÿêëèíäÿ – ÿçèç-
ëÿìÿ, îõøàìà; íÿâàçèøëÿ, ìåùðèáàíëûãëà ìö-
ðàúèÿò. Éàâðóì, ãóçóì, áàùàðè-ùÿéàòûí íÿ
úöð îëàð? À.Ñÿùùÿò. Öðÿéè øàä, êþíëö à÷ûã;
Êþðïÿ ãóçóì, àü ýöíÿ ÷ûõ! Ñ.Âóðüóí.
ÃÓÇÓÚÓÃ
“Ãóçó”äàí îõø. âÿ êè÷.
ÃÓÇÓ×Ó
èñ. ê.ò. Ãóçóëàðà áàõàí, ãóçó
îòàðàí áàëàúà ÷îáàí. Ýÿíú ãóçó÷ó äàùà àéûã
ýþçëÿ èíäè .. [ãóçóëàðûí] äþâðÿñèíäÿ ýÿçèð âÿ
Ìàéàýèëÿ òÿðÿô áàõûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Àòà-
ëàð ìÿñÿëèäèð: “Íàõûð÷û èëÿ ãóçó÷óíóí ùàã-
ãûíû êÿñäèí, ýÿðÿê êÿíääÿí ÷ûõàñàí”. “Ãà-
÷àã Íÿáè”.
ÃÓÇÓÄÈØÈ
èñ. Óøàãëàðäà èëê ÷ûõàí âÿ éåääè
éàøëàðûíäà äÿéèøÿí äèø.
ÃÓÇÓÃÓËÀÜÛ
èñ. áîò. Äàäû òóðø âÿ óçóí-
ñîâ éàðïàãëàðû îëàí, éåéèëÿí òÿðÿâÿç áèòêèñè;
òóðøÿíý. Éàìàúäàí êþðïÿ éàðïûç, ãóçóãóëàüû
éûüûá äþøëöêëÿðèíÿ òîïëàéûðäûëàð. ß.Âÿëèéåâ.
ÃÓÇÓËÀÌÀ
“Ãóçóëàìàã
1
”äàí ô.èñ.
ÃÓÇÓËÀÌÀÃ
1
ô. Ãóçó äîüìàã, áàëàëà-
ìàã (ãîéóí ùàããûíäà). Áó ýåúÿ àüûëäà èêè
ãîéóí ãóçóëàìûøäû. – Ãóçóëàäû ãîéóí, òþêöë-
äö äþëëÿð; Éàéëàã ùÿâÿñèíè ãûëäû åëëÿð. Õÿòàéè.
ÃÓÇÓËÀÌÀÃ
2
ô. ìÿù. Éóìøàëûá íàðûí-
ëàøìàã, îâóëóá òþêöëìÿê, áîøàëìàã, éàõóä
ùîððà ùàëûíà ýÿëìÿê (òîðïàã ùàããûíäà). Áèð
òÿðÿôè ãóçóëàéûá îò ñà÷àãëàðû ñàëëàíàí áèð òÿ-
ïÿäÿ èðè ãîë-ãàíàäû ãóðóìóø áèð àüàú âàðäû.
×ÿìÿíçÿìèíëè. Òèêàíëû òåë óçàíûð, ùÿð éàíà
ÿéðè, ãûéüàú; Ïàë÷ûã ÷ûõûð ãóðøàüà, ãóçóëà-
ìûø ñÿíýÿðäÿ. Ð.Ðçà.
ÃÓÇÓËÓ
ñèô. Éàíûíäà ãóçóñó îëàí, áà-
ëàñûíû ÿìèçäèðÿí. Ãóçóëó ãîéóí.
ÃÓÇÓËÓÃ
èñ. 1. Ãóçó ñàõëàíàí éåð, ãóçó
éàòàüû.
2. ìÿú. Ùÿëèìëèê, éóìøàãëûã, ñàêèòëèê.
ÃÓÇÓÎÒÀÐÀÍ
èñ. Ãóçóëàðû îòàðàí ÷îáàí.
ÃÖÁÀÐ
á à õ ãóáàð (øåèðäÿ ÷îõ âàõò òÿð-
êèáëÿðäÿ ìÿúàçè ìÿíàäà èøëÿíèð). Ìÿí ýöë-
øÿíè-úàí è÷èíäÿ õàðÿì; Àéèíåéè-ÿãëÿ áèð ãö-
áàðÿì. Ôöçóëè. Ñåâèíäèëÿð, àçúà êå÷ìÿäè éåíÿ;
Ãîíäó ãÿì ãöáàðû ñèôÿòëÿðèíÿ. Ì.Ðàùèì.
ÃÖÁÁß
èñ. [ÿð.] 1. Éàðûìêöðÿ øÿêëèíäÿ
äàì; ýöíáÿç. Åéâàíûí òàâàíû ö÷ áþéöê ãöá-
áÿäÿí èáàðÿò èäè êè, áóíëàðûí ùÿð áèðèñè áåø
ñöòóí öçÿðèíäÿ ãóðóëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
2. Ãöááÿéÿ îõøàð ùÿð ùàíñû áèð øåé. Ñÿáà
õàíûì êàìàí÷àíû ýþòöðöá áàøûíäàêû ñÿäÿô
ãöááÿíè ÷ûõàðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
◊ Ýþé ãöááÿñè – ýþçëÿ ýþðöíÿí ýþé; ñÿìà.
Ýþé ãöááÿñèíäÿí àñûëäû ãÿíäèë; Öçöíäÿí àëûá
íèãàáö ìÿíäèë. Õÿòàéè. [Äÿðâèø:] Ýþéöí
ãöááÿñè òàâàíûì, ãàðà òîðïàã – àðõàì èäè.
À.Äèâàíáÿéîüëó. ..Áèð àçäàí ñîíðà ýþé ãöá-
áÿñè òàìàìèëÿ óëäóçëà äîëäó. ß.Ñàäûã.
ÃÖÁÁßËÈ
ñèô. Äàìû, ñÿãôè éàðûìêöðÿ (ãöá-
áÿ) øÿêëèíäÿ îëàí; ãöááÿñè îëàí. Ãöááÿëè áèíà.
– ..Òóðøñó ÷åøìÿñèíèí áàøûíäà ãûðìûçû ãöá-
áÿëè àü ÷àäûð äàéàíìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÖÁÁßØßÊÈËËÈ
ñèô. 1. Ãöááÿéÿ îõøàð,
éàðûìêöðÿ øÿêëèíäÿ îëàí.
2. Öçÿðèíäÿ ãöááÿ øÿêèëëè þðòöñö âÿ ñ. îëàí.
ÃÖÁÁßÂÀÐÈ
á à õ ãöááÿøÿêèëëè.
ÃÖÄÄß
[ÿð.] á à õ âÿçè.
ÃÖÄÄßËÈ
ñèô. àíàò. Ãöääÿñè îëàí, âÿçèñè
îëàí.
ÃÖÄÐßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Áþéöê ãöââÿò, ýöú.
Âÿòÿíèìèçèí ùÿðáè âÿ èãòèñàäè ãöäðÿòè ýöí-
äÿí-ýöíÿ àðòûð. // Öìóìèééÿòëÿ, ýöú, èãòè-
äàð, ãöââÿò, áàúàðûã. Éîðóëìàã áèëìÿìèø ÿã-
ëèí ãàíàäû; Ýþð èíñàí ÿãëèíèí íÿ ãöäðÿòè âàð.
Ñ.Âóðüóí. Úàí óñòà, àõû ìÿíèì áþéöê áèð
íèééÿòèì âàð; Ìÿíèì ùÿéàò ãóðìàüà ãÿëáèì
âàð, ãöäðÿòèì âàð. Ì.Ìöøôèã. Áó åëëÿð ÿí ÷ÿ-
òèí äÿãèãÿëÿðäÿ; Ýöâÿíäè, èíàíäû þç ãöäðÿ-
òèíÿ. Î.Ñàðûâÿëëè.
2. Òÿñèð ãöââÿñè, áþéöê íöôóç ãöââÿñè.
[Íèçàìè:] Ýÿíúÿíèí ÿí áþéöê øåèð óñòàäû
Ìÿùñÿòè õàíûì ñÿíÿòèí ãöäðÿòèíè Ìóíèñÿ ýþñ-
òÿðèð. Ì.Ùöñåéí. Òÿáèíäÿêè, äöùàñûíäàêû íÿ-
ùÿíý ãöäðÿòè èëÿ çöëìÿ, ùàãñûçëûüà öñéàí åäÿí
øàèðèí ñÿñè áîüóëìóøäó. Ìèð Úÿëàë.
3. Òàãÿò, èãòèäàð, ýöú. Ãöäðÿòèì îëìàäû
êè, äàíûøàì.
4. Ìþùêÿìëèê, èðàäÿ, èðàäÿ ãöââÿñè. [Ñîë-
ìàç:] Àíúàã óíóòìà êè, ìÿí ÿðëÿðäÿ ãöââÿò,
ãöäðÿò âÿ úÿñàðÿòè ñåâèðÿì. Ú.Úàááàðëû. Î, èí-
ñàíûí áþéöêëöéöíö âÿ ðóùè ãöäðÿòèíè êÿøô åò-
äèéè ö÷öí, àðòûã àüûð éàðàëûëàð ãàðøûñûíäà ÷à-
ðÿñèç áèð óøàã êèìè àüëàìàãëà êèôàéÿòëÿíìÿçäè.
ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Úÿñàðÿò. Àõûð íÿ ñÿáÿáÿ
ñþç äåìÿéÿ ãöäðÿòèí îëñóí? Ì.ß.Ñàáèð.
5. Òÿáèÿò, ôèòðÿò, éàðàäûëûø. Çöëùÿéàò îëäû
ëÿáèíäÿí Õèçðèâö Èñà ëàéÿìóò; Ýþð áó ãöäðÿò
229
ÃÓÇÓÚÓÃ
ÃÖÄÐßÒ
ìþúöçè êèì, ëÿëè-ñèðàáûíäÿäèð. Íÿñèìè. Ñþç
éîõ êè, ùöñíöíÿ õèëãÿò ýöíöíäÿ; Ãöäðÿò ãÿ-
ëÿì ÷àëìûø, ñóñìóø ìÿëÿêëÿð. ß.Úàâàä. // ×ûõ.
ùàëûíäà: ãöäðÿòäÿí – òÿáèÿòäÿí, ôèòðÿòäÿí,
éàðàäûëûøäàí. Ãàøûí áèð íóíäóð ÷ÿêìèø ãÿçà
íÿããàøû ãöäðÿòäÿí. Ì.Â.Âèäàäè.
ÃÖÄÐßÒËßÍÌßÊ
ô. ×îõ ýöúëÿíìÿê,
÷îõ ãöââÿòëÿíìÿê.
ÃÖÄÐßÒËÈ
ñèô. ×îõ ãöââÿòëè, ÷îõ ýöúëö.
Ãöäðÿòëè ÿëëÿð. Ãöäðÿòëè îðäó.
ÃÖÄÐßÒËÈËÈÊ
èñ. Ãöäðÿò ñàùèáè îëìà;
÷îõ ãöââÿòëèëèê, ýöúëöëöê; èãòèäàð.
ÃÖÄÐßÒÑÈÇ
ñèô. Èãòèäàðñûç, ýöúñöç; çÿèô,
àúèç, áàúàðûãñûç. Ùàúû ÿôÿíäè .. ùÿòòà ìÿúëèñ
öçâëÿðèíèí èêèñèíè äÿ ãöäðÿòñèç âÿ úàùèë ìîë-
ëàëàðäàí òÿéèí åëÿòäèðèá êè, ñèðëÿðèíè âÿ ïîëè-
òèêàñûíû à÷ìàñûíëàð âÿ îíà ãóë êèìè òàáå îë-
ñóíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÃÖÄÐßÒÑÈÇËÈÊ
èñ. Èãòèäàðñûçëûã, ýöúñöç-
ëöê, òàãÿòñèçëèê, ãöââÿòñèçëèê; àúèçëèê, çÿèô-
ëèê, áàúàðûãñûçëûã.
ÃÖÄÑÈËÈÊ
á à õ ãöäñèééÿò. Ãóëàì ìöÿë-
ëèì éàøàðàí ýþçëÿðèíè òÿñÿââöðöíÿ ýÿòèðèð,
áóðàäà áèð öëâèëèê âÿ ãöäñèëèê ýþðöðäö.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÖÄÑÈÉÉßÒ
èñ. [ÿð.] òÿíò. Ìöãÿääÿñëèê,
òÿìèçëèê, ïàêëûã. [Éàíàðäàü:] Úàâàá âåð, îä-
ëàð ýÿëèíè! Àõûð, áöòöí öìèä ñÿíèí ãöäñèééÿ-
òèíäÿäèð. Ú.Úàááàðëû. Óüóð îëñóí, ßäùÿì,
äöøìÿíèí ïó÷ îëñóí!. ..Âÿòÿí òîðïàüûíûí ãöä-
ñèééÿòè ñÿíÿ êþìÿê îëñóí! Ìèð Úÿëàë. Åëÿ áèë
êè, î òÿáÿññöìäÿ äöíéàíûí áöòöí ýþçÿëëèê âÿ
ãöäñèééÿòè ýèçëÿíìèøäè. È.ßôÿíäèéåâ.
ÃÖËÜÖËß
èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ýóðóëòó, ÷àõ-
íàøìà, ñÿñ-êöé, ìÿðÿêÿ. Àôàãÿ äöøäö ãöë-
üöëÿ ùöñíöíäÿí, åé ãÿìÿð! Íÿñèìè.
Ãöë-
üöëÿ ñàëìàã – ñÿñ ñàëìàã. ßíâà âÿ ÿãñàì
ãóøëàð àüàúëàðûí áèð áóäàüûíäàí î áèðè áó-
äàüûíà ãàëõûá, ãîíóá, ìþâçóí íÿüÿìàò èëÿ
äÿðÿéÿ ãöëüöëÿ ñàëûðëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÃÖËËß
èñ. [ÿð.] 1. Ñöòóíøÿêèëëè óúà òèêèëè,
áèíà âÿ ñ. Ãöëëÿíèí çÿíýè âóðäó. Ïàðàøöò ãöë-
ëÿñè. Òåëåâèçèéà ãöëëÿñè. Éàíüûí ãöëëÿñè. – ..Ãöë-
ëÿëÿð ýöíÿøèí øöàëàðû àëòûíäà ãûçûë òàúëàð êèìè
ïàðûëäàéûð. Ì.Ùöñåéí.
2. Ùÿðá ýÿìèñèíäÿ, òàíêäà âÿ ñ.-äÿ òîï-
ëàðûí éåðëÿøäèéè çèðåùëÿíìèø ùöíäöð éåð.
ÃÖËËßËÈ
ñèô. Ãöëëÿñè îëàí. Ãöëëÿëè åâ.
ÃÖËËßÂÀÐÈ
ñèô. Ãöëëÿ êèìè, ãöëëÿéÿ îõ-
øàð, ãöëëÿ øÿêëèíäÿ. Ãöëëÿâàðè áèíà.
ÃÖÌÃÖÌß
[ÿð.] á à õ ãóìãóìà 1-úè
ìÿíàäà.
ÃÖÍÍß
èñ. [ÿð.] äèë÷. êþùí. Áóðóí ñÿñè,
áóðóíäà òÿëÿôôöç îëóíàí ñÿñ.
ÃÖÐÀÁ
èñ. [ÿð.] Ãàðàãàðüà (êëàññèê øåèðäÿ
ýþçÿëëÿðèí ãàðà ñà÷û áóíà òÿøáåù åäèëèðäè).
Õàëûí öçöíäÿ áóüäà, áàøûíäà ñà÷ûí ãöðàá.
Ì.ß.Ñàáèð.
ÃÖÐÁßÒ
èñ. [ÿð.] 1. Éàä þëêÿäÿ, éàä éåð-
äÿ îëìà, âÿòÿíèíäÿí óçàã þëêÿäÿ âÿ éà éåð-
äÿ îëìà; ãÿðèáëèê. Ãöðáÿò àëÿìè, éàð ôÿðàãè
ìÿíè àëäû... Ùåéðàí õàíûì. Ãöðáÿòèí àúûëûã-
ëàðû ùÿð âàõòäàí àðòûã ýåúÿëÿð ùèññ îëóíóð.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Îíóí ãöðáÿòäÿí øèêàéÿòÿ þé-
ðÿíìèø äîäàãëàðû àðàñûíäà õûðäàúà ñÿäÿô äèø-
ëÿðè ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí.
2. Þçýÿ éåð, âÿòÿíäÿí óçàã éåð, éàä þëêÿ.
Êÿðáÿëàéû Ìÿùÿììÿäÿëè èêè èë éàðûìäûð êè,
ãöðáÿòÿ ÷ûõûá, àç-÷îõ ÷þðÿê ïóëó ãàçàíñûí.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Øàùíèñÿ õàíûì:]
..Êè÷èêáÿéèì êèìè áèð ýöëö ýþòöðöá Òåùðàíà
àòûðàì. Êèì áèëèð .. ãöðáÿòäÿ ãûçûì íåúÿ îëà-
úàã, áàøûíà íÿëÿð ýÿëÿúÿê. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
3. ñèô. Âÿòÿíäÿí óçàã, éàä, þçýÿ, éàáàí÷û.
Ìöääÿòäè äöøìöøÿì ãöðáÿò äèéàðÿ; Êèìñÿ-
äÿí îëìàäû äÿðäèìÿ ÷àðÿ. Ã.Çàêèð. ßúÿáà,
ñÿíäÿìè ìÿíè ãöðáÿò âèëàéÿòäÿ òÿê áóðàõûá
ýåòìÿê èñòÿéèðñÿí? Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãöðáÿò
áèð øÿùÿðèí áàçàðûíäà èêè àäàì ãàáàã-
ãàáàüà ýÿëèá áèð-áèðèíÿ çÿíí èëÿ áàõäûëàð.
×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÖÐÁßÒ×È
èñ. Ãöðáÿòäÿ éàøàéàí àäàì,
þçýÿ éåðëÿðäÿ, þç âÿòÿíè õàðèúèíäÿ éàøàéàí
àäàì.
ÃÖÐÁßÒÊÅØ
ñèô. [ÿð. ãöðáÿò âÿ ôàðñ.
...êåø] Ãöðáÿò ÷ÿêÿí, þìðöíö ãöðáÿòäÿ êå-
÷èðÿí. Òÿáðèç ìöñÿëìàíëàðûíûí ÷îõó áåëÿ-
äèð.. Ãöðáÿòêåø îëóðëàð. Òà êè, ïóë ãàçàíìàã
îëñóí. Ï.Ìàêóëó.
ÃÖÐÁßÒËÈÊ
á à õ ãöðáÿò 1-úè ìÿíàäà.
Åé ìÿíèì òÿê ýþç éàøûíû ñà÷àíëàð; Ãöðáÿò-
ëèêäÿ úèéÿð ãàíûí è÷ÿíëÿð. Ì.Â.Âèäàäè. Ñîíðà
[Ìÿììÿä Ùÿñÿí ÿìè] áèð ãûçëà ñåâèøäè, ùà-
ìàí ãûçû àëäû âÿ áèð íå÷ÿ èë ýåäèá Èðÿâàí òÿðÿô-
ëÿðèíäÿ ãöðáÿòëèê ÷ÿêäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÃÖÐÁßÒÇßÄß
ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ãöðáÿò âÿ
ôàðñ. ...çÿäÿ] Ãöðáÿòÿ äöøìöø, âÿòÿíèíäÿí
óçàã äöøìöø, ãöðáÿò êå÷èðÿí; ãÿðèáëèêäÿí
éîðóëìóø, óñàíìûø.
230
ÃÖÄÐßÒËßÍÌßÊ
ÃÖÐÁßÒÇßÄß
ÃÖÐß
èñ. [ÿð.] Ïöøê. [Úÿìàëÿääèí:] Àðòûã
òÿõèð çàìàíû äåéèë, ãàðäàøëàð, ãÿòëè èúðà åò-
ìÿê ö÷öí ôÿäàè òÿéèí îëóíàúàã. Îíóí ö÷öí
ãöðÿ àòûëìàëûäûð. Ú.Úàááàðëû.
ÃÖÐÐß
[ÿð.] á à õ ãöððÿëè. Íÿ ãöððÿñÿí
áó âÿôàñûç ùÿéàòà, åé õàúÿ; Íèùàéÿò îëäó áó
øÿá, þìðäöð ÷èðàüè-ñÿáàù. Ñ.ß.Øèðâàíè.
ÃÖÐÐßËßÍÌß
“Ãöððÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÃÖÐÐßËßÍÌßÊ
ô. ßñàññûç âÿ áîø áèð
øåéÿ àðõàëàíàðàã ãöðóðëàíìàã, ýöâÿíìÿê;
èôòèõàð åòìÿê, ëîâüàëàíìàã. Áîø éåðÿ ãöððÿ-
ëÿíìÿêäÿí íÿ ÷ûõàð? – Áó ñþçö åëÿ þâðÿò àü-
çûíà àëûá äàíûøàð êè, éà àòàñûíà öìèäè ýÿëÿ, éà
àíàñûíà, .. éà êè, þç äþâëÿòè âÿ ïóëóíà ãöð-
ðÿëÿíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ×îõ ýöâÿíìÿ,
ãöððÿëÿíìÿ ùàëóâà, þâëàäóâà. Ì.Ìþúöç.
ÃÖÐÐßËÈ
ñèô. Ìÿüðóð, êèáðëè, èääèàëû, òÿ-
øÿõõöñ ñàòàí, ëîâüà. Ãöððÿëè àäàì.
ÃÖÐÓÁ
èñ. [ÿð.] Áàòìà, öôöãöí àëòûíà êå-
÷èá ýþðöíìÿç ùàëà ýÿëìÿ. Ýöíÿøèí ãöðóáó.
Ãöðóá âàõòû. – Ýöíÿø ãöðóáóíóí ãûðìûçû
áóëóäëàðû ýöíáàòàí òÿðÿôè .. áöðöìöøäö.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ó÷àí äóðíà, ñþíÿí ãö-
ðóá íàüûëëàðû àíäûðûð. ß.Úÿìèë. // Ýöíáàòàí
âàõò. Ìöøàâèðÿ ãöðóáäàí áèð-èêè ñààò êå÷ÿíÿ
ãÿäÿð äàâàì åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
Ãöðóá
åòìÿê – 1) áàòìàã. Áó âàõò ýöí ãöðóá åòäè.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ýöí ãöðóá åòìÿéÿ åäèðäè
øèòàá; Êàèíàòà åíèðäè áèð çöëìÿò. Ú.Úàááàðëû.
Áèð àõøàì ýöíÿø ãöðóá åäèðêÿí éåíÿ ìåøÿ-
äÿí î ñÿñ éöêñÿëäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) ìÿú.
éîõ îëìàã, çàèë îëìàã. Ãóðòàðäû íèñôè-øàìäÿ,
ñàãè, øÿðàáûìûç; Åòäè ãöðóá, ùåéô, áèçèì
àôèòàáûìûç. Ñ.ß.Øèðâàíè. // Ýöíáàòàí òÿðÿô,
ãÿðá. Ýöíÿø ÿòÿêëÿðèíè éàâàø-éàâàø ãöðóáà
äîüðó ÷ÿêìÿéÿ áàøëàìûøäû. À.Øàèã. Ìÿõìÿð
êèìè éóìøàã àëàãàðàíëûã è÷èíäÿ ÿëèíäÿêè
êÿòìÿíÿ äèðñÿêëÿíÿðÿê, öçö ãöðóáà äàéàíûá
ýöëöìñÿéÿí î ýÿíú ãàäûíûí ÷þùðÿñèíäÿ áèð
áàùàð òÿðàíÿñè äóéóëóðäó. È.ßôÿíäèéåâ.
ÃÖÐÓÐ
èñ. [ÿð.] 1. Èôòèõàð, ìÿíëèê ùèññè,
òÿìêèí. Éåíèëìÿç ãöââÿòëÿ âóð çÿðáÿíè, âóð!
Ýþçëÿðèíäÿ òÿìêèí, àëíûíäà ãöðóð. Ð.Ðçà.
Íÿðèìàí ãöðóðóíó ïîçìàäàí àü âÿ ñîéóã
äèâàðà äàùà áÿðê ñþéêÿíäè. Ìèð Úÿëàë. Áó
ñåâèíú ÿñëèíäÿ áèð ãöðóð ùèññèíäÿí èáàðÿò èäè.
ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àíàíûí øÿôãÿò âÿ ãöðóðëà
(ç.) ïàðëàéàí ýþçëÿðèíäÿ ñàíêè øèìøÿêëÿð
÷àõäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
2. Òÿêÿááöð, ìÿüðóðëóã, ëîâüàëûã, þçöíö
éóõàðû òóòìà. Àëäàíìà çàùèäÿ, ñàíêè óëó-
äóð; Ãÿëáè êèáðö ãöðóð èëÿ äîëóäóð. À.Øàèã.
[Ôèðèäóí:] Ìÿí ùÿëÿ ùå÷ áèð ãöðóð ýþñòÿðìÿ-
ìèøÿì. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÃÖÐÓÐËÀÍÌÀ
“Ãöðóðëàíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÖÐÓÐËÀÍÌÀÃ
ô. Áîø-áîøóíà ãöððÿ-
ëÿíìÿê, èääèàëàíìàã, òÿøÿõõöñ ñàòìàã.
ÃÖÐÓÐËÓ
ñèô. 1. Ìÿüðóð, þç ìÿíëèéèíè,
úÿìèééÿòäÿ þç ðîëóíó, öñòöíëöéöíö ùèññ
åäÿí. Î, þç çèíäàíûíû ó÷óðòìóø áèð ìÿùáóñ,
þëêÿñèíè õèëàñ åòìÿê ö÷öí þëöìÿ ýåäÿí áèð
ÿñýÿð êèìè ãöðóðëó èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. // ìÿú.
ßçÿìÿòëè, ìþùòÿøÿì.
2. Òÿêÿááöðëö, èääèàëû, êèáðëè, òÿøÿõõöñëö,
áàøãàëàðûíà àë÷àã íÿçÿðëÿ áàõàí.
ÃÖÑË
èñ. [ÿð.] äèí. ×èììÿ, éóéóíìà.
Ãöñë åòìÿê – ÷èììÿê, éóéóíìàã. Áèð
÷åøìÿ éàíà îëóá ðÿâàíÿ; Ãöñëè-áÿäÿí
åéëÿðÿì áÿùàíÿ. Ôöçóëè. Ìÿí åøèòìèøÿì,
ñèçèí ùàìàìëàðäà ãöñë ö÷öí ùîâóç éîõäóð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
◊ Ãöñë ñóéó êþùí. – ìóðäàð, íàòÿìèç
èéðÿíú øåé ùàããûíäà.
ÃÖÑÑß
èñ. [ÿð.] Ãÿì, êÿäÿð, ùöçí, öðÿê
ñûõûíòûñû, ôèêèð, äÿðä. [Ùàúû Ãàðà:] Äóðóì ýå-
äèì åâÿ, òÿäàðöêöìö ýþðöì, .. éîõñà ãöññÿ-
äÿí äÿðäÿúÿð îëëàì! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èççÿò
ãöññÿäÿí âÿ Ìÿùÿììÿä Ùÿñÿí ÿìè ùèð-
ñèíäÿí áàøëàäûëàð ßùìÿä êèìè àüëàìàüà.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àòàìûç éîë ýþçëÿìÿê-
äÿí ýþçäÿí îëäó, àíàìûç ãÿìäÿí, ãöññÿäÿí
éàòàüà äöøäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
Ãöññÿ
éåìÿê (÷ÿêìÿê, åòìÿê) – ãÿì ÷ÿêìÿê,
äÿðäëÿíìÿê, êÿäÿðëÿíìÿê, áèð øåéèí ôèêðèíè
÷ÿêìÿê.
ÃÖÑÑßËßÍÄÈÐÈËÌß
“Ãöññÿëÿíäèðèë-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÃÖÑÑßËßÍÄÈÐÈËÌßÊ
ìÿúù. Êÿäÿðëÿí-
äèðèëìÿê; êÿäÿð, ãÿì-ãöññÿ âåðèëìÿê.
ÃÖÑÑßËßÍÄÈÐÌß
“Ãöññÿëÿíäèðìÿê”-
äÿí ô.èñ.
ÃÖÑÑßËßÍÄÈÐÌßÊ
ô. Êÿäÿðëÿíäèðìÿê,
ãÿìëÿíäèðìÿê, äÿðäëÿíäèðìÿê; äÿðä âåð-
ìÿê; êÿäÿðëÿíìÿñèíÿ, ãÿìëÿíìÿñèíÿ, äÿðä-
ëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã.
ÃÖÑÑßËßÍÌß
“Ãöññÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÃÖÑÑßËßÍÌßÊ
ô. Êÿäÿðëÿíìÿê, ãÿì-
ëÿíìÿê, äÿðäëÿíìÿê, ôèêèð ÷ÿêìÿê. Òàìàì
231
ÃÖÐß
ÃÖÑÑßËßÍÌßÊ
ìÿíÿ éàíàøûá äåäè: – Ùå÷ ãöññÿëÿíìÿ, äîã-
ãóç àéäàí ñîíðà éåíÿ ýÿëÿúÿêñÿí, áóðàäà
øàä ýþðöøÿúÿéèê. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
ÃÖÑÑßËÈ
ñèô. Êÿäÿðëè, ãÿìëè, ìÿùçóí,
ùÿçèí; äÿðäëè. Õåéëè óçàãäàí ãöññÿëè áèð ìà-
ùíû ñÿñè ýÿëèðäè. Ì.Ùöñåéí. Áó èë ñîëüóí âÿ
ãöññÿëè áèð ýÿëèíè àíäûðàí ïàéûçäàí ñîíðà ..
øèääÿòëè áèð ãûø ýÿëäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû.
ÃÖÑÑßËÈËÈÊ
èñ. Ãöññÿëè âÿ êÿäÿðëè ùàë;
ãÿìëèëèê, êÿäÿðëèëèê, ìÿùçóíëóã.
ÃÖÑÑßÑÈÇ
ñèô. Ãàéüûñûç, äÿðäñèç, ãÿìñèç,
êÿäÿðñèç; äÿðäè, ãÿìè, ôèêðè îëìàéàí.
ÃÖÑÑßÑÈÇËÈÊ
èñ. Ãàéüûñûçëûã, äÿðäñèç-
ëèê, êÿäÿðñèçëèê, ãÿìñèçëèê.
ÃÖÑÓÐ
èñ. [ÿð.] 1. Åéèá, íþãñàí, ÷àòûøìà-
éàí úÿùÿò, ÷àòûøìàçëûã. Õîø ýÿëèáäèð, õîø ñààò-
äà úàùàíà; Éîõ ýþçÿëëèéèíÿ ãöñóð, áàùàíà.
Àøûã ßëÿñýÿð. [ßñÿä] áöòöí èøëÿðèí ùàçûð îë-
äóüóíó âÿ áèð ãöñóð ãàëìàäûüûíû õÿáÿð âåðäè.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áó øàýèðäèí ýåéèìè î ãÿäÿð
ñÿëèãÿëè èäè êè, ÿí äèããÿòëè ýþç áåëÿ îíäà áèð
ãöñóð òàïà áèëìÿçäè. ß.Ñàäûã.
2. Òÿãñèð, ýöíàù, ãÿáàùÿò. Ýÿð ñÿí èäðàê
åéëÿìÿçñÿí, áèë êè, ñÿíäÿíäèð ãöñóð. Íÿñèìè.
..“Òàçÿ ùÿéàò”äàí òÿâÿããå åäèðèê êè, ÿýÿð
ãöñóðóìóç îëñà, áèçè áàüûøëàñûí, .. áèç áèð àç
õàìûã âÿ î úöð éàçìàüû áàúàðìûðûã êè, áèð
ïàðà àäàì áèçäÿí èíúèìÿñèí. Ú.Ìÿììÿä-
ãóëóçàäÿ. [Ìöÿëëèì:] Ñèçèíëÿ .. áó âàõòà
ãÿäÿð òàíûø îëìàäûüûìà òÿÿññöô åäèðÿì. Áó
ãöñóð ìÿíèììè éà ñèçèíìè? À.Øàèã.
ÃÖÑÓÐËÓ
ñèô. 1. Áèð åéáè, íþãñàíû, ãö-
ñóðó, ÷àòûøìàçëûüû îëàí; åéèáëè, íþãñàíëû. Ãö-
ñóðëó ìàë. // Áèòìÿìèø, íàòàìàì, éàðûì÷ûã.
Áó åâèí ãàïû âÿ ïÿíúÿðÿñè éîõäóð, ãöñóðëóäóð.
2. Òÿãñèðëè, ýöíàùëû, ãÿáàùÿòëè. Ìÿí êè
þçöìö áåëÿ áèð èøäÿ ãöñóðëó áèëìèðÿì.
Ì.Èáðàùèìîâ.
ÃÖÑÓÐËÓËÓÃ
èñ. 1. Ãöñóðó, íþãñàíû,
åéáè, òÿãñèðè, ýöíàùû, ãÿáàùÿòè îëìà.
2. Ãöñóðëó øåéèí ùàëû: éàðûì÷ûãëûã, íàòà-
ìàìëûã.
ÃÖÑÓÐÑÓÇ
ñèô. âÿ çÿðô Ùå÷ áèð ãöñóðó,
åéáè, íþãñàíû, ÷àòûøìàçëûüû îëìàéàí; íþã-
ñàíñûç, ìöêÿììÿë, ìöíòÿçÿì. Ãöñóðñóç èø.
Ãöñóðñóç àäàì. Ãöñóðñóç èøëÿìÿê.
ÃÖÑÓÐÑÓÇËÓÃ
èñ. Ãöñóðñóç øåéèí, àäà-
ìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; åéèáñèçëèê, íþãñàí-
ñûçëûã, ìöêÿììÿëëèê.
ÃÖÒÁ
èñ. [ÿð.] 1. úîüð. Éåð êöðÿñèíèí öçÿ-
ðèíäÿ ôûðëàíäûüû õÿéàëè ìåùâÿðèí èêè íþãòÿñèí-
äÿí ùÿð áèðè, ùàáåëÿ îíóí áó íþãòÿéÿ äöøÿí
éåðè. Øèìàë ãöòáö. Úÿíóá ãöòáöíÿ åêñïåäèñèéà
ýåòìèøäèð.
2. åëåêòð. Åëåêòðèê äþâðÿñèíèí, ìàãíèòèí,
éàõóä åëåêòðîìàãíèòèí èêè óúóíäàí ùÿð áèðè.
3. ìÿú. Áèð-áèðèíÿ òàìàìèëÿ çèää îëàí
úÿùÿòëÿðäÿí ùÿð áèðè.
ÃÖÂÂß
èñ. [ÿð.] 1. Áèð èøè ýþðÿ áèëìÿê ãàáè-
ëèééÿòè, èãòèäàðû, áàúàðûüû. Áó èøè ýþðìÿéÿ ãöâ-
âÿñè ÷àòìàç. // Ãöââÿò, òàãÿò, úèñìàíè åíåðæè.
Ãöââÿäÿí äöøìÿê. Áöòöí ãöââÿñèíè ñÿðô åò-
ìÿê.
2. Çîð, úÿáð, ãîë ýöúö. Ãöââÿ òÿòáèã åòìÿê.
3. Ùÿð ùàíñû áèð åíåðæèíèí ìÿíáÿéè îëà
áèëÿí ìàääè ÿñàñ, ñÿáÿá. Àüûðëûã ãöââÿñè.
Éåðèí úàçèáÿ ãöââÿñè. Ìöãàâèìÿò ãöââÿñè.
Èñòåùñàë ãöââÿëÿðè. Úàíëû ãöââÿ (èíñàíëàð âÿ
ùåéâàíëàð).
4. Ýÿðýèíëèê, ýÿðýèíëèê äÿðÿúÿñè, øèääÿò.
Ïàðòëàéûø ãöââÿñè. Åëåêòðèê úÿðÿéàíû ãöââÿñè.
Êöëÿéèí ãöââÿñèíè þë÷ìÿê. Òîï ñÿñèíèí
ãöââÿñèíäÿí ãóëàã òóòóëóðäó.
5. Ýöú, ãöäðÿò, èãòèäàð, íöôóç. Ñöëù òÿðÿô-
äàðëàðûíûí ãöââÿñè éåíèëìÿçäèð.
6. Áèð øåéèí ìàùèééÿòè, òÿñèð ãàáèëèééÿòè,
ìÿíàñû, êÿñÿðè, ÿùÿìèééÿòè, ðîëó. Ñþçöí ãöâ-
âÿñè. Äÿëèëëÿðèí ãöââÿñè.
7. Ùöãóã íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí òÿñèð, ùþêì,
ñÿëàùèééÿò, ÿùÿìèééÿò. Äþâëÿò ïëàíûíûí ãà-
íóíè ãöââÿñè âàðäûð. Ãÿðàð ãöââÿñèíè èòèðìÿ-
ìèøäèð.
Ãöââÿäÿ îëìàã – ùàìû ö÷öí
ìÿúáóðè îëìàã, òÿòáèã åäèëìÿêäÿ îëìàã,
ãöââÿñè ùÿëÿ äàâàì åòìÿê. Ãöââÿéÿ ìèí-
ìÿê – ùàìû ö÷öí ìÿúáóðè îëìàüà áàøëà-
ìàã, òÿòáèãÿ áàøëàìàã. Éåíè ãàíóí ãöââÿéÿ
ìèíäè. Ãöââÿäÿí äöøìÿê – þç ãàíóíè ùþê-
ìöíö èòèðìÿê. Êþùíÿ ãàíóíëàð ãöââÿäÿí
äöøìöøäöð.
8. Àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ. Úÿìèééÿòèí ùÿð
ùàíñû áèð ñÿúèééÿâè ÿëàìÿòëÿðÿ ìàëèê îëàí
èúòèìàè ãðóïó, òÿáÿãÿñè. Èíãèëàáûí ùÿðÿêÿò-
âåðèúè ãöââÿëÿðè. Äöíéàíûí äåìîêðàòèê ãöâ-
âÿëÿðè. Ñöëù ãöââÿëÿðè. Ñèíôè ãöââÿëÿðèí
ìöíàñèáÿòëÿðè.
9. Úÿì øÿêëèíäÿ. Ãîøóí. Ñèëàùëû ãöââÿëÿð.
ßñàñ ãöââÿëÿð (îðäóíóí ÿñàñ ùèññÿñè). Äÿíèç
ãöââÿëÿðè (ùÿðáè-äÿíèç äîíàíìàñû). Ùàâà
ãöââÿëÿðè (ùÿðáè-ùàâà äîíàíìàñû).
232
ÃÖÑÑßËÈ
ÃÖÂÂß
10. Úÿì øÿêëèíäÿ. Ùÿð ùàíñû áèð èñòåùñàëàò
êîëëåêòèâèíè òÿøêèë åäÿí àäàìëàð, áèð-áèðèíÿ
éàõûí èõòèñàñ, ïåøÿ âÿ ñ. ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøàí
àäàìëàð. Êëóáäà éåðëè ãöââÿëÿð êîíñåðò
âåðÿúÿê.
11. Çÿðô ìÿíàñûíäà. Ãöââÿñè èëÿ – êþìÿéè
èëÿ, âàñèòÿñèëÿ, èøòèðàêû èëÿ. Ëàáîðàòîðèéà òÿ-
ëÿáÿëÿðèí ãöââÿñè èëÿ äöçÿëäèëìèøäèð.
12. Äóéüó, ùèññ, ãàáèëèééÿò. Ýþðìÿ, åøèòìÿ,
èéáèëìÿ ãöââÿñè. Èðàäÿ ãöââÿñè. Ùàôèçÿ
ãöââÿñè. Èäðàê ãöââÿñè.
13. Ìàääè èìêàí, èãòèäàð. Î áàùàëûãäà
ïàð÷àíû àëìàüà ìÿíèì ãöââÿì ÷àòìàç.
◊ Àò ãöââÿñè – á à õ àò ýöúö (“àò”äà). Èø
ãöââÿñè – á à õ èø. Èø÷è ãöââÿñè – á à õ èø÷è.
ÃÖÂÂßËßÍÌßÊ
á à õ ãöââÿòëÿíìÿê.
ÃÖÂÂßËÈ
á à õ ãöââÿòëè.
ÃÖÂÂßÒ
1. Á à õ ãöââÿ. Î êþïöéö êè,
ñÿí è÷äèí, îíäàí ñÿíèí ãîëëàðûíà ãöââÿò,
þçöíÿ äÿ øàèðëèê âåðèëäè. “Êîðîüëó”. Ùöíÿ-
ðèì, ãöââÿòèì áèòìÿç, òöêÿíìÿç! Ãàíàäëû áèð
øàùèí éåðäÿ ýþðöíìÿç. À.Øàèã.
Ãöââÿò
àëìàã – ãöââÿòëÿíìÿê, ýöúëÿíìÿê, öðÿê-
ëÿíìÿê, ðóùëàíìàã. Áàéàãäàí øèë êèìè ñö-
ðöíÿí ãÿäÿìëÿðèì éåíè ãöââÿò àëäû.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãöââÿò àëûá, èëùàì àëûá; Éóðä
ñàëìûøàì äàüëàðäà ìÿí. Ñ.Âóðüóí. Ãöââÿò
âåðìÿê – 1) ãöââÿòèíè, ìÿòàíÿòèíè, òÿñèðèíè
àðòûðìàã; ãöââÿòëÿíäèðìÿê, ýöúëÿíäèðìÿê,
ðóùëàíäûðìàã; 2) òÿñäèã åòìÿê, øÿðèê îëìàã,
ìöäàôèÿ åòìÿê. Ìöðøöäîüëó äÿõè ùÿêèìèí
ñþçöíÿ ãöââÿò âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
2. ðèéàç. Áèð ÿäÿäèí íå÷ÿ êÿðÿ þç ìèñëè èëÿ
âóðóëäóüóíó ýþñòÿðÿí ðÿãÿì.
ÃÖÂÂßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ
ñèô. õöñ. Ãöââÿò-
ëÿíäèðÿí, ýöúëÿíäèðÿí, ýöúëÿíäèðèúè. Ñÿñè ãöâ-
âÿòëÿíäèðèúè úèùàç.
ÃÖÂÂßÒËßÍÄÈÐÈËÌß
“Ãöââÿòëÿíäè-
ðèëìÿê”äÿí ô.èñ.
ÃÖÂÂßÒËßÍÄÈÐÈËÌßÊ
ìÿúù. Äàùà
ãöââÿòëè åäèëìÿê, ýöúëÿíäèðèëìÿê; ãöââÿòè,
ýöúö àðòûðûëìàã.
ÃÖÂÂßÒËßÍÄÈÐÌß
“Ãöââÿòëÿíäèð-
ìÿê”äÿí ô.èñ.
ÃÖÂÂßÒËßÍÄÈÐÌßÊ
ô. Äàùà ãöââÿòëè
åòìÿê, äàùà ýöúëö åòìÿê; ýöúëÿíäèðìÿê,
ãöââÿòèíè, ýöúöíö àðòûðìàã. Îðäóíó ãöââÿò-
ëÿíäèðìÿê. Ðàäèîíóí ñÿñèíè ãöââÿòëÿíäèðìÿê.
Òÿäãèãàò èøëÿðèíè ãöââÿòëÿíäèðìÿê. Ìö-
øàùèäÿëÿðè ãöââÿòëÿíäèðìÿê.
ÃÖÂÂßÒËßÍÌß
“Ãöââÿòëÿíìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÃÖÂÂßÒËßÍÌßÊ
ô. Ãöââÿòè, ýöúö
àðòìàã; äàùà ýöúëö, äàùà ãöââÿòëè îëìàã;
ýöúëÿíìÿê. Ýåúÿäÿí ÿñìÿéÿ áàøëàéàí éàé
êöëÿéè éàâàø-éàâàø ãöââÿòëÿíèð. Ì.Ùöñåéí.
ÃÖÂÂßÒËÈ
ñèô. 1. Áþéöê ôèçèêè ãöââÿéÿ
ìàëèê îëàí; ÷îõ ýöúëö, ÷îõ ñàüëàì. Ãöââÿòëè
ãîëëàð. Ãöââÿòëè ïÿùëÿâàí. Ãöââÿòëè àäàì.
Ãöââÿòëè ÿçÿëÿ.
2. Áþéöê ùÿðÿêÿò ãöââÿñèíÿ ìàëèê îëàí.
Ãöââÿòëè ìîòîð. Ãöââÿòëè ìàøûí. Òèêèíòèäÿ
÷îõ ãöââÿòëè ìåõàíèçìëÿð èøëÿéèð.
3. ×îõ ýöúëö; éàõøû ñèëàùëàíìûø, ìþù-
êÿì; áþéöê ìöäàôèÿ âÿ ùöúóì èìêàíëàðûíà
ìàëèê. Ãöââÿòëè äîíàíìà. Ãöââÿòëè îðäó.
Ãöââÿòëè àâèàñèéà.
4. Áþéöê íöôóç âÿ ãöäðÿòÿ ìàëèê. Ãöâ-
âÿòëè äþâëÿò. Ãöââÿòëè ùþêìäàð.
5. ìÿú. ßñàñëû, èíàíäûðûúû, òóòàðëû, òÿñèðëè,
÷îõ ìöùöì. Ãöââÿòëè äÿëèëëÿð. Ãöââÿòëè ìö-
ùàêèìÿ.
6. ×îõ áàúàðûãëû, ìÿùàðÿòëè, èñòåäàäëû, þç
èøèíè éàõøû áèëÿí. Ãöââÿòëè éàçû÷û. Ãöââÿòëè
òÿëÿáÿ. – [Òÿëÿáÿìÿ äåäèì:] Ýþðöíöð,
ÿäÿáèééàòäàí ãöââÿòëèñÿí; áèð ìÿíÿ äå
ýþðöì, î êè Ùàúû Ãàðà äåéèðñÿí, î êèìèí
ÿñÿðèäèð? Ãàíòÿìèð.
7. ê.ò. Òÿðêèáèíäÿ ãèäàëû ìàääÿëÿð áîë îëàí,
ýöúëö. Ãöââÿòëè éåìëÿð. – Áöòöí ãûø äþâðö
ö÷öí ìàë-ãàðàéà ëàçûì îëàí ìèãäàðäà ãàáà,
øèðÿëè âÿ ãöââÿòëè éåìëÿð åùòèéàòû òÿäàðöê
åòìÿê ëàçûìäûð. “Çîîòåõíèéà”.
ÃÖÂÂßÒËÈËÈÊ
èñ. Ãöââÿòëè àäàìûí,
øåéèí âÿ ñ.-íèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; ýöúëöëöê.
ÃÖÂÂßÒÞË×ßÍ
èñ. õöñ. Ìàøûí, ìåõà-
íèçì âÿ éà èíñàíûí ãöââÿòèíè þë÷ìÿê ö÷öí
úèùàç.
ÃÖÂÂßÒÑÈÇ
ñèô. 1. Ýöúö, ãöââÿñè îë-
ìàéàí; ýöúñöç, ãöââÿñèç, öçýöí. Ãöââÿòñèç
àäàì. Ãöââÿòñèç ãîëëàð. // Áàúàðûãñûç, àúèç.
Ñÿí ÷îõ ãöââÿòñèç àäàìñàí.
2. Òÿñèðñèç. Ãöââÿòñèç äÿðìàí. // Òÿðêè-
áèíäÿ ãèäàëû ìàääÿëÿðè ÷îõ àç îëàí, éàõóä
îëìàéàí; ãèäàñûç. Ãöââÿòñèç éåì. Ãöââÿòñèç
÷þðÿê.
ÃÖÂÂßÒÑÈÇËÈÊ
èñ. 1. Ýöúñöçëöê, òàãÿò-
ñèçëèê, çÿèôëèê. Ãîëëàðûí (ãû÷ëàðûí) ãöââÿòñèç-
ëèéè. // Áàúàðûãñûçëûã, àúèçëèê.
233
ÃÖÂÂßËßÍÌßÊ
ÃÖÂÂßÒÑÈÇËÈÊ
2. Òÿñèðñèçëèê. Äÿðìàíûí ãöââÿòñèçëèéè.
// Ãèäàñûçëûã, ãèäà ìàääÿëÿðèíèí ÷îõ àçëûüû,
éàõóä îëìàìàñû. Éåìèí ãöââÿòñèçëèéè.
ÃÂ
Dostları ilə paylaş: |