ÁÍ
ô.ñèô. á à õ ãà÷àüàí 1-úè ìÿíàäà.
Ã
Á×ÀÍ
“Ùà÷àí” ñþçöíöí ãÿäèìè ôîðìàñû.
ÃÀ×ÀÐÀÃ
çÿðô Ãà÷à-ãà÷à, éöéöðÿ-
éöéöðÿ; òåç-òåç, òåç. Ãà÷àðàã ýÿëìÿê. – [Õÿ-
äèúÿ] áÿðàáÿðèìÿ éåòèøèíúÿ ÷ÿïÿðèí àðõàñûí-
äàí èêè ÿëëÿðè èëÿ áîéíóìó ãóúàãëàéûá ãà÷à-
ðàã ýþçäÿí ãåéá îëäó. Ñ.Ùöñåéí.
◊ Ãà÷àðàüà ñàëìàã – ãà÷ûðòìàã, ãà÷ìàüà
ìÿúáóð åòìÿê.
ÃÀ×ÀÐÀÃËÀÌÀ
“Ãà÷àðàãëàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀ×ÀÐÀÃËÀÌÀÃ
ô. ×îõ òåç ãà÷ìàã, éö-
éöðìÿê, ýþòöðöëìÿê, ãà÷àðàã ýåòìÿê, éà ýÿë-
ìÿê. Áèð ãÿäÿðäÿí Ìÿúèä ãà÷àðàãëàéûá áèð
áàüëàìà ýÿòèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀ×ÀÒÁÀÑÄÛ
çÿðô äàí. ×îõ òÿëÿñèê, ñÿ-
áèðñèçëèêëÿ.
ÃÀ×ÄÛ-ÒÓÒÄÓ
èñ. Óøàã îéóíëàðûíäàí áè-
ðèíèí àäû. [Ñåâèíú:] Áó íÿäèð Ãà÷àé? Åëÿ áèë
ãà÷äû-òóòäó îéíàéûðñûíûç. Ç.Õÿëèë.
ÃÀ×ÛËÌÀÇ
ñèô. Ãà÷ûëìàñû ìöìêöí îëìà-
éàí; ëàáöä. Ãà÷ûëìàç áÿëà – [Ñîëìàç:] Àðòûã
áó éàìàí îäëàðäàí âÿ þëöìöí ãà÷ûëìàç âàð-
ëûüûíäàí áàøãà ùå÷ áèð øåé äöøöíìöðÿì.
Ú.Úàááàðëû.
ÃÀ×ÛËÌÀÇËÛÃ
èñ. Ãà÷ûëìàñû ìöìêöí
îëìàìà; ëàáöäëöê.
ÃÀ×ÛÍÌÀ
“Ãà÷ûíìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀ×ÛÍÌÀÃ
ô. Ñàãûíìàã, ÷ÿêèíìÿê, ãà÷-
ìàã (4-úö ìÿíàäà); óçàãëàøìàã, áèð øåéäÿí,
éà áèð èøäÿí þçöíö êÿíàðà ÷ÿêìÿê.
ÃÀ×ÛÐ(Ä)ÛËÌÀ
“Ãà÷ûð(ä)ûëìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀ×ÛÐ(Ä)ÛËÌÀÃ
“Ãà÷ûðìàã”äàí ìÿúù.
Èñòÿêëè âÿòÿí ýöëëÿðè! Ñèçñèç éàç à÷ûëìàç; Ýöí
÷ûõìàñà, çöëìÿòè-øÿáèñòàí ãà÷ûðûëìàç. ß.Íÿçìè.
ÃÀ×ÛÐÌÀ
“Ãà÷ûðìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀ×ÛÐÌÀÃ
ô. 1. Áèðèíèí ãà÷ìàñûíà êþ-
ìÿê åòìÿê, éîë âåðìÿê, ñÿáÿá îëìàã; áèðèíè
àðàäàí ÷ûõàðìàã.
2. Ãà÷ìàüà ìÿúáóð åòìÿê. Äöøìÿíè ãà-
÷ûðìàã. // Ùöðêöòìÿê. Ãóøëàðû ãà÷ûðìàã.
3. Ùöäóääàí ýèçëè ìàë êå÷èðìÿê (äàõèë åò-
ìÿê âÿ éà ÷ûõàðìàã).
4. Îüóðëàìàã, õÿëâÿòè àïàðìàã. Îüðóëàð
ýåúÿ ãîíøóíóí àòûíû ãà÷ûðäûëàð. Ãûç ãà÷ûðìàã.
5. Áèð ñûðà èñèìëÿðèí éàíûíà ýÿòèðèëÿðÿê ìö-
ðÿêêÿá ôåèë äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: ÿëäÿí ãà÷ûðìàã,
íÿçÿðäÿí ãà÷ûðìàã, àüûçäàí ãà÷ûðìàã.
13
ÃÀ×ÀÃÀ×
ÃÀ×ÛÐÌÀÃ
ÃÀ×ÛÐÒÌÀ
“Ãà÷ûðòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀ×ÛÐÒÌÀÃ
èúá. 1. Áàøãàñû âàñèòÿñè èëÿ
ãà÷ìàüà âàäàð åòìÿê âÿ éà ãà÷ìàãäà áàø-
ãàñûíà êþìÿê åòìÿê.
2. Á à õ ãà÷ûðìàã.
3. Ýþíäÿðìÿê, òåç ýåòìÿñèíè ÿìð åòìÿê.
Õàí àðòûðìàéà àäàì ãà÷ûðòäû, ùå÷ êÿñ áó ÿù-
âàëàòäàí áàø à÷à áèëìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÀ×ÛØ
èñ. Ãà÷ìà, ãà÷ìàã èøè âÿ òÿðçè.
// èäì. Ãà÷ìà éàðûøû. Ãà÷ûø òåõíèêàñûíû òÿê-
ìèëëÿøäèðìÿê.
ÃÀ×ÛØÌÀ
1. “Ãà÷ûøìàã”äàí ô.èñ.
2. èñ. Ãà÷ìà éàðûøû.
ÃÀ×ÛØÌÀÃ
ãàðø. 1. Êöòëÿâè ùàëäà ùÿðÿ
áèð òÿðÿôÿ ãà÷ìàã, òåç ùÿðÿ áèð òÿðÿôÿ äàüûë-
ìàã, î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ãà÷ìàã. Ïàðàïåò ÿòðà-
ôûíäà âÿ Îëýèíñêè êö÷ÿäÿ îëàí úàìààò ãà÷û-
øûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàðûøäû ìÿúëèñ áöòöí;
Ãà÷ûøäû ðÿããàñÿëÿð. ß.Úàâàä. Éöçëÿðúÿ óøàã-
ëàð ìåéäàí÷àäà ãà÷ûøûá-îéíàøûð. Ìèð Úÿëàë.
2. Ãà÷ûøäà éàðûøìàã. Èäìàí÷ûëàð ñöðÿòëÿ
ãà÷ûøûðäûëàð.
ÃÀ×ÃÛÍ
èñ. Ìöùàðèáÿ, òÿáèè ôÿëàêÿò âÿ
áàøãà ñÿáÿáëÿð öçöíäÿí éàøàäûüû éåðè òÿðê åò-
ìèø, îðàäàí ãà÷ìûø àäàì. Àüà Ìÿùÿììÿä
øàùûí áàñãûíûíäàí ãà÷àí ãà÷ãûíëàð éîëëàðäà
àüûð âÿçèééÿòÿ ðàñò ýÿëäèëÿð. Ìèðçÿ Àäûýþçÿë
áÿé. Øÿùèäëÿðèí, ãà÷ãûíëàðûí; Öñòöìöçäÿ ìèí
àùû âàð; ×àòäûüûìûç áó íþãòÿäÿ; Ùàìûìûçûí
ýöíàùû âàð. Á.Âàùàáçàäÿ. // Ìöùàúèð.
ÃÀ×ÃÛÍËÛÃ
èñ. Ìöùàðèáÿ, òÿáèè ôÿëàêÿò
âÿ ñ. öçöíäÿí ÿùàëèíèí þç éåðëÿðèíè êöòëÿâè
ñóðÿòäÿ òÿðê åòìÿñè, þç éåðëÿðèíäÿí ãà÷ìàñû.
Áàëëûíûí éåðëè-éàòàãëû äàíûøûüû, .. ãà÷ãûíëûã èë-
ëÿðèíè êÿäÿðëè ñþéëÿìÿñè Áóäàüû óçóí ìöääÿò
äÿðèí ôèêèðëÿðÿ ãÿðã åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. // Ìö-
ùàúèðÿò.
ÃÀ×-ÃÎÂ
á à õ ãà÷àãà÷.
ÃÀ×ÌÀ
“Ãà÷ìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀ×ÌÀÃ
ô. 1. Èòè, úÿëä àääûìëàðëà ýåò-
ìÿê, ÷îõ èòè ýåòìÿê; éöéöðìÿê. Ùàðà áåëÿ
ãà÷ûðñàí? – Ïÿðèíèñÿ ùþâëíàê ãà÷äû ÿðèíèí
éàíûíà âÿ áèëìÿäè íÿ åëÿñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëó-
çàäÿ. Î, òÿëÿñèê éåðèíäÿí äóðóá ãàïûéà ãà÷äû.
Ì.Èáðàùèìîâ.
2. Èø éåðèíäÿí, ùÿáñäÿí âÿ ñ.-äÿí þçáà-
øûíà ýåòìÿê, õÿëâÿòè ýåòìÿê. ..Èêè íÿôÿð äÿðñ-
äÿí ãà÷ûá, îòóðìóø èìèøëÿð ÷àéûí êÿíàðûíäà.
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Èñìàéûë:] Àé ãàðäàø,
Ñèáèðäÿí ãà÷ìàã êè ãåéðè-ìöìêöíäöð. ß.Ùàã-
âåðäèéåâ. // Ñàëûíäûüû, éàõóä ñàõëàíäûüû éåð-
äÿí ÷ûõûá ýåòìÿê, óçàãëàøìàã. Èíÿê òþâëÿäÿí
ãà÷ìûøäûð.
3. Èúàçÿñèç îëàðàã ãîøóëóá ýåòìÿê, åâèíè,
àèëÿñèíè òÿðê åäèá ýåòìÿê. Ãûç áèð îüëàíëà
ãà÷äû.
4. ×ÿêèíìÿê, ñàãûíìàã, óçàãëàøìàã, ÿëàãÿ
ñàõëàìàìàã, ýþçÿ ýþðöíìÿìÿéÿ ÷àëûøìàã.
Ïèñ éîëäàøäàí ãà÷. Òàíûøëàðäàí íèéÿ ãà÷ûðñàí?
5. Áîéóí ãà÷ûðìàã, èìòèíà åòìÿê, éàõà
ãóðòàðìàüà ÷àëûøìàã. Î, àéäûí ñóàëà úàâàá
âåðìÿêäÿí ãà÷ûð. Ìÿñóëèééÿòäÿí ãà÷ìàã.
6. Ýåòìÿê, éîõ îëìàã, ÷ÿêèíìÿê. Ðÿíýè
ãà÷ìàã. Éóõóñó ãà÷ìàã. Ëÿççÿòè ãà÷ìàã. –
Ñààòëàðúà äàâàì åäÿí ãàðûøûã ôèêèðëÿð Èáðà-
ùèì õàíû ìÿøüóë åòäè, ÿñÿáèëÿøäè, éóõóñó òà-
ìàìèëÿ ãà÷äû. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ãà÷à-ãà÷à çÿðô Ãà÷àðàã, éöéöðÿ-éöéöðÿ,
éöéöðÿðÿê. Ãà÷à-ãà÷à ýÿëìÿê. – [ßøðÿô:]
Ñàëàòûíûí ãà÷à-ãà÷à îíëàðà éàõûíëàøäûüûíû
ýþðöá ñóñäó. È.Øûõëû.
ÃÀÄÀ
èñ. 1. Áÿëà, äÿðä, ìöñèáÿò, ôÿëàêÿò.
Êîðîüëó ÿéèëìÿç éàüûéà, éàäà; Ìÿðäèí ÿñêèê
îëìàç áàøûíäàí ãàäà. “Êîðîüëó”. Áÿíä îëäó
êþíöë áèð ýöëÿ, ñÿñ òóòäó ìàùàëû; Ýóéà êè, áó
äöíéàäà ãàí îëäó, ãàäà äöøäö. Ú.Úàááàðëû.
2. “Ãàäàñû” øÿêëèíäÿ – éàëâàðûø, éàõóä íÿ-
âàçèøëè õàùèø – õèòàá áèëäèðèð. Ãàäàñû, äå ýþ-
ðöì, àõû áó íÿ ÿùâàëàòäûð? Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
[Ìàùìóä àðâàäûíà:] Áó êÿëÿéÿ ðàçûñàíìû?
..Èíäè ýÿë öçöíäÿí þïöì, ãàäàñû!.. Á.Òàëûáëû.
◊ Ãàäàí(û) àëûì! – éàëâàðûøëû, éàõóä íÿ-
âàçèøëè õàùèø áèëäèðèð. [Øàùáàç áÿé:] Øÿðÿô-
íèñÿ, ãàäàí àëûì, áèëèðñÿí êè, ÿìèäîñòóì áó
ýöí íÿ òóôàí åëÿäè? Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãàäàí
àëëàì, åé ãàðà ýþç, ñÿíÿ áó ÿäà íå÷èíäèð?
Ñ.ß.Øèðâàíè. Ìîòàëïàïàã, êöðêëö áèð êèøè êî-
ìàíäàíà éàõûíëàøàðàã äåäè: – Ãàäàí àëûì,
êîìàíäèð, áèç àüñàããàëëàð òÿâÿããå åäèðèê êè,
áèçäÿí äÿ áèð íå÷ÿìèçè þçöíöç èëÿ àïàðàñûíûç.
Ù.Íÿçÿðëè. Ãàäàì ñÿíÿ (îëñóí)! – ãàðüûø
èôàäÿñè. Ãàäàñû úàíûìà – ÿçèçëÿìÿ, ïÿðÿñ-
òèø èôàäÿñè. Áàøûíû áóëàäû, ýþçöíäÿí ýöëäö;
Ýöëÿíäÿ ãàäàñû úàíûìà äöøäö. Àøûã ßëÿñýÿð.
ÃÀÄÀ-ÁÀËÀ
á à õ ãàäà. Ãàá ñûíìàñû åë
àðàñûíäà ãàäà-áàëàíûí èçàëÿ îëìàñû ìÿíà-
ñûíäà òÿôñèð îëóíóð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÃÀÄÀÜÀ
äàí. á à õ ãàäàüàí. Ãîðõìóð-
ñàí îâ÷óäàí, òöëÿê òÿðëàíäàí; Ìÿýÿð éîõäóð
14
ÃÀ×ÛÐÒÌÀ
ÃÀÄÀÜÀ
ñÿíÿ ãàäàüà, êÿêëèê! Àøûã Ðÿúÿá. Ñåâìÿ, ñå-
âèëìÿê äåéèë ÿñðèìèçäÿ ãàäàüà. Ì.Ðàùèì.
ÃÀÄÀÜÀÍ
èñ. 1. Èúàçÿ âåðèëìÿéÿí, ìö-
ñàèäÿ åäèëìÿéÿí øåé; àäÿòÿí õÿáÿð êèìè èø-
ëÿíèð: ãàäàüàíäûð – ãàíóíÿí èúàçÿ âåðèëìèð,
éàñàãäûð. Êÿíàð àäàìëàðûí äàõèë îëìàñû ãà-
äàüàíäûð. Çàëäà ïàïèðîñ ÷ÿêìÿê ãàäàüàí-
äûð. – Áèð êèìñÿ ñîðóøìóð, áó íÿ ôÿðéàäö ôÿ-
üàíäûð? Úåéðàíû àòûá âóðìà, éàñàãäûð, ãàäà-
üàíäûð! ß.Âàùèä.
2. Àäÿòÿí êþìÿê÷è ôåèëëÿðëÿ: ãàäàüàí åò-
ìÿê – åäèëìÿñèíÿ èúàçÿ âåðìÿìÿê, ãÿòè ñó-
ðÿòäÿ éîë âåðìÿìÿê, éàñàã åòìÿê. Ýöëñöì
îí éàøûíà ÷àòàíäàí ñîíðà àòàñû îíà Øÿáàí èëÿ
ýþðöøìÿéè ãàäàüàí åòäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Ãàäàüàí åäèëìÿê (îëóíìàã) – ãàíóíÿí
èúàçÿ âåðèëìÿìÿê, éîë âåðèëìÿìÿê, éàñàã
åäèëìÿê. Õèéàáàíè, äîêòîð ßðàíè âÿ áàøãà áó
êèìè ìöòÿðÿããè õàäèìëÿðèí éàçûëàðû ãàäàüàí
îëóíìóø ÿñÿðëÿð úÿðýÿñèíäÿ èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÃÀÄÀÃ
èñ. Áû÷àã, ãàé÷û, êÿëáÿòèí êèìè
àëÿòëÿðèí òèéÿñèíè úàíûíà áÿðêèäÿí áÿíä, îõ.
Áû÷àüûí ãàäàüû ëàõëàéûð.
◊ Ãàäàãäà ñàõëàìàã – ñÿðáÿñòëèê âåð-
ìÿìÿê, ìöÿééÿí ùÿääÿí êÿíàðà ÷ûõìàüà
ãîéìàìàã. Áó äèë êè âàð, îíó áàüëàìàñàí,
áàøà áÿëàäûð. Ýÿðÿê îíó ùÿìèøÿ ãàäàãäà ñàõ-
ëàéàñàí. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀÄÀËÛ
ñèô. Áÿëàëû, äÿðäëè, áàøûáÿëàëû, ìö-
ñèáÿòëè. [Ãàçàí õàí:] À öçö ãàðàëû, áàøû ãàäàëû,
õàòûíëàðû, îüóë-óøàüû íÿ äåéÿ äóñòàã åòäèí?!
Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
ÃÀÄÛÍ
èñ. Úèíñ åòèáàðû èëÿ êèøèíèí ÿêñè;
àðâàä. Ãàäûíëàð áàéðàìû. Åâäàð ãàäûí. Ãà-
äûí ùÿêèì. – Àéðûì ãûçû øèøìàí áèð ãàäûí èäè.
Êè÷èê ãóìðàë ýþçëÿðè, àé êèìè éóâàðëàã öçö
âàð èäè. À.Øàèã. Áèð ãàäûí ýþçöíäÿ ãÿì äóé-
ñàì, î äÿì; Ñàíûðàì þìðöìöí ãöðóá ÷àüû-
äûð. Ì.Àðàç.
ÃÀÄÛÍËÛÃ
èñ. 1. Ãàäûíà õàñ îëàí ñèôÿòëÿð,
õöñóñèééÿòëÿð. ..Ñÿíèíñÿ ãàäûíëûã ùàããûíäûð
áÿëêÿ; Ìÿíè ãûñãàíûðñàí ÷è÷ÿêëÿðÿ äÿ. Ì.Àðàç.
2. òîï. Ãàäûíëàð. Ìÿäÿíè ãàäûíëûüûí òàðèõè
áèçèì ãàðøûìûçäà îòóðàí áó ýÿíúëÿðëÿ áàøëà-
íûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Íþâðÿñòÿ:] Èíäèéÿäÿê èø
áàøûíäà ãîë÷îìàãëàð äóðóðäóëàð, îíëàð ùà-
ìûñû ãàäûíëàðûí âÿ ãàäûíëûüûí äöøìÿíè èäèëÿð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÀÄÈÐ
ñèô. [ÿð.] 1. Ãöäðÿòëè, áþéöê ãöâ-
âÿò âÿ ãöäðÿò ñàùèáè îëàí. Ãàäèð õàëãûìûç þç
ýÿëÿúÿéèíÿ èíàìëà áàõûð. // Áàúàðàí, ãàáèë;
ãöââÿñè, ýöúö ÷àòàí. Ùÿð èêèñè øèääÿòëè íàõîø
îëäóãëàðûíäàí ùÿðÿêÿòÿ ãàäèð äåéèëäèëÿð.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
Ãàäèð îëìàã – áàúàðìàã,
áèð øåéè åòìÿéÿ ãöââÿñè âÿ ãöäðÿòè îëìàã. –
[Àüà Ìÿðäàí:] Áèð àç öðÿêëè îëñóí, éîõñà ìö-
ðàôèÿ âàõòûíäà ãîðõóðàì èãðàðà ãàäèð îëìóéà.
Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Éàâàø-éàâàø ÿòðàôûìäàêû
øåéëÿðè ñå÷ìÿéÿ ãàäèð îëäóì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
2. äèí. Éàðàäàí, Àëëàù ìÿíàñûíäà.
Ãà-
äèðè-ìöòëÿã – Àëëàù. Àõû Êÿðÿìîâ þçöíö ãà-
äèðè-ìöòëÿã áèëèðäè.. È.ßôÿíäèéåâ.
ÃÀÄÈÐËÈÊ
èñ. Áàúàðìà, áþéöê ãöââÿò âÿ
ãöäðÿò ñàùèáè îëìà; ãöäðÿò, áàúàðûã.
ÃÀÔ
1
[ÿð.] ßðÿá ÿëèôáàñûíäà (
) øÿêëèíäÿ
éàçûëàí ùÿðôèí àäû.
ÃÀÔ
2
èñ. [ÿð.] êëàñ. ßôñàíÿëÿðäÿ: ÿíãà (Ñè-
ìóðã) àäëû ìþâùóìè ãóøóí éàøàäûüû Ãàôãàç
ñûðà äàüëàðûíäàí áèðèíèí – Åëáðóñóí (ßëáöð-
çöí) ãÿäèì àäû. Ùÿð ãóøóí îëìàç ñÿàäÿòëè
ùöìàòÿê êþëýÿñè; ×öíêè ñèìóðãÿì, äåéèðñÿí,
ëàìÿêàí Ãàôûí ãàíû? Íÿñèìè. Öíãà êèìè Ãàô
îëóá ìÿêàíûí; Ëÿá à÷ìûéà áöëáöëè-ïÿéàìûí.
Ìÿñèùè.
ÃÀÔÀ
èñ. [ÿð.] Áàø. ×àð çàáèòëÿðèíèí ãà-
ôàñûíäà èêè øåé ùþêì ñöðöðäö: øÿùâÿò âÿ øÿ-
ðàá. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿêèìèí îëìàñà ãûðõûã
ãàôàñû; Ìÿðèçÿ ôàèäÿ âåðìÿç äÿâàñû. Ì.Ìþúöç.
Ãàôà òàñû – áàø êàñàñû, êÿëëÿ. Öçöíöçö
Ðåéõñòàüûí ãÿáèðäÿí ÷ûõìûø áèð ãàôà òàñû êèìè
åéáÿúÿð õàðàáàñûíà òóòóí! Ð.Ðçà.
ÃÀÔÀËÛ
áàõ áàøëû 1-úè ìÿíàäà. Ùàíû ìÿú-
ëèñè-ãóìàðûí, ðöôÿãàéè-ìåéêöñàðûí? Ùàíû íÿ-
øÿéè-õóìàðûí, à ãàëûí ãàôàëû ôÿëÿ?! Ì.ß.Ñàáèð.
ÃÀÔÀÑÛÇ
á à õ áàøñûç 1-úè ìÿíàäà.
ÃÀÔÈË
ñèô. [ÿð.] 1. Íÿ åäÿúÿéèíè âÿ áà-
øûíà íÿ ýÿëÿúÿéèíè èðÿëèúÿäÿí äöøöíìÿéèá,
èøèíè áîø òóòàí; ãÿôëÿòäÿ îëàí; åùòèéàòñûç, äèã-
ãÿòñèç, õÿáÿðñèç. Ãàôèë õîðòäàí, áó íÿ õàáè-
ãÿôëÿòäèð êè, óéóáñàí! ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó ãà-
ôèë ãûçà ìÿíèì éàçûüûì ýÿëèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
// Èñ. ìÿíàñûíäà. Öçöíö ýöçýöéÿ ãåéáÿòäÿ îõ-
øàäàí ãàôèë; Òîõóíñà öç-öçÿ, îëìàçìû àðà
éåðäÿ õÿúèë? Ôöçóëè. Åé ãàôèë, þçöíäÿí ñÿíèí
àíúàã õÿáÿðèí âàð! Ì.ß.Ñàáèð.
Ãàôèë
îëìàã – ãÿôëÿò åòìÿê: åùòèéàòñûç (äèããÿòñèç,
õÿáÿðñèç) îëìàã, ôöðñÿòè ÿëäÿí ÷ûõàðìàã,
åùòèìàë åòìÿê. Îëìà ãàôèë, ÿð êèìè òÿðïÿí, èøèí
15
ÃÀÄÀÜÀÍ
ÃÀÔÈË
ìÿðäàíÿ òóò. Ôöçóëè. Âåðìèøÿì ñÿí òÿêè áè-
ìåùðÿ êþíöë ãàôèë îëóá; Îëìóøàì èíäè éàìàí
éåðäÿ ïåøèìàí, ÿôñóñ! Ñ.ß.Øèðâàíè. Äÿõè íÿ
äåéèðñÿí, ñþçöí íÿäèð, íèéÿ ãàôèë îëóðñàí?
Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
2. Àíñûçûí, ýþçëÿíèëìÿç, íàýàùàíè, ãÿôèë.
Ìÿíè ùèúðèéëÿ áèð ùàëÿ ñàëûá ýöëöçëö îë äèëáÿð;
Êè, éöç éîë èñòÿðÿì ÷àòñûí ÿúÿë, ãàôèë þëöì ùÿð
àí. Ùåéðàí õàíûì.
ÃÀÔÈËÀÍß
çÿðô [ÿð. ãàôèë âÿ ôàðñ. ...àíÿ]
Ãàôèëúÿñèíÿ, ãÿôëÿòäÿ îëàðàã; äèããÿòñèçëèêëÿ,
õÿáÿðñèçúÿñèíÿ, åùòèéàòñûçúàñûíà. Ãàôèëàíÿ ùÿ-
ðÿêÿò åòìÿê. – Õàá åò, ùÿëÿ ãàôèëàíÿ õàá åò.
Ì.ß.Ñàáèð. Àçàúûã òàð îëóðñà èíäè ùàâà; Ñåâè-
íèð ùÿð òÿðÿôäÿ øÿáïÿðÿëÿð; Àëäàíûá ãàôèëàíÿ
ðÿãñ åéëÿð. Ù.Úàâèä.
ÃÀÔÈËß
èñ. [ÿð.] Áèðëèêäÿ éîë ýåäÿí àòëû-
ëàð âÿ ñ. äÿñòÿñè; êàðâàí. Ãàôèëÿ áèð àç èðÿëèëÿ-
éèá ñàü òÿðÿôÿ – ãàëà ãàïûñûíà äîüðó äþíäö.
×ÿìÿíçÿìèíëè. Ôÿõðÿääèíèí ãàôèëÿñè Àðàç ÷à-
éûíäàí Øèìàëè Àçÿðáàéúàíà êå÷äèéè çàìàí
îíóí àòûíûí àéàãëàðû àëòûíäà éöçëÿðúÿ ãóðáàí
êÿñèëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàäûí âÿ óøàãäàí èáà-
ðÿò îëàí áó ãàôèëÿ è÷ÿðèñèíäÿ éàëíûç áåø êèøè âàð
èäè. À.Øàèã. // Áèð-áèðèíèí àðäûíúà ýåäÿí ìàøûí
âÿ ñ. äÿñòÿñè; ãàòàð.
ÃÀÔÈËËÈÊ
èñ. Ãÿôëÿò åòìÿ, ãÿôëÿòäÿ îëìà,
ãàôèë îëìà; õÿáÿðñèçëèê, èøèí ãàáàüûíû, äàëûíû
äöøöíìÿìÿ, ôöðñÿòè ÿëäÿí âåðìÿ. Àíàñû äèã-
ãÿòëÿ Óëäóçóí ýþçëÿðèíÿ áàõäû âÿ Íÿðýèç õà-
íûì éàëíûç èíäè þç ãàôèëëèéèíÿ ùåéðÿò åòäè.
ß.Ìÿììÿäõàíëû.
ÃÀÔÈÉß
èñ. [ÿð.] ÿäÿá. Øåèðäÿ: áåéòëÿðèí
âÿ éà ìèñðàëàðûí ñîí ñþç âÿ éà ñÿñëÿðèíèí óé-
üóíëóüó, ùÿìàùÿíýëèéè. Áó øåðèí ãàôèéÿëÿðè
äöç ýÿëìèð. – Äåìèðÿì ìÿí ñÿíÿ øàèð äåéèë-
ñÿí, âàð øåðèí; Âÿçíè âàð, ãàôèéÿ âàð, ãàëèáà
éîõ úàí, Éóñèô! Ñ.ß.Øèðâàíè.
ÃÀÔÈÉßÁÀÇ
èñ. [ÿð. ãàôèéÿ âÿ ôàðñ. ...áàç]
Øåðèí ìÿçìóíóíà ôèêèð âåðìÿéèá, àíúàã ãà-
ôèéÿëÿðè ýöäÿí, ãàôèéÿëÿðèí äöç ýÿëìÿñèíÿ
÷îõ ôèêèð âåðÿí øàèð.
ÃÀÔÈÉßÁÀÇËÛÃ
èñ. Éàëíûç ãàôèéÿ ýöäöá,
øåðèí ìÿíàñûíà ôèêèð âåðìÿìÿ.
ÃÀÔÈÉßËÈ
ñèô. Ãàôèéÿñè îëàí. Ãàôèéÿëè áåéò.
Ãàôèéÿëè øåèð. – Öíâàíûíà òÿê-òÿê ãàôèéÿëè
ùÿðçÿ äÿ éàüäûðäûëàð. Ð.Ðçà.
ÃÀÔÈÉßÏßÐÄÀÇ
ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ãàôèéÿ âÿ
ôàðñ. ïÿðäàç] Ãàôèéÿ äöçÿëäÿí, ãàôèéÿ óéäó-
ðàí (øàèð). Øþâãö-âÿñëè-÷ÿìÿíèíäÿ ñÿíèí, åé
ìàéåéè-íàç; Òÿáèìèí áöëáöëöäöð ãàôûéÿïÿð-
äàç áó ýåúÿ. Øÿùðèéàð.
ÃÀÔÈÉßÏßÐÄÀÇËÛÃ
èñ. Ãàôèéÿ äöçÿëòìÿ,
ãàôèéÿ óéäóðìà. Íÿùàéÿò, Ñàáèðè “Ñàáèð” åäÿí
“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” îëäó. Òÿá Ñàáèðèí èäè,
ãàôûéÿïÿðäàçëûã Ñàáèðèí èäè, èñòåäàäû-øåðèééÿ
Ñàáèðèí èäè, ôÿãÿò ìþâçó âåðÿí “Ìîëëà Íÿñ-
ðÿääèí” âÿ Ìèðçÿ Úÿëèë èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÀÔÈÉßÑÈÇ
ñèô. Ãàôèéÿñè îëìàéàí, ãàôè-
éÿñè ïîçüóí îëàí. Íÿ ãÿäÿð ÷àëûøäûí “àü”
àëûíìàäû; Êþùíÿ ãàôèéÿñèç äàðûõäû øåðèì...
Ì.Àðàç.
ÃÀÔÈÉßÑÈÇËÈÊ
èñ. Ãàôèéÿ íþãñàíû, ãàôè-
éÿäÿ óéüóíñóçëóã; àùÿíýñèçëèê, ïîçüóíëóã.
// Øåèðäÿ ñÿðáÿñòëèê, ãàôèéÿ îëìàìà.
ÃÀÔÃÀÇËÛ
ñèô. âÿ èñ. Ãàôãàç õàëãëàðûí-
äàí áèðèíÿ ìÿíñóá îëàí; Ãàôãàç ÿùëè. Ãàô-
ãàçëû ãûçàðìûø ùàëäà öçðõàùëûã åäèá, ÷ûõûá ïà-
ïèðîñó ÷þëäÿ ÷ÿêèð. Ô.Êþ÷ÿðëè.
ÃÀÜ
äàí. á à õ âàü 2-úè ìÿíàäà.
ÃÀÜÀ
1
èñ. Óøàã äèëèíäÿ: ùÿð úöð øèðíè, äàäëû,
éåìÿëè øåé.
ÃÀÜÀ
2
èñ. äàí. Ùþðìÿò ö÷öí áþéöê ãàð-
äàøà, ÿìèéÿ, äàéûéà âÿ öìóìèééÿòëÿ, éàõûí
àäàìà äåéèëèð. Àé ãàüà, íÿ éàòìûñàí, åâèìè éû-
õûáëàð, äóð ýþðÿê áó íÿ èøäèð? Ìèð Úÿëàë. [Áà-
úûñû Øàìîéà:] Ñÿíÿ ïàé ñàõëàìûøàì, ãàüà, –
äåéÿ äÿñìàëûíûí óúóíäà îëàí äöéöí÷ÿíè îíóí
ãàáàüûíà à÷àðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀÜÀ
3
èñ. Äèìäèê. [Ïèðè Ôàíè:] Ñèìóðã
àäûíäà áèð ãóø ó÷óá ýÿëÿð, áó àüàúäà ìÿñ-
êÿí åäÿð, îíó ãîðóéàð. Ñèçëÿðäÿí ùÿð áèðèíèç
þçöíöç ö÷öí íÿ èñòÿñÿíèç, Ñèìóðã ãàüàñû èëÿ
äÿðèá àòàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
ÃÀÜÀÉÛ
èñ. çîîë. Äÿíèç ñàùèëèíäÿ éóâà-
ëàéûá, ñàùèë ñóëàðû öçÿðèíäÿ ó÷àí âÿ áàëûãëà
ãèäàëàíàí èðè ãàíàäëû äÿíèç ãóøó. Ýþé äÿíè-
çèì, ëÿïÿëÿðèí ãàòàð-ãàòàð; Éîõñà ãàíàä ÷à-
ëûá êå÷ÿí ãàüàéûëàðäûð? Ð.Ðçà.
ÃÀÜÀÇËÀÍÌÀÃ
á à õ ãàçëàíìàã 3-úö
ìÿíàäà. [Éàñàâóë] þç òàé-òóøóíóí éàíûíäà
äà “Ýþéÿð÷èíèí úàíû ö÷öí, Ýþéÿð÷èíèí þëìö-
øöíÿ”, – äåéÿ àíä è÷ÿð âÿ áóíóíëà äà ãàüàç-
ëàíàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀÜÛËÄÀÌÀ
“Ãàüûëäàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÜÛËÄÀÌÀÃ
ô. Ãàç êèìè ñÿñ ÷ûõàðìàã,
ãàüàéû ñÿñèíÿ áÿíçÿð ñÿñ ÷ûõàðìàã.
ÃÀÜÛËÄÀØÌÀ
“Ãàüûëäàøìàã”äàí ô.èñ.
16
ÃÀÔÈËÀÍß
ÃÀÜÛËÄÀØÌÀ
ÃÀÜÛËÄÀØÌÀÃ
ãàðø. Àüûç-àüûçà âåðèá
ùàìû áèðäÿí ãàüûëäàìàã, áàüûðûøìàã. Ãàðüà
êèìè ÷îõ äà ãàüûëäàøìàéûí; Àé úöúÿëÿð, áÿñäè,
úûðûëäàøìàéûí! ß.Íÿçìè.
ÃÀÜÛËÄÀÒÌÀ
“Ãàüûëäàòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÜÛËÄÀÒÌÀÃ
èúá. Ãàüûëòû ñÿñè ÷ûõàðò-
äûðìàã. Ãàçëàðû ãàüûëäàòìàã.
ÃÀÜÛËÒÛ
èñ. Ãàç âÿ ãàüàéû êèìè ãóøëàðûí
áàüûðòûñû.
ÃÀÜËÀ
èñ. ìÿù. Ìöõòÿëèô ùÿúìäÿ îëàí
øÿêèëúÿ êöïÿîõøàð ñàõñû ãàá.
ÃÀÙÀË
èñ. ìÿù. Ìàë-ãàðàíûí ñàõëàíäûüû,
ÿòðàôû ÷ÿïÿðëè âÿ éà ùàñàðëû öñòöà÷ûã éåð; àüûë.
Áó ýöí Áÿõòè äÿ åâäÿ éàòìàéûá, þçöíö ìàë-
ãàðàíûí ãàùàëûíà âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀÙ-ÃÀÙ
çÿðô Ãÿùãÿùÿ èëÿ, áÿðêäÿí.
ßë-ÿëÿ ÷àëàíäà, ãàù-ãàù ýöëÿíäÿ; ßéëÿøèá
ãàëàíäà, ïöíùàí îëàíäà; Äåéèá äàíûøäûüû éà-
äûìà äöøäö. Àøûã Ùöñåéí. Ãàù-ãàù ýöëöø
ýåòäè; Àñäûì äÿñòÿéè; Íÿôÿñèìè äÿðìÿìèø,
äðèíý-äðèíý éåíÿ çÿíý îëäó. Ð.Ðçà. // èñ. Ãÿù-
ãÿùÿ.
Ãàù-ãàù åòìÿê (÷ÿêìÿê) – áÿðê-
äÿí ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëìÿê (÷îõ âàõò “ãàù-ãàù
÷ÿêèá ýöëìÿê” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). [Èñêÿíäÿð:]
Àëëàùûí èòè äÿ ìÿíèì ñþçöìÿ áàõìûð, íÿ ãÿ-
äÿð åëÿäèì, è÷ÿðè ýèðìÿäè. Õà... õà... õà... (ãàù-
ãàù ÷ÿêèá ýöëöð). Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýþð-
äöê âÿäëÿðäÿí òÿêúÿ ñþç ãàëûá; Çöëì ãàù-ãàù
÷ÿêèð, ùàãñà ùþíêöðöð. Á.Âàùàáçàäÿ.
ÃÀÙÌÀÐ
èñ. ìÿù. Òÿðÿôäàð, àðõà, êþìÿê,
ùàâàäàð. Ãàùìàðûìûç îëìàäû íÿ àðõàäà, íÿ
þíäÿ.. Á.Âàùàáçàäÿ.
Ãàùìàð ÷ûõìàã –
êþìÿê ÷ûõìàã, òÿðÿôèíè ñàõëàìàã, ùàâàäàð-
ëûã åòìÿê. [Ñÿôÿðÿëè:] ×àðÿ éîëóíó äöøöí-
ìöøöê. Ñèç àíúàã èëãàð âåðèí êè, áèçÿ ãàùìàð
÷ûõàúàãñûíûç. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Äîñòëàð þçëÿðèíè
éûüûøäûðûá, Èñêÿíäÿðÿ ãàùìàð ÷ûõûíúà, êèøèíè
úàìààò ãàáàüûíäà ìöùàêèìÿ åëÿäèëÿð. Ìèð
Úÿëàë.
ÃÀÙÌÀÐ×Û
èñ. ìÿù. Òÿðÿôäàð, ùàâàäàð,
òÿðÿô ñàõëàéàí.
ÃÀÙÌÀÐ×ÛËÛÃ
èñ. ìÿù. Òÿðÿôýèðëèê, ùà-
âàäàðëûã, òÿðÿô ñàõëàìà.
ÃÀÕ
èñ. Ãóðóäóëìóø ìåéâÿ. Àëìà ãàõû.
Àðìóä ãàõû. ßðèê ãàõû. – Ïóë éîõäóð, òîéóã,
þðäÿê, ãàõ, ãîç êè âàðäûð, áóíëàðû ýÿòèðèí áîðú-
ëàðûíûçà ùåñàá åäÿê. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Âàõòûíäà
éûüûá .. ãàõ êÿñìÿñÿëÿð, áóíó [ìåéâÿíè] éûüûá-
éûüûøäûðìàã îëìàéàúàã. ß.ßáöëùÿñÿí.
ÃÀÕÀÚ
èñ. 1. Ýöíÿøäÿ âÿ éà áàøãà öñóë
èëÿ ãóðóäóëìóø ÿò.
Ãàõàú åòìÿê – ýö-
íÿøäÿ âÿ éà áàøãà öñóë èëÿ ãóðóòìàã (ÿòè).
2. ìÿú. ×îõ ãóðó âÿ éà ãóðóäóëìóø øåé
ùàããûíäà.
Ãàõàú îëìàã, ãàõàúà äþí-
ìÿê – á à õ ãàõàúëàìàã. ×þðÿê ýöí àëòûíäà
ãóðóéóá, ãàõàúà äþíìöøäö. ß.ßáöëùÿñÿí.
3. ìÿú. ×îõ àðûã âÿ úàíñûç àäàì ùàããûíäà.
ÃÀÕÀÚ×Û
èñ. Ãàõàú ùàçûðëàéàí àäàì.
ÃÀÕÀÚÛÌÀ
“Ãàõàúûìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÕÀÚÛÌÀÃ
ô. 1. Ãàõàúà äþíìÿê, ÷îõ
ãóðóìàã.
2. ìÿú. Àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê, ãóðóìàã.
ÃÀÕÀÚÛÒÌÀ
“Ãàõàúûòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÕÀÚÛÒÌÀÃ
ô. 1. ßòè ýöíÿøäÿ âÿ éà
áàøãà áèð öñóë èëÿ ãóðóòìàã, ãàõàú åëÿìÿê.
ßòè ýöíÿø ãàáàüûíäà ãàõàúûäûðëàð.
2. ìÿú. Ñîéóãäàí äîíäóðìàã, ãóðóòìàã.
Çÿùðèìàðà ãàëìûøûí ñîéóüó äà àäàìû ãàõà-
úûäûð, – äåéÿ àüàúû èëÿ ñàúûí àëòûíäàí ãàáà-
üûíà êþç ÷ÿêäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÃÀÕÀÚËÀÌÀÃ
ô. Ýöíÿøäÿ âÿ éà áàøãà
áèð öñóë èëÿ ãóðóòìàã, ãàõàú åòìÿê.
ÃÀÕÀÍÚ
á à õ ãàõûíú.
ÃÀÕÄÛÐÌÀÃ
“Ãàõìàã”äàí èúá.
ÃÀÕÛËÌÀ
“Ãàõûëìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÕÛËÌÀÃ
ô. 1. ìÿúù. Âóðóëìàã, ÷ûðïûë-
ìàã, éåðÿ ÷àõûëìàã.
2. ×àëûíìàã, âóðóëìàã, ñàíúûëìàã, ýèðäè-
ðèëìÿê. Éåðÿ îí ïàéà ãàõûëìûøäûð.
3. ìÿú. Áèð éåðäÿ îòóðóá ãàëìàã. Áèð éåðäÿ
ãàõûë, òÿðïÿíìÿ. – [Êÿðÿìÿëè:] Ìÿí .. éöêöí
öñòöíÿ ãàõûëìûøàì. Äàðòûá ñàëàí îëìàñà, éû-
õûëàí äåéèëÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
ÃÀÕÛÍÚ
èñ. Åäèëÿí éàõøûëûüû àäàìûí öçöíÿ
âóðìà, ìèííÿò ãîéìà, òÿíÿ åòìÿ.
(Áà-
øûíà) ãàõûíú åòìÿê – åòäèéè éàõøûëûüû áàøà
âóðìàã. [Ñÿëòÿíÿò:] Ýþð ìÿíèì áàøûìà íÿéè
ãàõûíú åäèðëÿð. Ýþð ìÿíÿ êèì ãàõûíú åäèð!
Ìèð Úÿëàë. Ãàçàíõàí þç-þçöíÿ: “Éîõ, éîõ,
áó, ìÿíèì áàøûìà ãàõûíú îëàð, áóíäàíñà,
þëöì éåéäèð” – äåéÿ äöøöíäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
ÃÀÕÛØ
èñ. Ãàõìà; ãàõìàã èøè âÿ òÿðçè.
ÃÀÕÌÀ
èñ. 1. “Ãàõìàã”äàí ô.èñ.
2. Éåðÿ ãàõûëàí óúó éîíóëìóø àüàú ïàð-
÷àñû. Àòû ùþðöêëÿéèá ãàõìàéà áàüëà.
3. Ìåòàë ëþâùÿëÿð öçÿðèíÿ ãÿëèá èëÿ âóðó-
ëóá à÷ûëàí íàõûø. Áó íàõûøëàð ãàçìà äåéèë,
ãàõìàäûð.
17
ÃÀÜÛËÄÀØÌÀÃ
ÃÀÕÌÀ
ÃÀÕÌÀÃ
ô. 1. Âàð ýöúö èëÿ áèð øåéè áèð éåðÿ
âóðìàã, ÷ûðïìàã. Áîøãàáû éåðÿ ãàõûá ñûíäûðäû.
2. ×àëìàã, âóðìàã, ñàíúìàã, ýèðäèðìÿê.
Ìûõû äèâàðà ãàõìàã.
◊ Áàøà ãàõìàã – á à õ áàø.
ÃÀÕÑÛÌÀ
“Ãàõñûìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÕÑÛÌÀÃ
ô. Êþùíÿëèá ãîõóìàã; àúû òàì
âåðìÿê. Ïåíäèð à÷ûã ãàëûá ãàõñûìûøäûð. Áó
éàü, äåéÿñÿí, ãàõñûìûøäûð.
ÃÀÕÑÛÌÛØ
ô.ñèô. Êþùíÿëèá ãîõóìóø âÿ
òàìû àúûëàøìûø. Ùîïäóãúà ñÿùðàíûí ýþâäÿ-
ñèíÿ ñó; Òÿðëÿäè ãàõñûìûø áèð áÿäÿí êèìè.
Ñ.Âóðüóí.
ÃÀÕÑÛÒÌÀ
“Ãàõñûòìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÕÑÛÒÌÀÃ
ô. ×îõ ñàõëàéàðàã èéëÿíäèð-
ìÿê, àúûëàøäûðìàã; ãàõñûìàñûíà áàèñ îëìàã.
Éàüû àüçû à÷ûã ãîéóá ãàõñûòìàã.
ÃÀÈÁ
[ÿð.] 1. Îëìàéàí, ùàçûð îëìàéàí,
ýÿëìÿìèø, ýþçäÿí óçàãäà îëàí (ùàçûð ìö-
ãàáèëè). Áó ýöí ìÿêòÿáäÿ áèð íÿôÿð äÿ îëñóí,
ãàèá éîõäóð.
Ãàèá îëìàã – éîõ îëìàã,
ýþçäÿí èòìÿê. Î ýöíäÿí êèì, ýþçöìäÿí ãàèá
îëìóø ìàùè-ðöõñàðûí; Îëóáäóð ÷åøìèìÿ òàðèê
éåêñÿð áó úàùàí ñÿíñèç. Ñ.ß.Øèðâàíè. Èéèðìè-
èéèðìè áåø èýèä ùÿðÿñè áèð àò åøèéÿ ÷ÿêèá ÷àïà-
ðàã ìèíäèëÿð âÿ ãàèá îëäóëàð. Ú.Ìÿììÿä-
ãóëóçàäÿ. Úåéðàí ñþç àíëàð êèìè, ñû÷ðàéûá,
ìåøÿäÿ ãàèá îëóð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
2. Ãðàììàòèêàäà: ö÷öíúö øÿõñ, ùàããûíäà
äàíûøûëàí øÿõñ. Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ “î” ãàèá
ÿâÿçëèéèäèð.
ÃÀÈÁÀÍß
çÿðô [ÿð. ãàèá âÿ ôàðñ. ...àíÿ]
Ýþðìÿéÿðÿê âÿ ýþðöíìÿéÿðÿê, ýþðìÿäÿí,
ýèçëèäÿí, àðõàäàí, ãèéàáè ñóðÿòäÿ, øÿõñÿí ýþð-
ìÿäèéè âÿ òàíûìàäûüû ùàëäà. Î àäàìà ãàèáà-
íÿ ìÿùÿááÿòèì âàð. – Ãûëëàì ñÿíÿ èøòÿ áèð âÿ-
ñèééÿò; Éàä åò ìÿíè, ãàèáàíÿ éàä åò. À.Ñÿù-
ùÿò. Áó øÿõñè äÿ ìÿí î âàõòäàí ãàèáàíÿ òà-
íûéûðäûì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ñÿíèí ñÿäà-
ãÿòèíè Âàùèäÿ þçöì äåìèøÿì; Î äà ñåâèð, ýþ-
çÿëèì, èíäè ãàèáàíÿ ñÿíè. ß.Âàùèä.
ÃÀÈÄß
èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Áèð øåéèí àëòëûüû,
àéàãëûüû, îòóðàúàüû. Ñöòóíóí ãàèäÿñè. Ýöë-
äàíûí ãàèäÿñè.
2. Á à õ ãàéäà. [Àüà Ùöñåéí Õÿëèëÿ:] Ìÿí
èñòÿéèðÿì êè, òèúàðÿòèí ùÿð áèð éîëóíó âÿ ãàèäÿ-
ñèíè ñÿíÿ þéðÿäèì. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÃÀÈË
[ÿð.] êþùí. Èíàíàí, ðàçû îëàí. Ïÿð-
âàíÿ äÿ ñÿí òÿê øÿìÿ ìàèëäèð; Íÿ ãÿäÿð êè,
úþâð åéëÿñÿ, ãàèëäèð. Ã.Çàêèð. Êöôðöìÿ ùþêì
åéëÿìÿéèí çóð èëÿ; Ãàèëè-Ãóðàíÿì, à øèðâàí-
ëûëàð! Ì.ß.Ñàáèð. [Øåéõ Ñÿíàí:] Ñÿí íå÷èí
ùÿï ñöêóòÿ ìàèëñÿí; Ñþéëÿ áèð, ùàíêû äèíÿ
ãàèëñÿí? Ù.Úàâèä.
Ãàèë îëìàã – ðàçû îë-
ìàã, èíàìû îëìàã, èíàíìàã. [Ìèðçÿ Ôÿòÿëè:]
Ìÿí åëìè-êèìéàéà ãàèëÿì, íÿèíêè äàøûí äþ-
íöá ãûçûë îëìàüûíà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèð ñþ-
çöì âàð ñÿíÿ ïöíùàí äåìÿëè; Ãàèë îëñàí, äå-
éèì, ýöë ñÿíÿ ãóðáàí! Àøûã ßëÿñýÿð.
ÃÀÈËËÈÊ
èñ. Èíàì, èíàíìà, åòèãàä åòìÿ.
ßçèçèì, ÿýÿð ìÿíèì ñþçöìÿ ãàèëëèéèí îëàúàãñà,
äåéèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÃÀÈÌ
ñèô. [ÿð.] êëàñ. Ñàáèò, äàâàìëû, ìþù-
êÿì. Ìèí øöêð êè, ìþùêÿìÿì âÿôàäÿ; Ùèú-
ðàíûíà ãàèìÿì úÿôàäÿ. Ìÿñèùè.
Ãàèì îë-
ìàã – 1) ñàáèò îëìàã, ñàáèòëÿøìÿê. Ñÿíäÿí
äèëÿðÿì ìÿäÿä, êè äàèì; Òÿìêèíèì îëà ñÿ-
íèíëÿ ãàèì. Ôöçóëè. Êèì ñó ÿýÿð òÿðïÿíñÿ, àõñà
äàèì; Òÿðàâÿòè îëàð î âàõò ãàèì. À.Ñÿùùÿò;
2) éåðèíè òóòìàã.
ÃÀÈÌß
èñ. [ÿð.] 1. Àëûúûéà ýþíäÿðèëÿí âÿ
éà áóðàõûëàí ìàëëàðûí àäû, íþâö, ìèãäàðû,
ãèéìÿòè éàçûëìûø ñèéàùûíû ýþñòÿðÿí ñÿíÿä.
2. êþùí. Óçóí êàüûç öçÿðèíäÿ éàçûëìûø
ÿìðíàìÿ.
3. Ãûëûíúûí äÿñòÿéè.
ÃÀÈÌÌßÃÀÌ
èñ. [ÿð.] Òöðêèéÿäÿ: 1) ãÿçà
ðÿèñè; 2) êþùí. ìàéîð ðöòáÿñè èëÿ ïîëêîâíèê
ðöòáÿñè àðàñûíäà ùÿðáè ðöòáÿ; ïîäïîëêîâíèê.
ÃÀÈÌÌßÃÀÌËÛÃ
èñ. Òöðêèéÿäÿ: 1) áèð
ãàèììÿãàìûí èäàðÿñè àëòûíäà îëàí ÿéàëÿò,
ãÿçà; 2) ãàèììÿãàì âÿçèôÿñè; 3) êþùí. ïîä-
ïîëêîâíèê ðöòáÿñè.
ÃÀÃÀÓÇ
èñ. Ìîëäîâà âÿ Óêðàéíàäà, ùÿì-
÷èíèí Ðóìûíèéà âÿ Áîëãàðûñòàíäà éàøàéàí
òöðêäèëëè õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì.
Ùàðàé, åé ãàãàóç, òöðê, êàçàê, áàëêàð! Åé áàø-
ãûðä, åé òöðêìÿí, ñóñóðñàí íèéÿ? Ãîâóøñóí
Òöðêöñòàí, Àòàòöðêèéÿ! Õ.Ðçà.
ÃÀÃÀÓÇÚÀ
ñèô. âÿ çÿðô Ãàãàóç äèëèíäÿ.
ÃÀÃÃÀ
á à õ ãàüà
1
. Íàçëû áàëà, ýþé÷ÿê
óøàã, ýÿë ìÿíÿ; Éàõøû-éàõøû ãàããà âåðèì ìÿí
ñÿíÿ. À.Ñÿùùÿò.
ÃÀÃÃÀÍÀ(Ã)
èñ. Ãàããûëòû. Ïèëëÿêÿíè òèò-
ðÿòäè ìóøòóëóã÷ó ãîíøó ãûçûí ãàããàíàñû.
Ð.Ðçà.
Ãàããàíàã ÷àëìàã – 1) ãàããûë-
äàìàã. Àðàáà ñèëêèíÿð âÿ úûðûëäàéàð, òîéóã-
úöúÿ ãàããàíàã ÷àëûá ãàããûëäàøìàüà áàøëà-
18
ÃÀÕÌÀÃ
ÃÀÃÃÀÍÀ(
éàðäû. Ù.Ñàðàáñêè; 2) ãàããûëòû (ãÿùãÿùÿ) èëÿ
ýöëìÿê.
ÃÀÃÃÛËÄÀÌÀ
“Ãàããûëäàìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÃÃÛËÄÀÌÀÃ
ô. 1. ×ûüûðìà, ãàããûëòû
ñàëìàã (òîéóã âÿ ãóøëàð ùàããûíäà).
2. Áÿðêäÿí ýöëìÿê, ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëìÿê.
Þâúè-ôÿçàäÿ ýþðÿðÿê áîéíóíó; Ñÿùíÿäÿ ãàã-
ãûëäàéûðàì èíäè ìÿí. Ì.ß.Ñàáèð. Çÿùðà õà-
íûì ÿëëÿðèíè áèð-áèðèíÿ âóðóá ãàããûëäàäû.
À.Øàèã. Ìóðàäëû îíóí öçöíÿ áàõûá ãåéðè-àäè
ùàëäà ãàããûëäàäû. Ìèð Úÿëàë.
ÃÀÃÃÛËÄÀØÌÀ
“Ãàããûëäàøìàã”äàí ô.èñ.
ÃÀÃÃÛËÄÀØÌÀÃ
ãàðø. 1. Ùàìû áèðäÿí
ãàããûëäàìàã. Ãàòàðëàøûá íÿ äèéàðäàí ýÿëèð-
ñèç; Ãàããûëäàøà-ãàããûëäàøà (ç.) äóðíàëàð?
Ã.Çàêèð. Êÿêèëëè äóðíàëàð ùåé ãàòàð-ãàòàð;
Ãàããûëäàøûá êå÷èð, à÷ûëìûø áàùàð. Ð.Ðçà.
2. Ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëìÿê, áèð-áèðèíÿ ãîøó-
ëóá áÿðêäÿí ýöëìÿê. Ãàããûëäàøà-ãàããûëäàøà
ýöëÿðëÿð; Úàíëàð àëàí ñþâòÿ-ñÿäàéÿ áèð áàõ.
Ã.Çàêèð. Áèð äåéèá, áèð ýöëöá, àøûá-äàøûðëàð;
Áÿçÿí êÿêëèê êèìè ãàããûëäàøûðëàð. Ñ.Âóðüóí.
ÃÀÃÃÛËÄÀÒÌÀÃ
èúá. Ãàããûëäàìàüà
ìÿúáóð åòìÿê.
ÃÀÃÃÛËÒÛ
èñ. 1. Òîéóã, êÿêëèê, äóðíà ÷û-
üûðòûñû. Ãûðãîâóëó íèøàíà àëäûãäà ãàããûëòû èëÿ
ó÷óá óçàãëàøûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Îðäà-áóðäà
òóòóëàí òîéóãëàðûí ãàããûëòûñû, êÿíäëè àðâàä-
ëàðûíûí ãàðüûø âÿ íèôðèíè êÿíäëÿ áèð îëìóøäó.
×ÿìÿíçÿìèíëè.
2. Ãÿùãÿùÿ; ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëöø. Áóíäàí
ñîíðà áÿéëÿð ãàããûëòû èëÿ ýöëìÿéÿ áàøëàäûëàð.
Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Úÿëàë éåíÿ äÿ þçöíö ñàõëàéà
áèëìÿéèá ãàããûëòû èëÿ ýöëÿíäÿ, àúûüûíäàí Òà-
ùèðèí ÿëëÿðè òèòðÿìÿéÿ áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí.
ÃÀÃÓÌ
èñ. [ÿð.] Ïèøèê úèíñèíäÿí îëàí áîç-
ãàðà ãóéðóãëó õÿçëèê ùåéâàí.
ÃÀË
èñ. [ÿð.] êþùí. Ãàðûøûãëûã, ùàé-êöé,
÷ûüûð-áàüûð, ìöáàùèñÿ, ãîâüà. Èýèäèí áàøû
ãàëäà ýÿðÿê. (Àòà. ñþçö). Âàãèô êè äöøöáäöð
ÿãëö êÿìàëäàí; ßñêèê îëìàç áàøû ãîâüàäàí,
ãàëäàí. Ì.Ï.Âàãèô. [ßëèáàáà:] Ýÿðÿê ãàëäà
îëñóí èýèäèí áàøû; Àíúàã óíóòìàñûí äîñòó,
éîëäàøû. Ç.Õÿëèë.
ÃÀËÀ
èñ. [ÿð.] 1. Óçóí ìöääÿò è÷èíäÿ ãà-
ïàíûá äöøìÿíÿ ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿê ö÷öí
ìþùêÿì ìöäàôèÿ òèêèëèëÿðè âÿ âàñèòÿëÿðè îëàí
èñòåùêàì (ìÿíòÿãÿ). Ãÿðá òÿðÿôäÿ óçàíàí
äàüëàð ßñýÿðàí ãàëàñûíà ÷àòäûãäà .. áèð-
áèðèíÿ éàõûíëàøûðëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùàâà èøûã-
ëàíäûãúà Ýèðäìàí ãàëàñûíûí ìþùòÿøÿì áöðú-
ëÿðè àéäûí ýþðöíìÿéÿ áàøëàéûðäû. Ì.Ùöñåéí.
2. Ãÿäèìäÿ ãàëà ðîëó îéíàìûø éöêñÿê âÿ
ÿêñÿðÿí äàèðÿâè øÿêèëäÿ îëàí òèêèëè; áöðú. Ãûç
ãàëàñû. Ìÿðäÿêàí ãàëàñû. – Äàøàëòû ÷àéûíûí
äàø äÿëÿí ñÿñè; Øóøà ãàëàñûíûí “ßðèì ýÿëäè”ñè..
Á.Âàùàáçàäÿ. // Ãöëëÿ. Ãàëàäàí àçàí ñÿñèíè
åøèäÿðêÿí ùÿð êÿñ þç åâèíÿ ýåäèá ñöôðÿéÿ ùö-
úóì áàøëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè.
3. Ùÿáñõàíà, äóñòàãõàíà, ãàçàìàò.
4. êþùí. Øÿùÿð. [Çèáà õàíûì:] ..Õàí ãàëà
äèâàðûíäà áÿé óøàãëàðûíû áèð-áèðè èëÿ ýöëÿø-
äèðèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.
5. ìÿú. Äàéàã, àðõà, ìöäàôèÿ÷è, èñòèíàäýàù
ìÿíàñûíäà.
◊ Ó÷àí ãàëà – óçàã ìÿñàôÿëÿðÿ ó÷à áèëÿí
àüûð áîìáàðäìàí òÿééàðÿñè.
ÃÀËÀÁßÍÄ
ñèô. [ÿð. ãÿëÿ âÿ ôàðñ. áÿíä]
êþùí. Éàëíûç øÿùÿð è÷ÿðèñèíäÿ ýÿçèá, îíäàí
êÿíàðà ÷ûõìàìàüà ìÿùêóì åäèëÿí ýöíàù-
êàð, ìöãÿññèð. ßýÿð Ýöíàé áó äþíýÿäÿêè åâ-
ëÿðèí áèðèíäÿ, ãàðûíûí éàíûíäà ãàðàâàø èäèñÿ,
î äà ãàëàáÿíä îëóá áó øÿùÿðäÿ ãàëàúàãäû.
ß.Ìÿììÿäõàíëû.
ÃÀËÀÁßÍÄËÈÊ
èñ. êþùí. 1. Ãàëàáÿíä úÿ-
çàñû (á à õ ãàëàáÿíä).
2. Ãàëàäà ãàïàíûá ãàëìà, ãàëàíûí ìöùà-
ñèðÿäÿ îëìàñû. Ö÷ àé ãàëàáÿíäëèê îëóá, ùå÷
òÿðÿôäÿí ãàëàäàêû ãîøóíà êþìÿê ýÿëìÿäè.
“Äÿðáÿíäíàìÿ”.
ÃÀËÀÁßÉÈ
èñ. òàð. Ãàëà (øÿùÿð) ùàêèìè,
øÿùÿð áþéöéö, øÿùÿðèí áàø ùàêèìè. ..Ùÿìÿ-
äàí ãàëàñûíû Àçÿðáàéúàí ãîøóíóíóí öçöíÿ
à÷ìàã èñòÿìÿéÿí ãàëàáÿéèíè äàðâàçàíûí ãà-
áàüûíäà àñäû(ëàð). Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàëàáÿéè
ïàëòàðûíû ýåéèíìÿéÿ áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. Êå÷-
ìèøäÿ Áàêûäà áèð ãàëàáÿéè Ãàñûì áÿé âàðäû.
Ù.Ñàðàáñêè.
ÃÀËÀÁßÉÈËÈÊ
èñ. òàð. Ãàëàáÿéè âÿçèôÿñè,
èøè.
ÃÀË
Dostları ilə paylaş: |