ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û
Yüklə 11,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ÓÍ [èíý.] Èíýèëòÿðÿäÿ, ÀÁØ-äà âÿ áàøãà þëêÿëÿðäÿ ìàéå âÿ ñÿïÿëÿíÿí úèñèì- ëÿð ö÷öí ùÿúì þë÷öñö âàùèäè (4,5 ëèòðÿ áÿðà- áÿðäèð). ÃÀËÌÀ
“Ãàëìàã”äàí ô.èñ. ÃÀËÌÀÃ
ô. 1. Îëäóüó éåðäÿ âÿ ùàëäà äóð- ìàã, éåðèíè äÿéèøìÿìÿê, éåðèíäÿí ýåòìÿ- ìÿê. Ùàìû ýåòäè, î ãàëäû. Ãûøäà êÿíääÿ ãàë- ìàã. – Åâäÿ àíúàã Ñîíà èëÿ Áàùàäûð ãàëäû. Í.Íÿðèìàíîâ. Áó àõøàì ñòóäåíò åâäÿ ãàëà- ðàã, àòàñûíà ìÿêòóá éàçìàãëà ìÿøüóë èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Éóõàðû ñèíôÿ êå÷ìÿìÿê. Èêèíúè ñèíèôäÿ ãàëìàã. 2. Âàð îëìàã, ìþâúóä îëìàã, äàâàì åò- ìÿê. Îíóí ýþçÿëëèéèíäÿí àíúàã èêè ýþçö ãàë- ìûøäûð. Öðÿéèíäÿ ùå÷ áèð ùèññ ãàëìàìûøäûð. 3. Ñàü îëìàã, ùÿéàòäà îëìàã, éàøàìàã. Îíóí èíäè áèðúÿ ãûçû ãàëìûøäûð. – Øèðèí ýöô- òàðûíäàí àéðû ëàëàì ìÿí; Öìèä éîõäóð ýÿëÿí èëÿ ãàëàì ìÿí. Ã.Çàêèð. // Èíêàð øÿêëèíäÿ: ãàëìàìàã – þëìÿê, éàøàìàìàã, ùÿéàòäà îëìàìàã, ñàü îëìàìàã. Þâëàäû ãàëìàìàã. Îíëàðäàí ùå÷ êÿñ ãàëìàìûøäûð. 4. Èøëÿíäèêäÿí, ñÿðô åäèëäèêäÿí, õÿðúëÿí- äèêäÿí ñîíðà ìöÿééÿí ìèãäàð ìþâúóä îë- ìàã. Îí êèëî äöéöäÿí áèð êèëî ãàëìûøäûð. Úè- áèìäÿ áèð ìàíàò ïóëóì ãàëûáäûð. // Áèð ÿäÿäè áèð ÿäÿääÿí ÷ûõäûãäàí ñîíðà ùàñèë îëìàã. Áåøäÿí ö÷ ÷ûõàíäà èêè ãàëûð. 5. Òÿõèð åäèëìÿê, ñîíðàéà áóðàõûëìàã, áàøãà âàõòà êå÷èðèëìÿê. Èúëàñ ñàáàùà ãàëäû. // Äàéàíäûðûëìàã, ÿë ÷ÿêèëìÿê, áóðàõûëìàã, òÿðê åäèëìÿê, âàç êå÷èëìÿê. Î èø ãàëäû. Êè- òàáûí íÿøðè ùÿëÿëèê ãàëäû. 6. Áèð éåðäÿ óíóäóëóá áóðàõûëìàã, éàääàí ÷ûõàðûëìàã. Ïîðòôåëèì ìàøûíäà ãàëäû. Ýþçëö- éöì åâäÿ ãàëûáäûð. 7. Èðñ éåòèøìÿê, èðñÿí ÷àòìàã. Àòàñûíäàí îíà õåéëè øåé ãàëäû. – Äþðä îòàãäàí èáàðÿò àüçûíàúàí äîëó, òîïäàüûòìàç åâ-åøèê òÿêúÿ îíà [Àüúàéà] ãàëìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 8. Ìÿùðóì îëìàã, ÿëèíäÿí ÷ûõìàã. Ãÿ- ïèêñèç ãàëìàã. Éóõóñóç ãàëìàã. Ïàëòîñóç ãàë- ìàã. Èøñèç ãàëìàã. – Ñåéð ö÷öí úàìàëûíû ÿëèìäÿ ôöðñÿò âàðêÿí; ßôñóñ êè, èíäèéÿäÿê ãàë- äûì çèéàðÿòèíäÿí. ß.Úàâàä. 9. Åäÿ áèëìÿìÿê, áàøà ÷àòäûðà áèëìÿìÿê, íàèë îëà áèëìÿìÿê, äàâàì åòäèðÿ áèëìÿìÿê, ýåäÿ áèëìÿìÿê, èøòèðàê åäÿ áèëìÿìÿê. Äÿðñ- äÿí ãàëìàã. – Ãàðà ãî÷óí êÿëëÿñèíèí çÿðáÿñè èëÿ Áÿõòèéàð îíáàñûíûí àüðûñûíäàí èêè ýöí èø- äÿí âÿ ôÿùëÿëèêäÿí ãàëäû. Ñ.Ùöñåéí. // Ýåúèê- ìÿê, ÷àòûøà áèëìÿìÿê, éåòèøÿ áèëìÿìÿê, ýå- úèêÿðÿê éåðèíäÿ ãàëìàã. Ãàòàðäàí ãàëìàã. 10. Ýÿëÿíäÿí ñîíðà ìöâÿããÿòè îëàðàã áèð éåðäÿ éåðëÿøìÿê, ãÿðàð òàïìàã, áèð éåðÿ äöø- ìÿê; ãîíàã îëìàã. Áó ýåúÿ ùàðàäà ãàëìûø- äûíûç? Ãîíàãëàð äöíÿí áèçäÿ ãàëìûøäûëàð. 11. Àèä îëìàã, äÿõëè îëìàã, öçÿðèíÿ äöø- ìÿê. Îíóí äÿðäèíè ÷ÿêìÿê ñÿíÿìè ãàëûáäûð? 12. Èëèøìÿê, èëèøèá ãàëìàã, ýèðèá ÷ûõìàìàã. Áîüàçûíäà ñöìöê ãàëìàã. Ýöëëÿ ÿçÿëÿñèíäÿ ãàëûáäûð. 13. Áèð ùàëà äöøìÿê, áèð âÿçèééÿò è÷ÿðèñèíÿ äöøìÿê. Ïèñ âÿçèééÿòäÿ ãàëìàã. Àéàã öñòÿ ãàëìàã. Î, ö÷ éàøûíäà àòàñûç ãàëäû. Éóõóñóç ãàëìàã. – [Õàíûìíàç:] Ãîðõóðàì .. ãóëëóã- äàí ÷ûõàðäàðëàð ñÿíè, éåíÿ ãàëàðûã ÿââÿëêè êèìè åëÿ áåëÿ. Ú.Úàááàðëû. 14. Ìöùàôèçÿ åòìÿê, äàâàì åòìÿê, ÿë ÷ÿê- ìÿìÿê, ñàõëàìàã. Þç ôèêðèíäÿ ãàëìàã. Òóò- äóüó ìþâãåéèíäÿ ãàëìàã. 15. Éóáàíìàã, äóðìàã, áèð éåðäÿ èëèøèá ãàëìàã, ýÿëèá ÷ûõìàìàã. Áèçèì éîëäàøëàð ùà- ðàäà ãàëäû? Éàðû éîëäà ãàëìàã. Áó âàõòà êèìè ùàðàäà ãàëìûñàí? 16. Âàõò, çàìàí ùàããûíäà. Ñààò áåøÿ ö÷ äÿãèãÿ ãàëûáäûð. Àéûí àõûðûíà èêè ýöí ãàëûáäûð. 25 ÃÀËËÀÚ ÃÀËÌÀà Îíóí þìðöíÿ àç ãàëûáäûð. – Àõøàìà áèð ñààò ãàëìûø [Úÿôÿðãóëó] Ôÿðùàä áÿéèí ãàïûñûíà éåòèøäè. Ãàíòÿìèð. // Ùÿëÿ ÷àòìàìàã, éåòèø- ìÿìÿê. Ëàêèí ùÿëÿ Òöêÿçáàí õàëàíûí òÿêëè- ôèíèí [èúëàñäà] ãÿáóë îëìàã âàõòûíà ãàëûðäû. Á.Òàëûáëû. 17. Èíêàð øÿêëèíäÿ: ãàëìàìàã – 1) ùà- ìûñû ñÿðô îëóíìàã, èøëÿíèá ãóðòàðìàã. Äàü áàøûí äóìàí àëìûð; Éàð éàðûí äÿðäÿ ñàëìûð; Äþâëÿò øèðèí îëñà äà; Àõûðäà ùå÷ êÿñÿ ãàëìûð. (Áàéàòû). [Ãóðáàí:] Ñÿùÿð ãàçàíäûüûí àõøàìà ãàëìûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) ãûðûëûá ãóðòàðìàã, ìÿùâ îëóá (åäèëèá) ãóðòàðìàã; 3) êèôàéÿò- ëÿíìÿìÿê. [Ñÿëèìè:] Îüëàí, õàðèúè êàïèòàë éàëíûç áèçèì òîðïàüûí ñÿðâÿòèíè òàëàí åòìÿêëÿ ãàëìûð. Î, øÿõñè ìÿíôÿÿò ö÷öí ùÿð øåéÿ ùàçûð îëàí ÿðáàáëàðûìûçäàí, àúëûã âÿ ñÿôàëÿòèí ãó- úàüûíà àòäûüû éöçëÿðëÿ áè÷àðÿëÿðäÿí úàñóñëàð, ñàòãûíëàð éåòèðèð. Ì.Èáðàùèìîâ; 4) ýåðè ãàë- ìàìàã, áÿðàáÿð îëìàã. Äÿúÿëëèêäÿ éîëäàøûí- äàí ãàëìàç. – [Ìàùìóä:] Ìÿíèì áàðìàã- ëàðûì êîáóäëóãäà, áÿðêëèêäÿ îéìàãäàí ãàë- ìàç! ß.ßáöëùÿñÿí; 5) ùÿðÿêÿòèíäÿ, èøèíäÿ, àäÿòèíäÿ äàâàì åòìÿê, àðàñûíû êÿñìÿìÿê, ÿë ÷ÿêìÿìÿê. Êåôèíäÿí ãàëìàìàã. Èøèíäÿí ãàëìàìàã. – Ýóéà Çåéíàë âÿçèôÿñèíÿ ÷îõ ñî- éóã áàõûð, äÿôÿëÿðëÿ þçöíÿ õàòûðëàäûëìàñûíà áàõìàéàðàã, ñÿùëÿíêàðëûãäàí ãàëìûðìûø. Ñ.Ùöñåéí. 18. Ãàëìàìûøàì, ãàëìàìûøûã øÿêëèíäÿ – åùòèéàúûì(ûç) éîõäóð, áèçÿ ëàçûì äåéèë. [Ñÿ- ôÿð:] Éöçáàøû, – äåäè, – ñÿíèí áóüäàíà ãàëìà- ìûøûã, áèð àç þçöíö éûüûøäûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 19. Áèð ñûðà èñèìëÿðèí éàíûíà ýÿòèðèëÿðÿê, èñìèí ýþñòÿðäèéè ìÿíàäà ìöðÿêêÿá ôåèë, éà- õóä ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: àâàðà ãàëìàã, ñàü ãàëìàã, ýþçö ãàëìàã, ùåéðàí ãàëìàã.
◊ ßñëèíÿ ãàëàíäà – ÿñëèíäÿ, ùÿãèãÿòäÿ, äîüðóñóíà ýÿëäèêäÿ. ßñëèíÿ ãàëàíäà áó âÿù- øèëÿðèí [ãî÷óëàðûí] ùÿéàòû ãàçàìàòäà äà ïèñ êå÷ìèðäè. Ù.Ñàðàáñêè. Î êè ãàëäû..., ãàëäû êè... – ...ýÿëèíúÿ, ...ýÿëäèêäÿ. [Ôÿðÿúóëëàù:] Àí- úàã î êè ãàëäû ìÿíÿ, ìÿí ðàçûéàì. Áèð ãûç .. áèð îüëàíûíäûð, ýöëöì! Ù.Ñàðàáñêè. Õåéð, õåéð, ìÿí îíóí [òÿëÿáÿìèí] àäûíû ñèçÿ äåéÿ áèëìÿ- ðÿì. Ãàëäû êè, îíóí çàùèðè ýþðöíöøö, õàñèé- éÿòè, ãàáèëèééÿòè ùàããûíäà äàíûøìàã, áó áàøãà ìÿñÿëÿäèð. Ãàíòÿìèð. ÃÀËÌÀÃÀË
èñ. Ñÿñ-êöé, äàâà, äàâà-äàëàø. Ãàëìàãàë ñàëìàã (åòìÿê). – Ùÿð çàìàí êè, ñÿíäÿí óìäóì øÿôÿããÿò; Áèð äàâà áàøëàäûí, ãàëìàãàë åòäèí. Ì.Ï.Âàãèô. Åìàëàòõàíàäà áþéöê áèð ãàëìàãàë ÷ûõäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàïû àüçûíäà îòóðàí êþùíÿ úàùûë èøèí øóëóã îëäóüóíó âÿ ãàëìàãàë îëàúàüûíû ýþðöá, ìöò- ðöáöí îéóíóíó ñàõëàäû. Ù.Ñàðàáñêè. // Äåäè- ãîäó, ñþç-ñîâ, úÿíúÿë. [Øþëÿ õàíûì:] Îíóí ãàëìàãàëûíûí ãîðõóñóíäàí ùÿðýèç úöðÿò åäèá áóðà àéàã áàñà áèëìÿç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Ýåòäèí Ìÿùÿììÿäùÿñÿí ÿìèíèí åøøÿéèíè ýÿòäèí, áèçè ãîéäóí ãàëìàãàëäà? Ú.Ìÿììÿä- ãóëóçàäÿ. ÃÀËÌÀÃÀË×Û èñ. Äàèì ãàëìàãàë äöçÿë- äÿí àäàì. ..Áó ìöñòÿáèä òÿáèÿòëè àäàì åéíè çàìàíäà áèð êö÷ÿ ãàëìàãàë÷ûñû ãÿäÿð àüçû- ñþéöøëö, òÿðáèéÿñèç èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. ÃÀËÌÀÃÀË×ÛËÛà èñ. Äàèì ãàëìàãàë ñàëìà õàñèééÿòè; äàâàêàðëûã. ÃÀËÌÀÃÀËËÛ ñèô. Äàâàëû, äàâà-äàëàøëû, úÿíúÿë. Ãàëìàãàëëû èø. ÃÀËÎØ
[ðóñ.] èñ. Àéàüû ðöòóáÿò âÿ ïàë- ÷ûãäàí ãîðóìàã ö÷öí àäÿòÿí ÷ÿêìÿ, òóôëè âÿ ñ. öñòöíäÿí ýåéèëÿí ðåçèí àéàããàáû. Þðòöëö ãàëîø. Óøàã ãàëîøó. – Ïàëòîëàðû âÿ ãàëîøëàðû ÷ûõàðûá Ùÿñÿí àüàéà òàïøûðäûã. Ì.Ñ.Îðäó- áàäè. Úöìëÿ äÿéèøäèðìèñÿí êöðêöíö, ïàëòà- ðûíû; ×ÿêìÿ, ãàëîø ýåéìèñÿí, ïîçìóñàí ÿòâà- ðûíû.. Ì.ß.Ñàáèð. ÃÀËÏÀà èñ. 1. Ìàùóääàí, êå÷ÿäÿí, áåç- äÿí, éàõóä äÿìèðäÿí âÿ ñ.-äÿí ãàéðûëàí áàø þðòöñö – ïàïàã. Àøïàç ãàëïàüû. Ãàéíàã÷û ãàë- ïàüû. – [Áàëàúàéåâ] ÿéíèíÿ àü õàëàò ýåéìèø, áàøûíà àü ãàëïàã ãîéìóø, ýþçëÿðèíÿ àü äÿ- ìèð ñàïëû åéíÿê èëèøäèðìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 2. Ìöõòÿëèô øåéëÿðèí öñòöíÿ ãîéìàã ö÷öí ãàïàã, þðòö. Ãîðóéóúó ãàëïàã. ÃÀËÏÀÃÚÛà êè÷. Êè÷èê ãàëïàã. ÃÀËÏÀÃËÛ
ñèô. Áàøûíà ãàëïàã ãîéìóø. Êÿðèì áàáà èðè ãàëïàãëû áàøûíû, óçóí ÷àë ñàã- ãàëûíû îéíàäàðàã, áèð äàùà äèããÿòëÿ áóëóäó ñöçäöêäÿí ñîíðà: – Áóíà îéíàã áóëóä äåéÿð- ëÿð. À.Øàèã. Ùÿð ïèëëÿäÿ ÿëâàí ýåéèìëè, õîðóç ãàëïàãëû óçóíñàããàëëû áèð ãîúà îòóðìóøäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Öñòöíäÿ þðòöñö, ãàïàüû îëàí. Ã
[àëì.] Êþéíÿéèí öñòöíäÿí áî- éóíà áàüëàíàí åíëè ëåíò; áîéóíáàüû. Ãàëñòóê áàüëàìàã. Èïÿê ãàëñòóê. – Ñÿíóáÿð ÿðèíèí 26 ÃÀËÌÀà ÃÀËÑÒÓÊ ïåíúÿê âÿ ãàëñòóêóíó àëûá àñàðàã, ñòîëóí öçÿðèíÿ ãîéóëìóø éåìÿêëÿðèí öñòöíö à÷äû. È.ßôÿíäèéåâ. ÃÀËÑÒÓÊËÓ ñèô. Áîéíóíà ãàëñòóê áàüëà- ìûø. Áîéíó ãàëñòóêëó áèð ãàðàéàüûç àäàì àíè ñöðÿòëÿ ìàøûíà áàõûá, éåíÿ ôóðãîíäàêû àäàìà äþíäö. Ì.Èáðàùèìîâ. Ìÿêòÿá ùÿéÿòè éöçëÿðëÿ ÿëè ïîðòôåëëè, áîüàçû ãàëñòóêëó îüëàí-ãûçëà äîë- ìóøäó. Ìèð Úÿëàë. ÃÀËÒÀà èñ. Éÿùÿðèí àüàúäàí îëàí ùèññÿñè. // Àðàáàéà ãîøóëàí ùåéâàíûí áåëèíÿ ãîéóëàí ãîøãó àëÿòè. ÃÀËÒÀÃ×Û èñ. Ãàëòàã ãàéûðàí óñòà. ÃÀËÒÀÃËÀÌÀ “Ãàëòàãëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÀËÒÀÃËÀÌÀà ô. Ùåéâàíûí äàëûíà ãàë- òàã ãîéìàã, ãàëòàã áàüëàìàã. ÃÀËÒÀÃËÀÍÌÀ “Ãàëòàãëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÀËÒÀÃËÀÍÌÀà ìÿúù. Ùåéâàíûí äà- ëûíà ãàëòàã ãîéóëìàã, ãàëòàã áàüëàíìàã. ÃÀËÖ ÁßËÀ èñ. [ÿð. ãàë âÿ ôàðñ. áÿëà] Àäÿòÿí “ãàëö áÿëàäàí” øÿêëèíäÿ – ëàï ÿââÿë- äÿí, ëàï ÿçÿëäÿí, êþùíÿ çàìàíäàí. Ãàëö áÿ- ëàäàí áåëÿ îëìóøäóð. – Ýþçÿë éàðàíûáñàí ãàëö áÿëàäàí; Éàíàüûí ýþé÷ÿêäèð ýöëäÿí, ëàëÿäÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. ÃÀËÖ ÃÈË
[ÿð.] á à õ ãèëö ãàë. ÃÀËÂÀÍÈ´Ê ñèô. ôèç. Ãàëâàíèçàñèéàéà àèä îëàí. Ãàëâàíèê åëåìåíò. Ãàëâàíèê úÿðÿéàí. ÃÀËÂÀÍÈÇ
[èòàëéàí ôèçèêè Ãàëâàíè- íèí àäûíäàí] Òèááè âÿ éà áàøãà ìÿãñÿäëÿð ö÷öí ñàáèò åëåêòðèê úÿðÿéàíû òÿòáèãè. ÃÀËÂÀÍ
[èòàë. õöñ. Ãàëâàíè âÿ éóí. ìåòð] åëåêòð. Çÿèô åëåêòðèê úÿðÿéàíûíû þë÷- ìÿê ö÷öí úèùàç. Ýöçýöëö ãàëâàíîìåòð. Ìö- òÿùÿððèê ñàðüàúëû ãàëâàíîìåòð. Ñàáèò âÿ äÿéè- øÿí úÿðÿéàí ãàëâàíîìåòðëÿðè âàð. ÃÀËÂÀÍÎÌÅÒÐÈ´Ê ñèô. Ãàëâàíîìåòðÿ àèä îëàí. ÃÀËÂÀÍÎÑÊ ÓÏ [õàð.] Åëåêòðèê äþâðÿ- ñèíäÿ ñàáèò úÿðÿéàíûí âàðëûüûíû âÿ îíóí èñòè- ãàìÿòèíè òÿéèí åòìÿê ö÷öí úèùàç. ÃÀÌÀÊ èñ. Òîðëó àñìà éàòàã. ÃÀÌÀÐËÀÌÀ “Ãàìàðëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌÀÐËÀÌÀà ô. 1. Áèð øåéè òåç âÿ ãàáà ñóðÿòäÿ ãàïûá ýþòöðìÿê; ÿëëÿðè èëÿ áèð øåéäÿí áÿðê-áÿðê éàïûøìàã, òóòóá ñàõëàìàã. Ñòîë- ëàðûí äàëûíäà îòóðàíëàðà éàõøû áàõûí, ùàìàí ñòÿêàíëàðû ãàìàðëàéàí áàðìàãëàðû äà íÿçÿð- äÿí êå÷èðèí. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 2. Òóòìàã, éàõàëàìàã. [Ìåùðàëû:] Ìöõòÿ- ñÿð, áàíêäàí áèçèì ÷åêëÿðëÿ ïóë àëàíäà ùÿ- ðèôëÿðè ãàìàðëàéûáëàð. Ñ.Ðÿùìàí. ÃÀÌÀÐËÀÍÌÀ “Ãàìàðëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌÀÐËÀÍÌÀà ìÿúù. 1. Òåç âÿ ãàáà ñóðÿòäÿ ãàïûëûá ýþòöðöëìÿê. 2. Òóòóëìàã, éàõàëàíìàã. ÃÀÌÀÐËÀØÄÛÐÌÀ “Ãàìàðëàøäûðìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌÀÐËÀØÄÛÐÌÀà ãàðø. Ùÿðÿ áèð òÿ- ðÿôäÿí ãàìàðëàìàã. ÃÀÌÀØÄÛÐÌÀ “Ãàìàøäûðìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌÀØÄÛÐÌÀà ô. 1. Äèøëÿðè êÿñìÿç âÿ óéóøìóø áèð ùàëà ñàëìàã (òóðø øåé ùàããûíäà). Ýþéÿì (àë÷à) äèøëÿðèìè ãàìàøäûðäû. 2. Ýþçëÿðè ýþðìÿç áèð ùàëà ñàëìàã (ýöúëö èøûã, ïàðûëòû âÿ ñ. òÿñèðè èëÿ). Èøûã ýþçëÿðèìè ãà- ìàøäûðäû. Ãàð ýþçëÿðèìè ãàìàøäûðûð. – [Ùàúû Ìóðàä:] Àäàìëàðûí øÿôÿãè ýþçëÿðèìè ãàìàø- äûðûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Éàç ýöíÿøèíèí èøûãëàðû Ðÿøèäèí ãàðà èðè ýþçëÿðèíè ãàìàøäûðäû. Ì.Èá- ðàùèìîâ. ÃÀÌÀØÛÃ
ñèô. Ãàìàøìûø ùàëäà îëàí (ýþç âÿ äèø ùàããûíäà). ÃÀÌÀØÌÀ “Ãàìàøìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌÀØÌÀà ô. 1. Òóðø áèð øåé äèøëÿìÿê- äÿí, éàõóä äèøÿ äÿéìÿêäÿí êÿñìÿç âÿ óéóøìóø áèð ùàëà ýÿëìÿê. Àë÷àäàí äèøëÿðèì ãàìàøäû. 2. Ïàðëàã áèð øåéÿ âÿ éà ÷îõ ýöúëö èøûüà áàõìàãäàí, éàõóä ãàðàíëûãäàí èøûüà ÷ûõàð- êÿí ãàðàëûá ýþðìÿç ùàëà äöøìÿê. Ýöíÿøÿ áàõäûì, ýþçöì ãàìàøäû. // Ìÿú. ìÿíàäà. Ñèéàù âÿñìÿ çèâÿð ÷ÿêèáäèð ãàøà; Îíó ýþðÿí ýþçëÿð èñòÿð ãàìàøà. Ì.Ï.Âàãèô. Çþùðÿ! Ñÿíèí úàìàëûíûí øþâãöíäÿí; Ýöí òóòóëàð, ýþç ãà- ìàøàð, àé ýÿëìÿç. (Ãîøìà). ÃÀÌÁ
ÚÇÈÉÀ [èñï.] Ãûçäûðìà àüúàãàíàä- ëàðûíû òÿëÿô åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ øèðèí ñó ýþë- ìÿ÷ÿëÿðèíÿ áóðàõûëàí ÷îõ êè÷èê áàëûã úèíñè. Îðòà Àñèéàäà àüúàãàíàä ñöðôÿëÿðèíÿ ãàðøû ìöáàðèçÿ ö÷öí îíëàðûí îëäóüó ýþëìÿ÷ÿëÿðÿ òðîïèê þëêÿëÿðäÿ éàøàéûá äèðè áàëà äîüàí ãàì- áóçèéà áàëûüû áóðàõûðëàð. “Äàðâèíèçì ÿñàñëàðû”. ÃÀÌ×Û èñ. Ùåéâàíëàðû âóðìàã, éàõóä ùöð- êöòìÿê ö÷öí áèð àüàúûí óúóíà áàüëàíìûø èï, äÿðè âÿ ñ.; øàëëàã, ãûðìàíú. Àðàáà÷û àòëàðû ñàõ- ëàäû, äöøäö éåðÿ. Ñîíðà ãàì÷ûíû àðàáàíûí è÷èíÿ òóëëàéûá ýåòäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 27 ÃÀËÑÒÓÊËÓ ÃÀÌ×Û Áó çîðáàëûãäà àéû ìÿíèì ãàì÷ûìûí ãîðõó- ñóíäàí ùÿëÿ áèð îéóí ÷ûõàðûð, àììà áó áàëà- úàëûãäà ãûçûí ÿëèíäÿ àúèç ãàëìûøàì. Ñ.Ñ.Àõóí- äîâ. // ìÿú. Çÿðáÿ ìÿíàñûíäà. ÃÀÌ×ÛËÀÌÀ “Ãàì÷ûëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌ×ÛËÀÌÀà ô. 1. Ãàì÷û èëÿ âóðìàã. Àòëàðû ãàì÷ûëàìàã. – Ùåéâàíû ðàùàò ãîéìà- éûá ãàì÷ûëàäûì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Øèðÿëè ÷èéíèí- äÿêè òöôÿíýè äîëäóðäó, àòû áÿðê ãàì÷ûëàäû. Ì.Ùöñåéí. // ìÿú. Äþéÿúëÿìÿê, âóðìàã. Áà- øûìûçûí öñòöíäÿ éàüìóð àëà÷ûüûí êå÷ÿëÿðèíè ýóì-ýóì ãàì÷ûëàéûðäû. À.Øàèã. Àðòûã éàüûø áàøëàìûøäû. Ãîðõóíú áèð ýóðóëòó èëÿ ïÿíúÿðÿíè ãàì÷ûëàéûð, ñóéó è÷ÿðè ñû÷ðàäûðäû. ×ÿìÿí- çÿìèíëè. 2. ìÿú. Áÿðê òÿíãèä åòìÿê, èôøà åòìÿê; åéèá âÿ íþãñàíëàðûíû à÷ûá ýþñòÿðÿðÿê òÿíãèä åòìÿê. Éàçû÷û þç ÿñÿðèíäÿ êþùíÿ ùÿéàòûí ìÿíôè úÿùÿò- ëÿðèíè ãàì÷ûëàéûð. ÃÀÌ×ÛËÀÍÌÀ “Ãàì÷ûëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÌ×ÛËÀÍÌÀà ìÿúù. 1. Ãàì÷û èëÿ âó- ðóëìàã, äþéöëìÿê. 2. ìÿú. Áÿðê òÿíãèä îëóíìàã, èôøà îëóíìàã. Áó ÿñÿðäÿ îëäóüó êèìè úàùèë øåéõëÿðèí òÿÿñ- ñöá âÿ øàðëàòàíëûüû ùå÷ áèð çàìàí ãàì÷ûëàí- ìàìûø âÿ ãàì÷ûëàíà áèëìÿçäè äÿ. Í.Âÿçèðîâ. ÃÀÌ×ÛËÀÒÌÀà èúá. Ãàì÷û èëÿ äþé- äöðìÿê. ÃÀÌ×ÛËÛËÀÐ úÿì çîîë. Òÿêùöúåéðÿëè èáòèäàè ùåéâàíëàð; ÿñàñÿí øèðèí ñóëàðäà éà- øàéàí âÿ ãàì÷ûéà îõøàð ùÿðÿêÿò îðãàíû îëàí ìèêðîñêîïèê ùåéâàíëàð. ÃÀÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áîé, áîé-áóõóí, ãÿää. Äåð èäèì ãàìÿòèíÿ ñÿðâ, âÿëè þçýÿ èìèø. Ôö- çóëè. Ãàìÿòèí òÿê ùå÷ áèð ãàìÿò áè÷èëìÿç. Ì.Ï.Âàãèô. Ñÿðâè õàð åòäè, ÿúÿá, áó ãàìÿòè- ðÿíàéÿ áàõ. Ùåéðàí õàíûì. Ôÿäà î ãàìÿòèíÿ êèì, ãÿçà íÿ õîø ÷ÿêìèø. Õ.Íàòÿâàí. 2. Áåë. Áèð ÿëëÿ äÿ ãûëûíú âóðìàã ìÿíèì êþùíÿ àäÿòèìäèð! Áóíà øàùèä ãîúàëñàì äà, áöêöëìÿéÿí ãàìÿòèìäèð! Ñ.Âóðüóí. Ãà- ìÿòè áöêöëìÿê (ÿéèëìÿê) – áåëè ÿéèëìÿê (áÿçÿí ãîúàëìàã ìÿíàñûíäà). Äÿðä éöêö- íöí àüûðëûüû àëòûíäà ÿéèëìÿéÿ áàøëàéàí ãà- ìÿòèíè, àéàãëàðû àüûð-àüûð ãàïûéà ñàðû ÷ÿêäè. ß.ßáöëùÿñÿí. ÃÀÌßÒËÈ ñèô. Áîéëó-áóõóíëó, òÿíäöðöñò, ñÿððàñò áÿäÿíè îëàí. Ðÿøèä .. ñàäÿ ýåéèìëè, ãà- ìÿòëè áèð ãûçûí àðäûíúà äöøöá ùå÷ éàíà áàõ- ìàäàí òÿëÿñèê ýåäèð, þçöíö îíà éåòèðìÿéÿ ÷àëûøûðäû. Ì.Ùöñåéí. ÃÀÌÛØ èñ. 1. Ñóëàã éåðëÿðäÿ áèòÿí óçóí, è÷èáîø ýþâäÿëè, áóüóìëó áèð áèòêè; ãàðüû. Ýþ- ðöðñÿí îí ö÷ éàøûíäà áèð óøàã íÿ ãÿäÿð êè, ãàìûøäàí àò ãàéûðûá, ìèíèá êö÷ÿëÿðè î òÿðÿô- áó òÿðÿô êèøíÿéÿ-êèøíÿéÿ ÷àïûð, ñàü âÿ ñàëà- ìàòäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Îðàäà-áóðàäà ýþëëÿíìèø ñóëàðûí è÷èíäÿ àäàìáîéó ùöíäöð- ëöéöíäÿ ýþé ãàìûøëàð óúàëûðäû. Ì.Ùöñåéí. // Øÿêÿð ãàìûøû (øèðÿñèíäÿí øÿêÿð ùàçûðëàíàí ãàìûø). Øÿêÿð ãàìûøûíäàí ãàéðûëìûø ãÿíäè áèðèíúè äÿôÿ Ùèíäèñòàíäàí òàúèðëÿð Àâðîïàéà ýÿòèðäèêäÿ Ãÿðá ÿùàëèñèíèí ùåéðÿòèíÿ ìóúèá îëìóøäóð. À.Ñÿùùÿò. // Ãàìûøäàí ãàéðûëìûø. Ãàìûø ãÿëÿì. Ãàìûø ÷ÿïÿð. – Áèç î òàðèõè ãà- ìûø ãÿëÿìëÿðëÿ äåéèë, èòè ãûëûíúëàðûìûçëà éàç- ìàëûéûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ñåéèä ãàìûø ãÿëÿìè úûçûãëû êàüûç öçÿðèíäÿ úûðûëäàäàðàã êÿøèäÿ õÿòëÿ Òàùèðçàäÿéÿ øÿùàäÿòíàìÿ éàçäû. Ìèð Úÿëàë. 2. Ãàìûø êèìè è÷è áîø âÿ óçóíúà øåé. ÃÀÌÛØÃÓØÓ èñ. çîîë. ßñàñÿí ãàìûøëûã éåðëÿðäÿ éàøàéàí êè÷èê áèð ãóø. ÃÀÌÛØËÛÃ
èñ. ×îõëó ãàìûø áèòÿí éåð. [Ùåéäÿð áÿé:] ..Ýÿðÿê ãûðàãäàí óçàãëàøàã, ãàìûøëûãäà ýèçëÿíÿê. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãà- ìûøëûãäà ãóðóëäàéàí ãóðáàüàëàð òåç-òåç ñÿñ- ëÿðèíè êÿñèá øàïïûëòû èëÿ ñóéà àòûëûðäûëàð. È.Øûõëû. ÃÀÌÃÀËÀÃ
èñ. Õàððàò èøëÿðè çàìàíû éåðÿ òþêöëÿí íàçèê òàõòà – òàëàøà. ..Ñàðû ÿëèíÿ äö- øÿí ÷þð-÷þïö, ãàìãàëàüû, ÷ûð-÷ûðïûíû ñàìî- âàðà àòûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Ãîâðóëàúàã, áóðó- ëàúàã äèëèì-äèëèì; Ùàéàíäàñà ãîð äöøÿúÿê ãàìãàëàüà. Ì.Àðàç. ÃÀÌÃÀËÄÀÃ èñ. äàí. Íèçàìñûç áèð ùàë- äà áîøàëäûëûá, áèð-áèðèíèí öçÿðèíÿ òþêöëìöø øåéëÿð.
à ÁÌÌÀ [éóíàí ÿëèôáàñûíûí 3-úö ùÿðôèíèí àäû] 1. ìóñ. Áèð éàõóä áèð íå÷ÿ îêòàâà äà- õèëèíäÿ ãàëõàí, éàõóä åíÿí ñÿñëÿðèí àðäûúûë ñû- ðàñû. Àâðîïà ìóñèãèñèíäÿ 24 ãàììà âàðäûð, áóíóí ÿâÿçèíäÿ áèçäÿ 120 ãàììà âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 2. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð éåêúèíñ, ëàêèí áèð- áèðèíäÿí ôÿðãëè îëàí øåéëÿðèí, ùàäèñÿëÿðèí àð- äûúûë ñûðàñû; áó âÿ éà äèýÿð ùàäèñÿëÿðèí àðäû- úûë ñóðÿòäÿ äÿéèøìÿñè. Áîéàëàðûí ãàììàñû. ◊ Ãàììà øöàëàð ôèç. – ðàäèîàêòèâ ìàä- äÿëÿðèí áóðàõäûüû ö÷ íþâ øöàëàðäàí áèðè. 28 ÃÀÌ×ÛËÀÌÀ ÃÀÌÌÀ ÃÀÌÓ “Ùàìû” ñþçöíöí ãÿäèìè ôîðìàñû. Ãàìó áèìàðèíÿ úàíàí äÿâàéè-äÿðä åäÿð åù- ñàí; Íå÷öí ãûëìàç ìÿíÿ äÿðìàí, ìÿíè áèìàð ñàíìàçìû? Ôöçóëè. Úàùàíäà ãóëëàðûí ÷îõäóð, Íÿñèìè ãàìóäàí áÿäòÿð. Íÿñèìè. ÃÀÌÓÑ èñ. [ÿð. ÿñèë ìÿíàñû “äÿíèç, äÿðéà”] Áþéöê ëöüÿò êèòàáû; åíñèêëîïåäèéà. ÃÀÍ
èñ. 1. Îðãàíèçìèí äàìàðëàðûíäà äþâð åäèá, îíóí áöòöí ùöúåéðÿëÿðèíèí ãèäàëàíìà- ñûíû âÿ ìàääÿëÿðèí ìöáàäèëÿñèíè òÿìèí åäÿí ãûðìûçû ìàéå. Ñàäûã êèøè ÿëëÿðèíèí ãàíûíû àðõäà éóéóá öç ãîéäó ùÿéÿòäÿí ÷ûõìàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ..×îõ ãàí èòèðìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, áÿäÿíèí ìþùêÿìëèéè âÿ úàâàí- ëûüû Òàïäûüûí ñàüàëìàñûíà êþìÿê åòìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ãàí äàìàðû àíàò. – èíñàí âÿ ùåéâàí áÿäÿíèíäÿ ãàíûí àõäûüû äàìàð. Ãîéóíóí ìÿäÿñèíäÿ òîõóìäàí áèð êè÷èê ãóðä ÷ûõûð êè, áàüûðñàüû äåøèá ãàí äàìàðûíà ýèðèá ãàí èëÿ áåëÿ ýåäèá ãîéóíóí áåéíèíÿ éåòèøèá, îðàäà áàðàìà ãóðäó êèìè þçöíÿ ÿòäÿí áà- ðàìà ãàéûðûð. “ßêèí÷è”. Öðÿê äåéèëÿí ìþ- úöçÿñèíèí äÿðèíëÿðèíäÿ; ãûðûëäû áèð êè÷èê ãàí äàìàðû. Ð.Ðçà. Ãàí äþâðàíû ôèçèîë. – áÿ- äÿíäÿ ãàíûí äàìàðëàðäà äþâð åòìÿñè. Ãàí ýåòìÿê – ÷îõ ãàí àõìàã, ÷îõ ãàí àõûòìàã, ÷îõ ãàí èòèðìÿê. Áó äàüäàí áèð úàí ýåòäè; Öðÿéèíäÿí ãàí ýåòäè; Ãûç íÿ úöð àüëàìàñûí; Ñåâäèéè îüëàí ýåòäè. (Áàéàòû). Ãàí òÿçéèãè òèá. – äàìàðëàðäà ãàíûí òÿçéèãè. Èíôàðêò, ãàí òÿçéèãè!.. Èêè õÿñòÿëèê; ßñðèí ýÿðýèíëèéè, ÿñðèí çÿäÿñè! Á.Âàùàáçàäÿ. 2. ìÿú. Ãàí ãîùóìëóüó ìÿíàñûíäà. Ñÿ- ìÿäèí ãîðõóñó ãà÷äû âÿ þç-þçöíÿ: – Éîõ-à, þçöìöíêöäöð?.. Ãàíäûð, çàðàôàò äåéèë, – äåéÿ áàúûñû îüëóíäàí ëàï àðõàéûí îëäó. Á.Òàëûáëû. 3. ìÿú. Ãÿòë, àäàì þëäöðìÿ. Áóðàäà, äå- éÿñÿí, ãàí âàð. 4. ìÿú. Äöøìÿíëèê, ãàíëû ÿäàâÿò. Àðàëàðûí- äà ãàí âàð. – [Åéâàç:] Áó ãàíû òàðèõ éóéà áèëìÿéÿúÿêäèð. À÷ûí ýþçëÿðèíèçè, ãàðäàøëàð, àëäàíìàéûí! Ú.Úàááàðëû. 5. Þëäöðöëÿí àäàìûí èíòèãàìû, ãèñàñû. Ãà- íûíû òÿëÿá åòìÿê. – Àòàìûí ãàíûíû óíóòìàã ö÷öí ìÿí ýÿðÿê áèøÿðÿô âÿ áèíàìóñ áèð àäàì îëàì. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãàí äöøìÿíè – áà- ðûøìàç, ãÿääàð äöøìÿí. Ùÿð íÿ èñÿ ìÿíèìäè áó; ßñðëèê ãàí äöøìÿíèíÿ; Äåéÿ áèëìèð ñîí ñþçöíö; Àììà ãûðûð þç-þçöíö, óòàíûðàì. Á.Âàùàáçàäÿ. Ãàí äöøìÿí(÷è)ëèéè – êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: þëäöðöëìöø éàõûí ãîùóìóí èíòè- ãàìûíû àëìàã àäÿòè. Èíãèëàáäàí ÿââÿë êå÷ìèø çÿùìÿòêåø êöòëÿëÿðèíÿ ÷îõëó çÿðÿð éåòèðÿí âÿùøè àäÿòëÿðäÿí áèðè äÿ ãàí äöøìÿí÷èëèéè èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 6. ìÿú. Äàâà, ìöùàðèáÿ ìÿíàñûíäà. Ãàí îëìàñûí äåéÿ äöíéà õàëãëàðû àðàñûíäà ñöëù éàðàäûëìàëûäûð. 7. ìÿú. Òÿáèÿò, ôèòðÿò. Ãàíûíäà îëìàã – òÿáèÿòèíäÿ îëìàã, ôèòðÿòèíäÿ îëìàã. 8. ìÿú. äàí. Òÿÿññöá, ãåéðÿòêåøëèê ìÿíà- ñûíäà. Îíäà ùå÷ ãàí éîõäóð. ◊ Ãàí àüëàìàã – 1) ÷îõ ìöòÿÿññèð îëìàã, ãàíëû ýþç éàøû òþêìÿê, éàñà áàòìàã. Ñÿíäÿí àéðû îë ãÿäÿð ãàí àüëàäûì êè, äÿìáÿäÿì; Éàøà áàòûá èñëàíûá ñÿáðö ãÿðàðûí êàüûçû. Ì.Ï.Âà- ãèô. Áöëáöë ýöë öçöíäÿ õàðû ýþðÿíäÿ; Ãàí àü- ëàð, ðöõñàðû éàøû äàéàíìàç. Àøûã ßëÿñýÿð. [Èñìàéûë:] Éîõ, þëìÿéèáäèð, àììà áèð ýöíÿ äöøöáäöð êè, ýþðñÿí ãàí àüëàðñàí. ß.Ùàã- âåðäèéåâ; 2) úàíà ýÿëìÿê, òÿíýÿ ýÿëìÿê, çàðà ýÿëìÿê, ÷îõ èíúèìÿê, äàä ÷ÿêìÿê. Ãàí àü- ëàòìàã – úàíà ýÿòèðìÿê, òÿíýÿ ýÿòèðìÿê, ÷îõ èíúèòìÿê, çöëì åòìÿê. Ãàí àüëàòäûí öðÿéèìè, öñòÿëèê äÿ òÿíÿ âóðìà; Ñûíäûðäûüûí áó øöøÿ- äÿí ãàí àõàð àë øÿðàá êèìè. Øÿùðèéàð. Ãàí àõûòìàã – 1) ìöùàðèáÿ åòìÿê; ìöùàðèáÿ ãû- çûøäûðìàã; 2) àäàìëàðûí þëìÿñèíÿ, ãûðûëìàñûíà ñÿáÿá îëìàã. Ãàçàí äàüûíäà, Àúûáóëàãäà, Ãàðàñó÷óäà, Ñàìûõäà, Çèíúèðëèäÿ îëàí âó- ðóøìàlàðäà Àëûíûí äÿñòÿñè éöçëÿðëÿ àäàì ãûð- ìûøäû, ñåë êèìè ãàí àõûòìûøäû. “Àøûã ßëÿñýÿð”. Ãàí àõìàã ìÿú. – äàâà âÿ ãûðüûí äöøìÿê. Þç éóðäóíó øóì åëÿìÿê; Ãàí àõûòìàã, ñîíðà, ñîíðà; Ñó àõòàðìàã – ãàí éóìàüà?! Ì.Àðàç; Ãàí àëäûðìàã – õàëã àðàñûíäà ìöàëèúÿ ìÿã- ñÿäè èëÿ äàìàðäàí ãàí ÷ûõàðòäûðìàã. Ìÿíèì ÿìèì Êÿðáÿëàéû Èìàì Ãóëó .. èëäÿ îòóç èêè äÿôÿ äÿëëÿê óñòà Ìÿäÿäè ÷àüûðûá ãàí àëäûðàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãàí àëìàã – 1) ìö- àëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ äàìàðäàí ãàí ÷ûõàðìàã. [Èêèíúè àçàðëû:] ..Ùàúû ÿìè, áó áàø àüðûñû ìÿíè ùÿëàê åëÿéèáäèð; .. ýåäèðÿì óñòà Úÿôÿðèí éà- íûíà, äåéèð: – Ãàíûí ÷îõàëûá, ýÿðÿê ñÿíäÿí ãàí àëàì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àò ÷ÿðëÿ- ìèøäè. Áó ñààòäà àòäàí ãàí àëìàã ëàçûìäûð. ß.Âÿëèéåâ; 2) ìÿú. èíòèãàì àëìàã. Ìàùìó- äóí ãàíûíû áÿéëÿðäÿí àëìàñàì, Õîúàùàíäàí 29 ÃÀÌÓ
ÃÀÍ ýåòìÿéÿúÿéÿì. “Ãà÷àã Íÿáè”. Ãàí àïàð- ìàã – éàðàäàí ÷îõ ãàí àõìàã íÿòèúÿñèíäÿ öçöëöá þçöíäÿí ýåòìÿê. Åé êàìàíãàøëû, ìÿíè éàðÿëÿäè ãÿìçÿí îõó; Çöëôöíö áàñ éàðàìà, ãîéìà, ìÿíè ãàí àïàðûð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Äåéèð: “Éîëäàø, ãîðõìà ìÿíäÿí, ãîðõìà, ìÿíè ãàí àïàðìàç”. Ñ.Âóðüóí. Ãàí áàùàñû – êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: þëäöðöëÿí áèð àäàìûí ÿâÿçèíäÿ þë- äöðÿíäÿí âÿ éà îíóí ãîùóìëàðûíäàí àëûíàí ïóë âÿ ñ.; ãàí ÿâÿçè, äèéÿ. Ýÿë, åé àøèã, øÿùèä îë åøã è÷èíäÿ; Êè, ùÿãäèð îë øÿùèäèí ãàí áÿùàñû. Íÿñèìè. Ùàêèìëÿðèí ýÿëèð ìÿíáÿëÿðèíäÿí áèðèñè äÿ ÿðÿáëÿð âàõòûíäàí ãàëàí äèéÿ, éÿíè ãàí áàùàñû ìÿñÿëÿñèäèð. Àäàì þëäöðÿíëÿðÿ úÿçà âåðèëìèð, ÷öíêè ãàòèëëÿð ãàíûí áàùàñûíû âåðèá ýöíàùëàðûíû òÿìèçëÿéèðëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàí áàùàñûíà – ÷îõ áþéöê èíñàí òÿëÿôàòû ùåñà- áûíà, áþéöê ãóðáàíëàð âåðÿðÿê. Ýþðÿúÿêñèíèç! Àëìàíëàð ãàí áàùàñûíà òóòäóãëàðû øÿùÿðëÿðè ãîéóá Áåðëèíÿ äàáàí àëìàñàëàð, ìÿíÿ íÿ äå- éèðñèíèç, äåéèí! Ìèð Úÿëàë. Ãàí áàøûíà âóð- ìàã – ñîí äÿðÿúÿ ãÿçÿáëÿíìÿê, þçöíäÿí ÷ûõìàã, ùèääÿòäÿí þçöíö áèëìÿìÿê. Íÿáè Ùÿúÿðèí òóòóëìàñûíû Êèðÿ äàüûíäà åøèòäè. Ùÿ- ìèí ñààò ãàí ñû÷ðàäû îíóí áåéíèíÿ. “Ãà÷àã Íÿáè”. Ìÿêòóáó îõóäóãäà ãàíûì áàøûìà âóðäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàí áåéíèíÿ âóð- ìàã (ñû÷ðàìàã) – á à õ ãàí áàøûíà âóðìàã. [Èáàä:] Äîüðóñóíó äåéèí. ..Ãàí áåéíèìÿ âó- ðàíäà; èò êèìè äîüðàðàì îíó. Ú.Úàááàðëû. Ãàí ÷àíàüû – 1) ãàí òþêìÿê èñòÿéÿí, ãàí- ãàí äåéÿí, äàâàêàð, ôèòíÿêàð, àðàãàðûøäûðàí àäàì ùàããûíäà. [Þìÿð Êîõà:] Ýþðÿñÿí, Ùÿ- ñÿí àüà íàìÿðäëèê åòìÿéèá êè? Áèëèðÿì Àëãà- çàõ óøàüû ãàí ÷àíàüûäûð, íàùàã éåðÿ îíëàðà “Äÿëè Àëãàçàõëûëàð” äåìèðëÿð. È.Øûõëû; 2) ìÿú. øÿðàá ïèéàëÿñè ìÿíàñûíäà. ßêñè-ëÿáèí ñÿàäÿ- òèíè áóëìàñàéäû ìåé; Ìåéë åòìÿç èäè ùè÷ êÿñ îë ãàí ÷àíàüûíà. Ã.Çàêèð. Ãàí ÷àíàüûíà äþí- ìÿê – ãÿçÿáèí, ùèðñèí øèääÿòèíäÿí, éàõóä àüëàìàãäàí, õÿñòÿëèêäÿí âÿ éà éóõóñóçëóã- äàí ýþçëÿðè áÿðê ãûçàðìàã, ãàíëà äîëìàã, ãûï- ãûðìûçû îëìàã. [Ñÿêèíÿ õàíûì:] Áèð ýöçýöéÿ áàõ, ýþð, ýþçëÿðèí àúûãäàí ãàí ÷àíàüûíà äþ- íöáäöð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Õàí ùèääÿòèíäÿí äîäàãëàðûíû ýÿìèðèð. Ùèðñèíäÿí ýþçëÿðè ãàí ÷àíàüûíà äþíäöñÿ äÿ, Âàãèôèí äåäèêëÿðèíÿ ãàðøû áèð ñþç òàïà áèëìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãàí ÷ÿêìÿê – 1) ãîùóìëóã ÿëàãÿñèíè áöðóçÿ âåðìÿê, éàõûíëàøìàã; 2) ãûçàðìàã. Ýþçëÿðè ãàí ÷ÿêìÿê. Ãàí äöøìÿê – äàâà äöøìÿê, ÿäàâÿò äöøìÿê. Êþíëöì ãóøóíó ñåéä åéëÿäè ãÿìçåéè-÷åøìèí; Ãîðõóì áóäó, ãàíëàð äöøÿ îðòàã àðàñûíäà. Ã.Çàêèð. Ãàí åëÿìÿê (åò- ìÿê) – 1) àäàì þëäöðìÿê. Àøûãëàð áàüðûíû øàí-øàí åéëÿðñÿí; Ùÿð ãûéà áàõàíäà éöç ãàí åéëÿðñÿí. Ã.Çàêèð. ×îõäó ýöíàùûì, îíó ÿôâ åò ìàíà! Ãàí åëÿéèá ãàïûíà ýÿëäèì äÿõèë. Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) ìÿú. øèääÿò åëÿìÿê, ÷îõëó çè- éàí âåðìÿê, òÿëÿôàòà, ôÿëàêÿòÿ, áÿäáÿõòëèéÿ ñÿáÿá îëìàã. Áó ÷àé úîøóá äàøàíäà íÿ ãàí- ëàð åëÿìÿìèøäè. Èíäè ãûø îíó ýöúäÿí ñàëìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãàí ýþðìÿê – àéáàøû îë- ìàã. Ãàí è÷äèðìÿê – á à õ ãàí óääóðìàã. Àøûã Ùóìàé èíäè áó ñààò þçöíäÿí ÷ûõûá, éîð- éîõñóëóí áàøû öñòöíäÿ ãàì÷û îéíàäàí ìöë- êÿäàð áàëàëàðûíà ãàí è÷äèðèðäè. Ãà÷àã Íÿáè- äÿí äåéèð, Ùÿúÿðè òÿðèôëÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. Ãàí è÷ìÿê – çöëì åòìÿê, ãÿääàðëûã åòìÿê, èíñàí ãàíûíà ñóñàìàã. Òàðèõ úÿëëàä ãàí è÷- ìÿêäÿí éîðóëìàç; Òÿðïÿíèøñèç ãàðà çÿíúèð ãûðûëìàç. Ú.Úàááàðëû. // ìÿú. Èñòèñìàð åòìÿê, ãàíûíû ñîðìàã. Äåéèðäè êè, ýÿðÿê áÿéëÿðè êÿíä- äÿí ÷ûõàðàñûíûç. Áóíëàð ñèçèí ãàíûíûçû è÷èðëÿð. Á.Òàëûáëû. Ãàí èääèàñû – ãèñàñ èñòÿìÿ, èíòè- ãàì òÿëÿá åòìÿ. Ãàçàí äåéèð: Îüóë, ìèí êàôèð þëäöðñÿí äÿ, êèìñÿ ñÿíäÿí ãàí èääèàñûíäà îë- ìàç. “Êèòàáè-Äÿäÿ Ãîðãóä”. Ãàí èñòÿìÿê – 1) ãàí áàùàñû èääèà åòìÿê, äèéÿ òÿëÿá åòìÿê. Ýöë êèìè áèð äÿôÿ þïìÿêëÿ ãûçàðìûø éàíàüûí; Äåìÿ, ýÿë ìÿí äÿ þïöì êè, ãàíà ãàí èñòÿéè- ðÿì. ß.Âàùèä; 2) á à õ ãàí-ãàí äåìÿê. Ãàí èéè ýÿëìÿê – ãàí òþêìÿéÿ, àäàì þëäöðìÿéÿ ùàçûð îëàí àäàì ùàããûíäà. ..Äþíöí, ãàéûäûí, áàëàì! Áóíëàðäàí ãàí èéèñè ýÿëèð! Ì.Ô.Àõóíä- çàäÿ. Ãàí-ãàí äåìÿê – ãàíà ñóñàìàã, ìåé- äàí îõóìàã, ùå÷ áèð ñÿáÿá îëìàäàí äþéöø- ìÿéÿ, âóðóøìàüà, ãàí òþêìÿéÿ áÿùàíÿ àõ- òàðìàã. Èíäè ãàí-ãàí äåéèð èíñàíëàðû èðàíëû- ëàðûí! Äÿðùÿãèãÿò ïèñ èìèø ãàíëàðû èðàíëûëàðûí! Ì.ß.Ñàáèð. Ãàí ãàðàëòìàã – àúûãëàíäûðìàã, äèëõîð åòìÿê, ïÿðò åòìÿê, ÿñÿáèëÿøäèðìÿê. Óúóç ñþç ãàí ãàðàëäàð êè, êöñÿðñÿí äîñòëà ñèðäàøäàí. Ñ.Âóðüóí. [Ãà÷àé:] Úàíÿëè äàéû, àé Úàíÿëè äàéû, ñÿíÿ íÿ îëäó, ãàíûí íèéÿ ãà- ðàëäû? È.Ìÿëèêçàäÿ. Ãàí ãàðäàøû – áèðýÿ ìöáàðèçÿäÿ àõûäûëàí ãàí íÿòèúÿñèíäÿ áèð- áèðèíÿ éàõûí îëàí àäàì ùàããûíäà. Ãàí ãàð- 30 ÃÀÍ
ÃÀÍ äàøûì, íÿùàéÿò âåð àðòûã éàñûíà; Àçàäëûüû àëà- úàãñàí ãàí áàùàñûíà. Ñ.Ðöñòÿì. Áèçëÿð êè, ëàï áèð äèë, áèð ãàí ãàðäàøûã; Ãàðäàø ãàëñûí, èíñàíëàðûã, éîëäàøûã.. Øÿùðèéàð. Ãàí ãàéíà- ìàã – úàíëàíìàã, äèð÷ÿëìÿê, úóøà ýÿëìÿê. Áó ñþçëÿðäÿí ñîíðà Ôÿõðÿääèíèí äàìàðëàðûí- äà ãàí ãàéíàìàüà âÿ áåéíè àëîâëàíìàüà áàøëàäû.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàí ãîùóìëóüó – ùÿì àòà, ùÿì àíà òÿðÿôäÿí îëàí ãîùóìëóã. Ãàí ãîõóñó ýÿëìÿê – 1) äàâà, ìöùàðèáÿ åù- òèìàëû îëìàã, ìöùàðèáÿ ýþçëÿíìÿê; 2) äàâà èñòÿìÿê, äàâà ö÷öí áÿùàíÿ àðàìàã. Ñÿíèí ñþçöíäÿí ãàí ãîõóñó ýÿëèð. Ú.Ìÿììÿäãóëó- çàäÿ. Äàäàøûí ãàðäàøû ÷ûõìûø þçöíäÿí; Ýÿ- ëèð ãàí ãîõóñó ùÿð áèð ñþçöíäÿí. Ì.Ìöøôèã. Ãàí ãóñäóðìàã – ÷îõ èíúèòìÿê, ÿçàá âÿ ÿçèééÿò ÷ÿêäèðìÿê, áàøà áÿëà êÿñèëìÿê. [Àéðûì ãûçû:] Î ãàïû, áó ãàïûäà âåéë-âåéë ñöðöíìÿêäÿí áàøãà [Êÿðèì áàáàíûí] ÿëèí- äÿí áèð èø ýÿëìÿçäè; åâÿ ýÿëäèêäÿ áèçÿ ãàí ãóñäóðàðäû. À.Øàèã. Ãàí ãóñìàã – 1) âÿðÿì àçàðûíà òóòóëìàã; 2) ìÿú. îëìàçûí ÿçàá, ÿçèé- éÿò, ñûõûíòû ÷ÿêìÿê. [Çèíéÿò õàíûì:] Äîüðó äåéèáëÿð êè, ùÿð áèð ùàëäà äþâëÿò áàøà áèð áÿëà èìèø. “Íåéëÿðÿì ãûçûë òåøòè, è÷èíÿ ãàí ãóñàì” – äîüðó ñþç èìèø. Í.Âÿçèðîâ. Ãàí îúàüû – ôèòíÿ- ôÿñàä ìÿíáÿéè, úèíàéÿò éóâàñû. [Àãèë:] Ìÿíè ãàí îúàüû àäëàíäûðäûëàð, êÿíääÿí ãîâäóëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàí îëìàã – 1) ãàí òþêöëìÿê, àäàì þëäöðöëìÿê. [Òåëëèíèí àíàñû:] Òàíðûíûí ãöäðÿòèíÿ øöêöð, àüàúëàðäà ìåéâÿ ãàëìàäû, ýþðÿñÿí éåíÿ ùàðäà íàùàã ãàí îëóá êè, áÿëà- ñûíû ÷ÿêèðèê. ×ÿìÿíçÿìèíëè; 2) ìÿú. ãèéàìÿò ãîïìàã, ìÿùøÿð ãîïìàã, ýóðóëòó ãîïìàã, äàâà äöøìÿê. Ãàí ñàëìàã – ôèòíÿ ñàëìàã, ôÿñàä òþðÿòìÿê, äàâà ñàëìàã, âóðóøäóðìàã. [Ñàëàòûí:] Ãóðáàíûí îëóì, àé ãàüà, åâèìèçÿ ãàí ñàëìà. Àìàíûí áèð ýöíöäö, ÿëèíè ãàíà áó- ëàìà! È.Øûõëû. Ãàí ñÿïèëìÿê ìÿú. – ãûçàð- ìàã, àëëàøìàã. Íàùàðäàí ñîíðà òÿêðàð áàüà ÷ûõìûøäû. Àðòûã ýöíÿø áàòûð, ãöðóáà ãàí ñÿ- ïèëèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãàí ñó éåðèíÿ àõ- ìàã (éåðèìÿê) – ÷îõ ãàí òþêöëìÿê, ñîí äÿðÿúÿ ÷îõ àäàì þëäöðöëìÿê, ãûðüûí îëìàã. Þìÿð êîõà áàøà äöøäö êè, îüëó áèð ùèìÿ áÿíä- äèð, ÿýÿð îíà áèð áàëàúà èøàðÿ åòñÿ, áöòöí ×ûðàãëûëàðû àéàüà ãàëäûðàð âÿ ãàí ñó éåðèíÿ àõàð. È.Øûõëû. Ãàí òþêìÿê – 1) äàâà, ìöùà- ðèáÿ åòìÿê; 2) þëäöðìÿê. Ýàù ãàí òþêÿð âÿ ýàù è÷ÿð ãàí; Îë ñÿðâè-ãÿäÿ áóäóð íèøàíÿ. Ùåéðàí õàíûì. Çàùèðäè ãÿìçÿíèí úèéÿð ñþê- ìÿéè; Úàí àëìàüû, íàùàã ãàíëàð òþêìÿéè. Ã.Çàêèð. Ãàí òþêöëìÿê – àäàì þëäöðöëìÿê, äàâà îëìàã. Áó éàõøû ÿëàìÿò äåéèëäè, áåëÿ ùàë- ëàðäà ìöòëÿã ãàí òþêöëìÿëè èäè. ×ÿìÿíçÿ- ìèíëè. Ãàí òóòìàã – 1) ãàòèë ùàããûíäà: åò- äèéè úèíàéÿòèí òÿñèðè àëòûíäà øöóðó êöòëÿøìÿê, þçöíö èòèðìÿê, þçöíö ÷àøäûðìàã; 2) àùû òóò- ìàã, ãàðüûøû òóòìàã. Ìÿí àøèã, ãàíëûëàðû; Ãàí òóòñóí ãàíëûëàðû; Ãóäóç ãóðäà äþíÿéäèì; Òóòàéäûì ãàíëûëàðû. (Áàéàòû). Ãàí óääóð- ìàã – ÿçàá âÿ ÿçèééÿò âåðìÿê, îëìàçûí çÿù- ìÿò âÿ èçòèðàá ÷ÿêäèðìÿê, ýöíöíö ãàðà åëÿ- ìÿê. Áåëÿ êàôèð îëìàç, àøèãëÿðèíÿ; Ãàí óääó- ðóð ÷àíàã-÷àíàã ýþçëÿðèí. Ã.Çàêèð. Ùÿããè âàð êèì, óääóðà ùÿð ýöíäÿ éöç ãàíëàð ñÿíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãàí óäìàã – ñîí äÿðÿúÿ ÿçàá âÿ ÿçèééÿò ÷ÿêìÿê, çÿùìÿòäÿ îëìàã, èçòè- ðàáëû ýöíëÿð êå÷èðìÿê. Þìðöì óçóíó ãàí óäàðàì, ùàëè-ïÿðèøàí; Êèðïèêëÿðèí, îë ñèíÿâö îë çöëôöí ÿëèíäÿí. Ùåéðàí õàíûì. Ãàíà áî- éàíìàã – þëäöðöëìÿê, ãÿòë åäèëìÿê, éàõóä éàðàñûíäàí ÷îõëó ãàí àõìàã. [Øàùíèýàðûí] ãîëëàðû âÿ úûðûã ïàëòàðûíäàí ýþðöíÿí äèçëÿðè àë ãàíà áîéàíìûøäû. È.Øûõëû. Ãàíà áóëàìàã – þëäöðìÿê, ãÿòë åòìÿê. [Ñàëàòûí:] Ãóðáàíûí îëóì, àé ãàüà, åâèìèçÿ ãàí ñàëìà. Àìàíûí áèð ýöíöäö, ÿëèíè ãàíà áóëàìà! È.Øûõëû. Ãàíà ÷àëõàòìàã – õàòàëû, ãîðõóëó, òÿùëöêÿëè èøÿ úÿëá åòìÿê, úàëàìàã, ñþâã åòìÿê. Åâèí éûõûë- ñûí ìÿíèì åâèìè éûõàí! Ãàí ãóñàñàí ìÿíè ãàíà ÷àëõàéàí! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãàíà äîë- ìàã – ðÿíýè þçöíÿ ýÿëìÿê, úàíëàíìàã. Ëÿ- òèôÿíèí ýþéÿðìèø äîäàãëàðû éàâàø-éàâàø ãàíà äîëóðäó. Ì.Ùöñåéí. Ãàíà äöøìÿê – áþù- òàíà, õàòàéà, äàâàéà äöøìÿê. Áàüáàí äåéÿð, ìÿíè ãîéìà íèøàíà; Þëäöðÿð ýþçëÿðèí, äöøÿð- ñÿí ãàíà. Àøûã Ìÿììÿä Áàüáàí. Ñÿýðÿãèá áèëìÿñèí, äöøÿðèê ãàíà; Ñÿðçÿíèø ýÿëìÿéÿ áÿëêÿ úàíàíà. Ã.Çàêèð. Ãàíà ãàí åëÿìÿê (åòìÿê) – èíòèãàì àëìàã, ãèñàñ àëìàã; ãàí ÿâÿçèíäÿ ãàí àëìàã. Àìàíäûð, ñÿí äàùà ýÿë òþêìÿ ãàíûì, ãàíÿ ãàí åòìÿ! ß.Âàùèä. Ãàíà ñàëìàã – äàâàéà ñàëìàã, äàâàéà ñÿáÿá îë- ìàã. Öçöí òÿìÿííàñû, ëÿáèí õÿéàëû; Áèíÿâàíû ñàëûá ãàíÿ, äåéÿðìè? Ã.Çàêèð. Ãûçàðûá àðèçè- àëè ýöëè-òÿð òÿê ìåéäàí; À÷ûáàí ðóéèíè åøã ÿùëèíè éöç ãàíÿ ñàëûá. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãàíà 31 ÃÀÍ
ÃÀÍ ñóñàìàã – äàâà àðçóëàìàã, ãàí òþêìÿê, àäàì þëäöðìÿê àðçóñóíäà îëìàã. Çàëûì ôÿ- ëÿê õóá ñóñàéûá ãàíûìà; Áèð êèìñÿíÿ éîõäóð ýÿëÿ éàíûìà. Ã.Çàêèð. Ãàíäà öçìÿê – ÷îõ ãàí òþêìÿê, ÷îõ àäàì þëäöðìÿê, ãûðüûí äö- çÿëòìÿê. Ýþðöðÿì ãàíäà öçöð úÿëëàäëàð. Ñ.Ðöñòÿì. Ãàíû áàòìàã – ãàòèëè úÿçàñûç ãàë- ìàã; ãèñàñû, èíòèãàìû àëûíìàìàã. Áèðè ÿìð åëÿäè, î áèðè ãûðäû; Ãàíñûçëàð áó íàùàã ãàíû áàòûðäû. Á.Âàùàáçàäÿ. Ãàíû úóøà ýÿëìÿê – á à õ ãàí ãàéíàìàã. Ãàíû ùàëàë îëìàã ìÿú. – úÿçàéà, þëöìÿ ëàéèã îëìàã. Ñåééèäà, áèëìÿéèðÿì ùè÷ íÿ ìÿçùÿáäè áó êèì; Ãàí ùàëàë îëäó áóíóí ãÿìçåéè-õóíõàðÿñèíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãàíû ãà÷ìàã – áÿíèçè ñàðàëìàã, àüàðìàã, ñîëìàã. Ñàðàëûá ðÿíýè-ðöõöí, ëÿáëÿðèíèí ãàíû ãà÷ûá. Ñ.ß.Øèðâàíè. Çàâàëëû óøàüûí ãîðõóäàí ãàíû åëÿ ãà÷ìûøäû êè, öçöíöí ðÿíýè àéàãëàðû àëòûíäàêû ãàðäàí ñå÷èëìèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãàíû ãàðàëìàã – êåôè ïîçóëìàã, ÿùâàëû òÿëõ îëìàã, ÷îõ ïÿðò îëìàã. Ñÿìÿä äàéûíûí ãàíû ãàðàëäû âÿ ãÿì-ãöññÿñè àëÿìè òóòäó. Á.Òàëûáëû. Äöíÿí éåíÿ Øàùèíýèëäÿ òîïëàøäûã. Àíúàã èëê àääûìäàí ãàíûìûç ãàðàëäû. Ñ.Ðÿùìàí. [Ýþé- ÷ÿê] Úóìàíû áó úàíàâàðëà ìöãàéèñÿ åòäèêäÿ ãàíû ãàðàëûð. ß.ßáöëùÿñÿí. Ãàíû ãàéíà- ìàã – ÷îõ õîøóíà ýÿëìÿê, öðÿêäÿí ñåâìÿê, àëûøìàã, öíñ òóòìàã, öíñèééÿò åòìÿê. Îð- õàíûí áó îüëàíà áèðäÿí-áèðÿ ãàíû ãàéíàäû, îíóí äèäèëìèø ïàïàüûíäàí äà, úöòáóðóí ÷à- ðûüûíäàí äà, òîïïóçëó ÷îìàüûíäàí äà, êèøè- êèøè äàíûøìàüûíäàí äà õîøó ýÿëäè. È.Ìÿëèê- çàäÿ. Ãàíû òóòìàã – àùû òóòìàã, åòäèéè ùàã- ñûçëûüûí úÿçàñûíû ÷ÿêìÿê. Ñÿíè, åé ëàëÿðöõ, àøèãëÿðèíèí ãàíû òóòóá. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãàíû éåðäÿ ãàëìàã, ãàíû èòìÿê – á à õ ãàíû áàò- ìàã. [Òóáó:] Áÿñ Èñêÿíäÿð êèìè úàâàíûí ãàíû éåðäÿ ãàëàúàã èäè? ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãàíûíà áîéàíìàã – þëäöðöëìÿê. ×ÿìÿíëÿð öñòöíäÿ, ëàëÿëÿð àðàñûíäà ãóúàãëàøàðàã þç ãàíëàðûíà áîéàíìûø Çåéíÿá âÿ Àááàñ àíàëàðû Ôàòìà- íûí íàëÿñèíè åøèòìèðäèëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãà- íûíà ãÿëòàí åòìÿê – ÷îõëó éàðà âóðàðàã þë- äöðìÿê. Ãàíûíà ñóñàìàã – áèðèíè þëäöðìÿéè àðçó åòìÿê, áèðèíèí þëöìöíö öðÿêäÿí èñòÿ- ìÿê. ×öí Íÿñèìèíèí ñóñàìûø ãàíûíà éàðûí ëÿáè; Íîëäó, åé ìöíêèð, ñàíà, êèì ãàéíàäû ãàíûí éåíÿ? Íÿñèìè. Ñóñàäûì àðñëàí êèìè ãàíûíà; Ùàçûð îëäóì ùöíÿðëÿ ìåéäàíûíà. À.Ñÿùùÿò. Ãàíûíà éåðèìÿê (êå÷ìÿê, èøëÿ- ìÿê) – 1) ñèðàéÿò åòìÿê, éîëóõìàã, êå÷ìÿê. ..Ãàðàúà ãûçûí äèøèíèí äèáè ãàíàäûüû ö÷öí, éàðàíû ñîðäóãäà çÿùÿð òöïöðúÿêëÿ îíóí ãà- íûíà éåðèìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 2) ìÿú. èëèéèíÿ, äàìàðûíà èøëÿìÿê, âÿðäèø îëìàã, êþê ñàëìàã. Ãàíûíäàí êå÷ìÿê – 1) áàüûøëàìàã, ÿôâ åò- ìÿê, ãèñàñûíû àëìàìàã; 2) þçöíö ãóðáàí åò- ìÿê, þçöíö ôÿäà åòìÿê, úàíûíû âåðìÿéÿ ùà- çûð îëìàã. Âåðèð ôÿðìàíûíû, êå÷ÿð ãàíûíäàí; Òþêöëìöø äàáàíà ñà÷ëàðûí, ýÿëèí! Àøûã ßìèð. Ãàíûíû ÿñèðýÿìÿìÿê – á à õ ãàíûíäàí êå÷- ìÿê 2-úè ìÿíàäà. Äåäè: – ßñèðýÿìÿì áèð ãàøûã ãàíû; Âÿëè ëàô âóðàíëàð ýåí ýöíäÿ ùàíû? Ã.Çàêèð. Ãàíûíû è÷ìÿê – þëäöðìÿê. [Ùàúû Ìóðàä:] Àé íàìÿðä îüëó íàìÿðä, ùàðà ãà- ÷ûðñàí, ãàíûíû è÷ÿúÿéÿì! Í.Âÿçèðîâ. Ãàíûíû ñîðìàã – èñòèñìàð åòìÿê, çöëì åòìÿê, âàð- éîõóíó ÿëèíäÿí àëìàã. [Ðçà õàí Ùèêìÿò Èñôàùàíèéÿ:] Êèìäèð ìèí ùèéëÿ èëÿ âÿòÿíèí ãà- íûíû ñîðàí? Ñèçñèíèç! Õàðèúèëÿðëÿ ÿëáèð îëóá, áåø ãðàíëûã ìàëû îòóç ãðàíà ñàòàí ñèçñèíèç! Ì.Èáðàùèìîâ. Ãàíûíû òþêìÿê – þëäöðìÿê. Ãàíûíû òþêäö ýþçöí ùÿð ëÿùçÿ áèð ñþâäà èëÿí. Íÿñèìè. Ãàíûíû éåðäÿ ãîéìàìàã – ãàòèëèí úÿçàñûíû âåðìÿê, þëäöðöëÿíèí èíòèãàìûíû àë- ìàã. [Ðöñòÿì áÿé:] Ðÿøèä! ..Ñÿíèí ãàíûíû éåðäÿ ãîéìàðàì, îüóë! Ãÿáèðäÿ ðàùàò éàò... Ùÿðýàù ìåéäàíäà òÿê äÿ ãàëñàì, ýåíÿ äöø- ìÿíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿúÿéÿì. Í.Âÿçèðîâ. Ãàíû- íûí àðàñûíà ýèðìÿê – ÷îõ ÷ÿòèí âÿ éà ãîð- õóëó âÿçèééÿòÿ äöøÿí áèð àäàìû áó âÿçèééÿò- äÿí ãóðòàðìàã, áèðèíèí íèúàòûíà ñÿáÿá îëìàã. Ìÿí îíóí ãàíûíûí àðàñûíà ýèðäèì, éîõñà îíó ñåë àïàðìûøäû. – Îíëàðûí äèðåêòîðó áàøëàéà- úàã êè, ìÿí Õÿëèëèí ãàíûíûí àðàñûíà ýèðäèì. Àõû áèç äÿ þçöìöçÿ ýþðÿ áèð êèøèéèê. Ì.Ùöñåéí. Öðÿéè, úèéÿðè ãàíà äþíìÿê (ãàí îëìàã) – èçòèðàáëû ùàë êå÷èðìÿê, ÷îõ ìöòÿÿññèð îëìàã. Äÿðäö ãÿì ÷ÿêìÿêäÿí ãàí îëóá úèéÿð; Ýÿòè- ðÿí éîõ íàçëû éàðäàí áèð õÿáÿð. Ã.Çàêèð. Ãÿ- ìèí ÿëèíäÿ, èëàùè, äþíöá öðÿê ãàíÿ. Ì.Ùàäè. ÃÀÍÀÚÀÃ
èñ. 1. Äöøöíúÿ, øöóð, àíëàã. Àììà ìÿíèì ãàíàúàüûìà ýþðÿ, ñèçèí êèòàáû- íûçäà îëàí ìÿëóìàò ìÿùç Àâðîïà âÿ Ðóñèéà ìÿíáÿéèíäÿí ÿõç îëóíìóøäóð. Ú.Ìÿììÿä- ãóëóçàäÿ. Äèë åéíè çàìàíäà øÿõñèééÿòèí ãà- áèëèééÿò âÿ ãàíàúàã äÿðÿúÿñèíè áèëäèðÿí áèð ìÿùÿê äàøûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 32 ÃÀÍ ÃÀÍÀÚÀà 2. ßäÿá, ìÿðèôÿò, òÿðáèéÿ. Áó àäàìäà ùå÷ áèð ãàíàúàã éîõäóð. 3. Çåùíèééÿò, ýþðöø ìÿíàñûíäà. Áÿñ ùÿð çÿ- ìàíÿíèí áèð ãàíàúàüû âàð êè, áó ãàíàúàüû îë çÿìàíÿíèí êèòàáëàðûíäàí, õàëãûíûí àäÿòëÿðèí- äÿí, èøëÿòäèéè ÿñáàá âÿ ãåéðÿäÿí áèëìÿê îëóð. Í.Âÿçèðîâ. ÃÀÍÀÚÀÃËÛ ñèô. Ãàíàúàüû îëàí, ìÿðèôÿòëè, øöóðëó, äöøöíúÿëè, àíëàãëû; ÿäÿáëè, íÿçàêÿòëè. Ãàíàúàãëû àäàì. Ãàíàúàãëû óøàã. – Áèð äÿ, äåäèì, Ìèðçÿ Ãóëàì ãàíàúàãëû àäàìà îõøà- éûð. Ìèð Úÿëàë. Êÿðèì êÿíäèí ùöíÿðëè, éåòêèí áèð ýÿíúè, ìàùèð áèð îâ÷óñó, ãàíàúàãëû áèð õåéèð-øÿð àäàìû îëóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÀÍÀÚÀÃËÛËÛà èñ. Ìÿðèôÿòëèëèê, äöøöí- úÿëèëèê, àíëàãëûëûã; ÿäÿáëèëèê, íÿçàêÿòëèëèê. ÃÀÍÀÚÀÃÑÛÇ ñèô. Ãàíàúàüû îëìàéàí, äö- øöíúÿñèç, ìÿðèôÿòñèç, àíëàìàç, ÿäÿáñèç. Ãà- íàúàãñûç àäàì. Ãàíàúàãñûç ùÿðÿêÿò. ÃÀÍÀÚÀÃÑÛÇËÛà èñ. Äöøöíúÿñèçëèê, ìÿ- ðèôÿòñèçëèê, àíëàìàçëûã, ÿäÿáñèçëèê, íÿçàêÿò- ñèçëèê; äöøöíúÿñèç ùÿðÿêÿò. ÃÀÍÀÄ èñ. 1. Ãóøëàðäà âÿ úöúöëÿðäÿ ó÷- ìàã îðãàíû. Ãóø ãàíàäû. Ãàíàä à÷ûá ó÷ìàã. Ýþéÿð÷èíèí ãàíàäû. Ìèë÷ÿêëÿð ãàíàäëàðûíäà, õîðòóìëàðûíäà âÿ àéàãëàðûíäà êöëëè ìèãäàðäà ìèêðîáëàð ýÿçäèðèð. 2. Òÿééàðÿíèí ãàëõìà ãöââÿñèíè éàðàäàí, ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿêè éàñòû ñÿòùëÿðäÿí ùÿð áèðè. Òÿééàðÿíèí ñîë ãàíàäû. – Áóäóð, ñàü òÿðÿôäÿ áèð òÿééàðÿ âàð; Îíóí ãàíàäûíäàí òîïëà âó- ðóáëàð. Ì.Ðàùèì. 3. Éåë äÿéèðìàíûíûí ôûðëàíàí ïÿðè. Äÿéèð- ìàíûí ãàíàäû êöëÿéÿ äîüðóäóð. 4. Áàëûãëàðäà: öçìÿéÿ ìÿõñóñ öçâëÿð, ïÿ- ðÿê. Áÿçè áàëûãëàðûí èêè, áÿçèëÿðèíèí èñÿ äþðä ãàíàäû îëóð. 5. Ãàïû âÿ ïÿíúÿðÿ êèìè øåéëÿðèí à÷ûëûá- þðòöëÿí âÿ ÷îõ çàìàí úöò îëàí òàüëàðûíäàí, òàéëàðûíäàí ùÿð áèðè. Ïÿíúÿðÿíèí áèð ãàíàäû à÷ûëìûð.
6. Áèð øåéèí èêè òÿðÿôèíäÿí ùÿð áèðè. Ùÿð èêèñè ñàëîíóí ñàü ãàíàäûíäàêû äþðäöíúö ëîæàéà äèðñÿêëÿíÿðÿê ñÿùíÿäÿ èíúÿ .. ðÿããàñÿëÿðè ñåéð åäèðäèëÿð. À.Øàèã. 7. Ùÿð ùàíñû áèð òÿøêèëàòûí, ïàðòèéàíûí èôðàò (ñîë âÿ éà ñàü) ãðóïó. 8. Óú, êÿíàð, ãûðàã. // Áóäàã. Ùÿúÿð ÷àéà äöøÿðêÿí ÿë àòûá áèð àüàúûí ãàíàäûíäàí éà- ïûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 9. Úÿáùÿíèí, ãîøóíóí, ñûðàíûí ñîë âÿ éà ñàü òÿðÿôè; úèíàù. 10. ßñàñ øåéäÿí àéðûëìûø ãîë. Áó ýåíèø ìà- øûí éîëóíäàí èñÿ áèð ãàíàä àéðûëàðàã, Àüáó- ëàüûí îðòàñûíà ýÿòèðèëìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ◊ Ãàíàä à÷ìàã øàèð. – ó÷ìàã, ãàíàäëàí- ìàã. Àçàäëûüûí áþéöê ãÿëáè ãàðòàë êèìè ãà- íàä à÷ûð. Ñ.Âóðüóí. Ãàíàä ÷àëìàã – ãàíàä âóðìàã, ó÷ìàã. Àñòà ãàíàä ÷àëûí ãàôèë òåëëÿðè; Ùàéûôäûð, ñàëàðñûç äöçÿ, äóðíàëàð! Ì.Ï.Âàãèô. [Ãûçûëãóø] õåéëè ñîíðà åíèá, îâëàüûí öñòöíäÿ ãàíàä ÷àëà-÷àëà (ç.) äþâðÿ âóðóá áåëÿúÿ ãà- éûòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàíàä ÷ûðïìàã – ó÷ìàã, ãàíàäëàíìàã. Ãàíàä-ãóéðóã áàüëàìàã – ïÿðâàçëàíìàã, úàíà ýÿëìÿê, úàíëàíìàã, ãöâ- âÿòëÿíìÿê. Ãàíàä âåðìÿê – á à õ ãàíàä- ëàíäûðìàã. Ýÿëèð ãîíøóëóãäàí ïèàíî ñÿñè; Ãÿëáÿ ãàíàä âåðèð îíóí íÿüìÿñè. Ñ.Âóðüóí. Ìöÿëëèì éöêñÿëèø÷èí øàýèðäÿ ãàíàä âåðèð. Ì.Ñåéèäçàäÿ. Ãàíàä(ûíû) ýÿðìÿê – 1) ãà- íàä à÷ìàã, ãàíàäûíû ýÿðýèí ñóðÿòäÿ à÷ìàã; 2) ìÿú. ùèìàéÿñè àëòûíà àëìàã, ãîðóìàã; 3) ìÿú. áàøûíûí öñòöíö àëìàã, öñòöíö òóòìàã, ÷þêìÿê. Êÿíä öçÿðèíäÿ ãÿìëè âÿ äÿðèí áèð ñö- êóò þç ãàíàäëàðûíû ýÿðèð.. Ì.Ùöñåéí. Ãàíà- äûíû ýÿðèð àõøàì; Ñîéóã êå÷èð öðÿéèìäÿí! Ñ.Âóðüóí. Ãàíàäû àëòûíà àëìàã – ùèìàéÿ- ñèíÿ ýþòöðìÿê, ãîðóìàã. Ùÿúÿðèí êàðëû ãàð- äàøëàðû âàð. Áóíëàð áàúûëàðûíûí õàòèðè ö÷öí Àëû êèøèíè þç ãàíàäëàðû àëòûíà àëûá ñàõëàäûëàð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Àíàõàíûì êè÷èê áàëàñûíû þç àíà ãàíàäëàðû àëòûíà àëûá áþéöòìÿéÿ áàøëàäû. À.Øàèã. Ãàíàäû ãûðûëìàã (ñûíìàã) – êþìÿê- ñèç âÿ ùèìàéÿñèç ãàëìàã, ÿí éàõûí àäàìûí- äàí ìÿùðóì îëìàã, áÿäáÿõòëèê öç âåðìÿê. ÃÀÍÀÄËÀÍÄÛÐÌÀ “Ãàíàäëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÀÄËÀÍÄÛÐÌÀà ô. Öðÿêëÿíäèðìÿê, ðóùëàíäûðìàã, úöðÿòëÿíäèðìÿê, ðóù âåðìÿê. ÃÀÍÀÄËÀÍÌÀ “Ãàíàäëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÀÄËÀÍÌÀà ô. 1. Ãàíàä ÷ûõàðìàã, ãàíàäû ÷ûõìàã, ïÿðâàçëàíìàã. ×ÿéèðòêÿ ãà- íàäëàíûíúà ãàáàüûíû àëìàã ÷ÿòèí îëóð. 2. Ó÷ìàã, ãàíàä à÷ìàã, ãàíàä ÷àëûá ó÷- ìàã. Ýþéÿð÷èí ãàíàäëàíûá ó÷äó. – Ãûðüû, îòóðäóüó êþòöéöí öñòöíäÿí áîéíóíó áóðóá ãûéûëäàäû âÿ äÿðùàë ãàíàäëàíàðàã Úÿôÿð ÿìè- íèí ÷èéíèíÿ ãîíäó. Ù.Íÿçÿðëè. // Ó÷ìàã, ùà- âàëàíìàã. Òÿééàðÿ äàèðÿëÿð úûçàðàã éöêñÿê- ëÿðÿ ãàíàäëàíäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 33 ÃÀÍÀÚÀÃËÛ ÃÀÍÀÄËÀÍÌÀà 3. Éåëëÿíìÿê. ..Ãàíàäëàíàí êÿëàüàéû ãàðà ñà÷ëàðëà áèðëèêäÿ éåëëÿíèð; Áÿéèìè ýþéëÿðäÿ ó÷àí áèð ìÿëÿêÿ áÿíçÿäèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 4. ìÿú. Ñîí äÿðÿúÿ ñåâèíìÿê, ðóùëàíìàã, ùÿâÿñëÿíìÿê, öðÿêëÿíìÿê. Ãàíàäëàí ùöñíö åøã èëÿ; Ìÿêàíûí àñèìàíëàðäûð. Ñ.Âóðüóí. Éåíÿ êþíëöìäÿ ãàíàäëàíäû ñåâèíú. Ì.Ìöøôèã. 5. ìÿú. Éöêñÿëìÿê, èíêèøàô åòìÿê. Ú.Úàá- áàðëûíûí äðàìàòèê èñòåäàäû .. áöòöí âöñÿòè èëÿ èíêèøàô åäèá ãàíàäëàíäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 6. ìÿú. Öçÿðèíÿ úóììàã, øûüûìàã. Òàùèð àòûíû òÿðïÿäèá èëõûíûí éàíûíäàí êå÷èðêÿí, áèð àü àéüûð èëõûäàí ÷ûõûá ãóçüóí êèìè ýþé õàëëû àòûí öñòöíÿ ãàíàäëàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÀÍÀÄËÀÍÌÛØ ô.ñèô. Ãàíàä ÷ûõàðìûø, ó÷àúàã ùàëà ýÿëìèø, ïÿðâàçëàíìûø; ïÿðâàç. Ãàíàäëàíìûø ãóø. // Îáðàçëû òÿøáåùëÿðäÿ. Öðÿ- éèì ãàíàäëàíìûø ãóø êèìè ùåé ÷ûðïûíûð ÿñÿáè. Ð.Ðçà.
ÃÀÍÀÄËÛ ñèô. 1. Ãàíàäû îëàí, ãàíàä ÷û- õàðìûø. Ãàíàäëû ãàðûøãà. – Áèð àç êå÷ìÿäÿí ãûðìûçû ãàíàäëû àðûëàð ãîúàíûí áàøû öñòöíÿ ãàëõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 2. ìÿú. ×îõ èòè ó÷àí, ÷îõ èòè ýåäÿí. Ùö- íÿðèì, ãöââÿòèì áèòìÿç, òöêÿíìÿç; Ãàíàäëû áèð øàùèí éåðäÿ ñöðöíìÿç. À.Øàèã. Ìÿíúÿ ôöð- ñÿò ãàíàäëû áèð ãóøäóð; Êèì êè ÿëäÿí ó÷óðñà, ñÿðõîøäóð. Ù.Úàâèä. Ñåâýèì ìöáàðèçÿ, ñåâýè- ëèì ùÿéàò; Éÿùÿðëÿíìèø áàíà ãàíàäëû áèð àò. Ì.Ìöøôèã. ÃÀÍÀÄËÛÚÀ èñ. ìÿù. áîò. Ìöõòÿëèô íþâ- ëÿðè îëàí îò-áèòêè. ÃÀÍÀÄÑÛÇ
ñèô. 1. Ãàíàäû îëìàéàí, ãàíàä ÷ûõàðìàìûø, éàõóä ãàíàäû ãûðûëìûø. Ãàíàä- ñûç àðû. – Ãàíàäñûç áèð ãóøà áÿíçÿð; Ýÿíú- ëèê, éîõñà øóõ õÿéàëû. Í.Ðÿôèáÿéëè. Åéá åòìÿç ó÷óøäà éûõûëñàí áèð àí; Òÿêè äåìÿñèíëÿð ãà- íàäñûç ãóøäóð. Ì.Àðàç. 2. ìÿú. Éàðàäûúû ãöââÿäÿí, õÿéàëäàí ìÿù- ðóì. ßìÿëñèç åëì ãàíàäñûç îõäóð. (Ìÿñÿë). ÃÀÍÀÕÌÀ èñ. Ãàí äàìàðëàðûíäàí ãàíûí äûøàðûéà ÷ûõûá àõìàñû. Éàðàëû ãàíàõìàäàí òÿëÿô îëäó. ÃÀÍÀËÌÀ èñ. òèá. Ìöàëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ áÿäÿíäÿí ãàí àõûòìà. ÃÀÍÀÌÀ
“Ãàíàìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÀÌÀÃ
ô. Äÿðèíèí éàðàëàíìàñû, çÿäÿ- ëÿíìÿñè âÿ ñ. íÿòèúÿñèíäÿ äàìàðäàí ãàí ÷ûõ- ìàã, ãàí àõìàã, ãàí ñûçìàã. ßëè ãàíàìàã. Áóðíó ãàíàìàã. Áàðìàüû ãàíàìàã. – Õóäà- éàð áÿé àíúàã èíäè áàøà äöøäö êè, öçö áèð íå÷ÿ éåðäÿí ãàíàéûá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ÃÀÍÀÒÄÛÐÌÀÃ ô. Ãàíàìàñûíà ñÿáÿá îëìàã. ÃÀÍÀÒÌÀ
“Ãàíàòìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÀÒÌÀÃ
ô. Ãàí àõàúàã ñóðÿòäÿ éàðà- ëàìàã, éàõóä éàðàíû ãóðäàëàéàðàã, áèð øåé òî- õóíäóðàðàã ãàíàìàñûíà ñÿáÿá îëìàã, ãàí àõ- äûðìàã. Àòà, ýåäÿúÿéÿì! Éà þëÿúÿéÿì, éà äà ýåäèá îõóéàúàüàì! – äåäèì. Áóíóí öñòöíäÿ äÿ î ìÿíèì àüûç-áóðíóìó ãàíàòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. ÃÀÍÀÂÀÒ èñ. Ãàëûí, ìèëÿìèë èïÿê ïàð÷à. // Áó ïàð÷àäàí òèêèëìèø. Ãàíàâàò éîðüàí. – Õîçåéèíëÿð ùàìàìà ýÿëÿíäÿ þçëÿðè ö÷öí ãà- íàâàò áîü÷àíûí è÷èíäÿ ôèòÿ, ãÿòôÿ ýÿòèðÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÀÍÀÇËÛÜÛ èñ. òèá. Ãàíäà ãûðìûçû ãàí êö- ðÿúèêëÿðèíèí (ùåìîãëîáèí) àçëûüû íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí õÿñòÿëèê. ÃÀÍÁÈÐ ñèô. Áèð ãàíäàí, áèð íÿñèëäÿí, áèð ñîéäàí îëàí. Êàññèð èëÿ äÿäÿ-áàáàäàí ãàí- áèð ãîùóì ÷ûõàíëàð áèð-áèðèíÿ éàïûøìûøäûëàð. Ìèð Úÿëàë. ÃÀÍÁÓÐ
á à õ ãîçáåë. ÃÀÍÁÓÐËÀØÌÀ “Ãàíáóðëàøìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÁÓÐËÀØÌÀà ô. Ãàíáóð îëìàã, äîí- ãàðëàøìàã, ãîçáåë îëìàã. ÃÀÍÁÓÐËÓà èñ. Ãîçáåëëèê, äîíãàðëûã. ÃÀÍÚÛÜÀ èñ. Éÿùÿðèí äàë âÿ áÿçÿí ãàáàã òÿðÿôèíäÿ èï, ãàéûø êå÷èðìÿê ö÷öí äåøèê, éà ùàëãà.
Ãàíúûüà áàüû – ùåéáÿ âÿ ñ. áàüëà- ìàã ö÷öí éÿùÿðèí àðõà, áÿçÿí ãàáàã òÿðÿ- ôèíäÿ àñûëàí èêè íàçèê âÿ óçóíúà ãàéûø. ÃÀÍÚÛÃ
ñèô. âÿ èñ. äàí. Åøøÿéèí, ãàòûðûí, èòèí, úàíàâàðûí äèøèñè. ÃÀÍÚÛÃËÛà èñ. âóëã. Õÿéàíÿò, àë÷àãëûã, ðÿçèëëèê, äþíöêëöê. ÃÀÍ×ÛÐ
èñ. 1. Áÿðê âóðóëìàã, òîõóíìàã âÿ éà ñûõûëìàã íÿòèúÿñèíäÿ áÿäÿíèí áèð éå- ðèíäÿ äÿðè èëÿ ÿò àðàñûíäà áÿðêèéèá ëàõòàëàøàí ãàí. [Ãàðû] Ìàùìóäóí öç-ýþçöíäÿí äþéöëìÿê íèøàíÿñè îëàí ãàí÷ûðà áàõûá äåäè.. ß.ßáöë- ùÿñÿí.
2. Áÿðê ñîéóãäÿéìÿ íÿòèúÿñèíäÿ ãàíûí áÿäÿíäÿ äîíìàñû, èñòèëèéèíè èòèðìÿñè. Øàõòà- äàí àç ãàëà ãàí÷ûð îëìóøäóì. ÃÀÍ×ÛÐËÀÌÀ “Ãàí÷ûðëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍ×ÛÐËÀÌÀà ô. Ãàí÷ûð îëìàã. 34 ÃÀÍÀÄËÀÍÌÛØ ÃÀÍ×ÛÐËÀÌÀà ÃÀÍ×ÛÐËÀÍÌÀà á à õ ãàí÷ûðëàìàã. Áöòöí âöúóäóíäà ýþéÿðèá ãàðàëìàéàí, ãàí- ÷ûðëàíìàéàí áèð íþãòÿ îëìàäûüû ýþðöëÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. ÃÀÍÄÀ
“Ùàðàäà” ñþçöíöí ãÿäèìè ôîð- ìàñû. Ùÿð ãàíäà ìÿñêÿí åéëÿñÿ àøèã, ÿñèðäèð. Íÿñèìè. Ãàíìàéûð ùå÷ êÿñ êè, êÿøòè ãàíäà, äÿðéà ãàíäàäûð. Ì.ß.Ñàáèð. ÃÀÍÄÀË èñ. [ÿñëè ÿð.] 1. Êå÷ìèøäÿ àüûð úèíàéÿò èøëÿìèø ìÿùáóñëàðûí ÿë âÿ àéàãëàðûíà êå÷èðèëÿí äÿìèð ùàëãàëû çÿíúèð. [×èíýèç:] Ìÿ- ýÿð ßëèìÿðäàíûí Ñèáèðäÿ ÿëëÿðè, àéàãëàðû ãàí- äàëäà ñûçûëäàìàñûíà ñÿáÿá áèíàìóñ Øàùáàç áÿé îëìóøäóð? Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Çÿíúèð âÿ ãàí- äàë úèíýèëòèñè êàìåðàäàêû ùÿéÿúàíû äàùà äà ýöúëÿíäèðèðäè. Ì.Ùöñåéí. 2. ìÿú. Ìàíåÿ, áóõîâ ìÿíàñûíäà. ÃÀÍÄÀËÀà á à õ ãàíäàë. Ãàíäàëàã ãîé- ìàéûð ýåúÿëÿð éàòàì; Öìèä åòìÿéèðÿì ìÿò- ëÿáÿ ÷àòàì. “Ãà÷àã Íÿáè”. Ìÿøÿäè èñÿ ùÿð çàìàí àòàñûíû, îíóí ãîëëàðûíäàêû çÿíúèðè, àéàãëàðûíäàêû ãàíäàëàüû õàòûðëàéûá, “îüëóíó îõóòäóð” ñþçëÿðèíè éàäûíäàí ÷ûõàðòìûðäû. Ì.Ùöñåéí. ÃÀÍÄÀËËÀÌÀ “Ãàíäàëëàìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÄÀËËÀÌÀà ô. ßë âÿ àéàãëàðà ãàí- äàë âóðìàã, áóõîâëàìàã, çÿíúèðëÿìÿê. ÃÀÍÄÀËËÀÍÌÀ “Ãàíäàëëàíìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÄÀËËÀÍÌÀà ìÿúù. ßë âÿ àéàã- ëàðûíà ãàíäàë âóðóëìàã; áóõîâëàíìàã, çÿí- úèðëÿíìÿê. ÃÀÍÄÀËËÛ
ñèô. ßë âÿ àéàãëàðûíà ãàíäàë âóðóëìóø; áóõîâëó, çÿíúèðëè. Àðàç äÿùëèçäÿêè àéàüû ãàíäàëëû äóñòàãëàðà áàõûðäû. À.Øàèã. ÃÀÍÄÀÉÀÍÄÛÐÛÚÛ á à õ ãàíêÿñèúè. ÃÀÍÄÛÐÛËÌÀà ìÿúù. Àíëàäûëìàã, áàøà ñàëûíìàã, áèëäèðèëìÿê, þéðÿäèëìÿê. ÃÀÍÄÛÐÌÀ “Ãàíäûðìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÄÛÐÌÀà ô. Àíëàòìàã, áàøà ñàëìàã. Íÿ ãÿäÿð ÷àëûøäûìñà, ìÿñÿëÿíè îíà ãàíäûðà áèëìÿäèì. – Ñÿí þç áîðúóíó ÿìÿëÿ ýÿòèð, .. âÿññÿëàì, áóäóð áàõ, ãëàñíû ñå÷ìÿ áàðÿñèíäÿ áàøëàäûí, àõûðû íÿ, Àüà Äÿðâèø! Íÿ ö÷öí äàíûø- ìûðñàí, ãàíäûðìûðñàí? Í.Âÿçèðîâ. [Èìðàí:] ..Àììà áóíó àòàíà ãàíäûðìàã ìöìêöí- äöðìö? Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ÃÀÍÅ
[ÿð.] Ãàíå îëàí, ÿëäÿ åòäèéè, éàõóä ÿëèíäÿ îëàí øåéëÿ êèôàéÿòëÿíÿí, òàìàù åò- ìÿéÿí. Íÿ âåðñÿëÿð, îíà ãàíåéÿì. Ãàíå
åòìÿê – êèôàéÿòëÿíäèðìÿê, ðàçû åòìÿê, òÿìèí åòìÿê, èíàíäûðìàã. Àðàçû áó úàâàá ãàíå åò- ìÿäè. À.Øàèã. Áöòöí ùöúóì íþâëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ Óëäóçó ÿí ÷îõ ãàíå åäÿí òàíê ùöúóìëàðû èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ãàíå îëìàã – êèôàéÿò- ëÿíìÿê, ðàçû îëìàã. Àçà ãàíå îëìàéàí ÷îõà éåòèøìÿç. (Àòà. ñþçö). [Àüà Ìÿðäàí:] Èêèíúè òÿêëèô áóäóð êè, ýÿðÿê Ùàúû Ãàôóðóí äþâëÿòè- íèí éàðûñûíà ãàíå îëàñàí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Òàïìàñàí ñàô, äöððÿ, îë ãàíå; Êè, ñÿíÿ êèì- ñÿíÿ äåéèë ìàíå. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ëåéòåíàíò õÿ- éàëûíäà êàïèòàíû äèíëÿéèð, îíóí äÿëèë âÿ ñöáóò- ëàðû èëÿ ãàíå îëìàéàðàã, öðÿéèíäÿ êÿñêèíëèêëÿ äàíûøûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. ÃÀÍÅÅÄÈÚÈ ñèô. Ãàíå åäÿí, êèôàéÿòëÿí- äèðÿí, ðàçû åäÿí, òÿìèí åäÿí, èíàíäûðûúû. Ãàíå- åäèúè úàâàá. ÃÀÍÛÀÚÛ ñèô. äàí. ßòèàúû, çÿùÿíäÿ, ùÿð øå- éèí çèääèíÿ ýåäÿí, àúû äàíûøàí. Ãàíûàúû àäàì. ÃÀÍÛÀÚÛËÛà èñ. äàí. Ãàíûàúû àäàìûí õà- ñèééÿòè; ÿòèàúûëûã, çÿùÿíäÿëèê. ÃÀÍÛÀ×Ûà ñèô. Ñîëüóí, áÿíèçè ãà÷ìûø. Êóêëà êþê-ãûðìûçû, Ðîçà ãàíûà÷ûã âÿ àðûã èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÀÍÛÕÄÛÐÌÀà á à õ ãàíûãäûðìàã. ÃÀÍÛÕÌÀà á à õ ãàíûãìàã. Áåëÿ ýåòñÿ îíëàðûí äèøè øèðÿéÿ áàòàð, ãàíûõàðëàð, áó êÿíääÿ àäàì ãàëìàç. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàí è÷èá ãàíûõàí úàíàâàðëàðû; Ìÿùâ åò ñèëàùûíûí ãöä- ðÿòèéëÿ ñÿí. Ð.Ðçà. ÃÀÍÛÕÑÀÌÀÃ, ÃÀÍÛÕÑÛÌÀà á à õ ãà- íûãìàã. ÃÀÍÛÈÑÒÈ
ñèô. Àäàìà éîâóøàí, àäàìëàðëà öíñ òóòàí; öíñèééÿòëè, ñÿìèìè. Ãàíûèñòè àäàì. ÃÀÍÛÈÑÒÈËÈÊ èñ. Àäàìà éîâóøìà, öí- ñèééÿò. ÃÀÍÛÃ
ñèô. 1. Ãàíà éåðèêëÿéÿí, ãàíà ñó- ñàìûø, ãàíà ùÿðèñ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ñÿðò, àç- üûí, áÿä, ãóäóç êèìè èò. Ôèò âåðäèì ýåòäèëÿð, éàõûíëàøûá íÿ ýþðäöì, .. ãàíûã ìèíèá úàíà- âàðûí áåëèíÿ, ãàðïûá áîéíóíó äàëûñûíäàí. Í.Âÿçèðîâ. 2. Ùÿðèñ, äàäàíìûø, àëûøãàí, âÿðäèøëè. Ãà-
íûã åòìÿê – äàäàíäûðìàã, àëûøäûðìàã. Ãà- íûã îëìàã – ùÿðèñ îëìàã, éåðèêëÿìÿê. Ìèë- ÷ÿê ãàíà ãàíûã îëàð. Ãàíûã ñàëìàã – ðàçû ñàëìàã, òÿìèí åòìÿê, òîõòàòìàã. ÃÀÍÛÃÀÐÀ çÿðô ×îõ ïÿðò, ÷îõ òóòãóí, ÿù- âàëû ïîçüóí ùàëäà. Äÿíèç áóðóüóíäàí äàùà äà ãàíûãàðà ãàéûòìûø Ãöäðÿò, Ëàëÿíè éóõóäàí 35 ÃÀÍ×ÛÐËÀÍÌÀà ÃÀÍÛÃÀÐÀ îéàòìàäû. Ì.Ùöñåéí. Êÿáëåéè áàøìàãëàðûíû ÷ûõàðûá ÿëèíÿ àëàðàã ãàíûãàðà äåéèíÿ-äåéèíÿ åâÿ ãàéûäûð. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÀÍÛÃÀÐÀËÛà èñ. Ïÿðòëèê, ìÿéóñëóã, ÿù- âàë ïîçüóíëóüó. [Éóñèô:] Éîõ, Ãÿìÿð, áèð äÿ Úàìàëà ðàñò ýÿëñÿì, ãàíûãàðàëûã îëàúàã. Ñ.Ðÿùìàí. ÃÀÍÛÃÄÛÐÌÀà ô. Àëûøäûðìàã, äàäàí- äûðìàã. ÃÀÍÛÃÌÀ
“Ãàíûãìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÛÃÌÀÃ
ô. 1. Àëûøìàã, äàäàíìàã; ùÿ- ðèñ îëìàã. Áó òóëà îâ åòìÿéÿ ãàíûãìûøäûð. 2. Ãàíà ñóñàìàã, ýþçö ãûçìàã. ÃÀÍÛÃÑÀÌÀÃ, ÃÀÍÛÃÑÛÌÀà á à õ ãà- íûãìàã 2-úè ìÿíàäà. ÃÀÍÛËÌÀà ìÿúù. Áàøà äöøöëìÿê. Ùÿçðÿò ßøðÿô Ùàúû Íàéèáÿ ãàíûëìàéàí äèëäÿ éàâàø- éàâàø áèð ñþç äåéèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ÃÀÍÛËÌÀÇ ñèô. Ãàíûëà áèëìÿéÿí, áàøà äöøöëÿ áèëìÿéÿí. ÃÀÍÛÐÛËÌÀà 1. “Ãàíûðìàã”äàí ìÿúù. 2. ô. ×åâðèëìÿê, äþíìÿê. [Íàäèð] äÿðùàë ìÿñòëèéèíäÿí àéûëäû âÿ ãàíûðûëûá áàõäûãäà Ìÿñòàí áÿéè ýþðäö. Á.Òàëûáëû. ÃÀÍÛÐÌÀ “Ãàíûðìàã”äàí ô.èñ. ÃÀÍÛÐÌÀà ô. Áóðìàã, ÿéìÿê, ãàòëàìàã, áöêìÿê, ãàðìàã, ÷åâèðìÿê. Éåíÿ áèð-áèðèíÿ éàíàøäûëàð, áó äÿôÿ áàøëàðûíû ãàíûðûá, ïåéñÿð- ëÿðèíè áèð-áèðèíÿ ñöðòöá, àéðûëäûëàð. ×ÿìÿí- çÿìèíëè. Ãöââÿòëè áèð êÿíäëè îíóí [Ñÿìÿäèí] ñàü áèëÿéèíè ãàíûðäû, õÿíúÿðè äàðòûá ÿëèíäÿí àëäû. Ì.Ùöñåéí. ÃÀÍÛÐÒÌÀà “Ãàíûðìàã”äàí èúá. ÃÀÍÛÑÎÉÓà ñèô. Àäàìàéîâóøìàç, àäàì- äàíãà÷àí, àäàìà èñèíèøìÿéÿí; öçöýöëìÿç; õîøà ýÿëìÿéÿí. Ãàíûñîéóã àäàì. Î, ÷îõ ãà- íûñîéóãäóð. – ..Øÿùÿðèìèçäÿ éàõøû âÿ íàìóñëó àäàìëàðëà áÿðàáÿð, öçöäþíöê âÿ ãàíûñîéóã àäàìëàðûí äà îëäóüóíó áîéíóìóçà àëìàëû- éûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ÃÀÍÛÑÎÉÓÃËÓà èñ. Àäàìà éîâóøìàìà, àäàìäàí ãà÷ìà, àäàìà èñèíèøìÿìÿ; ãàíûñî- éóã àäàìûí êåéôèééÿòè. ÃÀÍÛØÈÐÈÍ ñèô. Àäàìëàðûí ðÿüáÿòèíè þçöíÿ úÿëá åäÿí, þçöíÿ ãàðøû ùöñí-ðÿüáÿò îéàäàí; ñåâèìëè, ãàíûèñòè. Ãàíûøèðèí àäàì. Ãàíûøèðèí óøàã. ÃÀÍÛØÈÐÈÍËÈÊ èñ. Ãàíûøèðèí àäàìûí êåé- ôèééÿòè; ñåâèìëèëèê, ãàíûèñòèëèê. ÃÀÍÈ×ßÍ ñèô. Çàëûì, ãÿääàð, ðÿùìñèç, âÿùøè. Ñèìàúà êàôèð, ãàíè÷ÿí, òàëàí÷û âÿ úÿñóð îëàí áó òàéôà [ùóí òàéôàñû] .. ùÿäñèç çöëìëÿð åòìèøëÿð. À.Áàêûõàíîâ. ..Äàøãÿëáëè ãàíè÷ÿí ãàçàãëàð .. çàâàëëû èø÷èëÿðè áàúàðäûãúà ãûëûíú- äàí êå÷èðèðäèëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // Èñòèñìàð÷û, ãàíñîðàí, òöôåéëè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. [Ôÿðìàí:] ..Àüà Ìèðçÿ ßùìÿä äÿ úàíàâàðëàðûí, ãàí- è÷ÿíëÿðèí áþéöéöäöð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ÃÀÍÈ×ÈÚÈ á à õ ãàíè÷ÿí. Ýþðäöëÿð ãàí- è÷èúè ýþçëÿðèíè ÿùëè-íÿçÿð; Áó ñèòÿìêàðëàðû àõûðäà òóòàð ãàí, äåäèëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãàí- è÷èúè ôàøèñòëÿðèí ìÿçàðëûãäûð éàëíûç éåðè. Ñ.Âóðüóí. [Ïÿðèúàùàí:] Ñÿí åëÿ ãàíè÷èúè, äöí- éàíû îäà òóòóá âèðàí åäÿíëÿð òÿðÿôèíÿ êå÷ìÿç- ñÿí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [×àð] ùþêóìÿòè úàíèëÿðèí, ãàòèëëÿðèí, æóëèê âÿ àâàíòöðèñòëÿðèí, ðöøâÿòõîð âÿ ãàíè÷èúè ïàðàçèòëÿðèí éàðàìàç ÿìÿëëÿðèíÿ ýþç éóìóðäó. Ù.Ñàðàáñêè. ÃÀÍÈ×ÈÚÈËÈÊ èñ. Çàëûìëûã, ãÿääàðëûã, ðÿùìñèçëèê, âÿùøèëèê. ÃÀÍÊßÑßÍ á à õ ãàíêÿñèúè. Ãàíêÿñÿí îò. ÃÀÍÊßÑÈÚÈ ñèô. Ãàí àõìàñûíû äàéàíäû- ðàí. Ãàíêÿñèúè äÿðìàí. ÃÀÍÊÞ×ÖÐÌß èñ. òèá. Ìöàëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ õÿñòÿíèí áÿäÿíèíÿ áàøãàñûíäàí àëûíìûø ãàíû, éàõóä þç áÿäÿíèíèí áèð éåðèíäÿí àëûí- ìûø ãàíû áàøãà éåðèíÿ éåðèòìÿ. Ãàíêþ÷öðìÿ öñóëóíäàí éàëíûç ÿñèë ãàí õÿñòÿëèêëÿðèíèí äå- éèë, áèð ÷îõ áàøãà õÿñòÿëèêëÿðèí ìöàëèúÿñèíäÿ äÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ èñòèôàäÿ åòìÿê îëàð. ÃÀÍÃÀË
èñ. áîò. Éàðïàüû òèêàíëû, þçÿéè éå- éèëÿí àëàã áèòêèñè; ãàëàüàí. Ãàíãàëëàð äà ÷è- ÷ÿê à÷ìûøäû. È.ßôÿíäèéåâ. Îíëàð êÿíäè êå÷- ìèøäèëÿð. Øàùíèýàð áóíó áèëñÿ äÿ äèíìèð, ãàí- ãàëëàðûí àðàñû èëÿ èðÿëèëÿéèðäè. È.Øûõëû. ÃÀÍÃÀËËÛ
ñèô. Ãàíãàë áèòÿí, ãàíãàëû ÷îõ îëàí. Ãàíãàëëû ÿêèí. Ãàíãàëëû ÷þëëÿð. ÃÀÍÃÀËËÛà èñ. ×îõëó ãàíãàë áèòÿí éåð. Áåëÿ áÿùñ åäÿðÿê, ýÿëèá áèð êîëëóã âÿ ãàíãàëëûã éåðäÿ ãàçûëìûø ãÿáðÿ ÷àòäûëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Óçóíãóëàã þçöíö åâèí éàí òÿðÿôèíÿ, ãàíãàë- ëûüà âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ÃÀÍÃÀÐÀËÄÀÍ ñèô. ßùâàëû ïîçàí, ïÿðò åäÿí, ÿñÿáèëÿøäèðÿí. Ãàíãàðàëäàí ñþç. ÃÀÍÃÀÐÀËÄÛÚÛ ñèô. á à õ ãàíãàðàëäàí. Ãàíãàðàëäûúû ñþç. Ãàíãàðàëäûúû õÿáÿð. ÃÀÍÃÛ, ÃÀÍÃÓ “Ùàíñû” ñþçöíöí ãÿ- äèìè ôîðìàñû. Âÿñôèíäÿ Íÿñèìè ñþçöíö ÿðøÿ 36 ÃÀÍÛÃÀÐÀËÛà ÃÀÍÃÛ ÷ûõàðäû; Ãàíãû ñÿäÿôèí èíúèñè áóëäó áó íèçàìè? Íÿñèìè.
ÃÀÍÃÛÌÀà ô. ìÿù. Äèëÿìÿê, éàëâàðìàã, àðçóñóíäà îëìàã, ùÿñðÿòèíäÿ îëìàã. Ñàèë, ãàïûäàí áàõìà áèçÿ, ïèñ ýþç àòàðñàí! ×îõ ãàíãûìà, äóððàì, åëÿ âóððàì êè, áàòàðñàí! Ì.ß.Ñàáèð. ÃÀÍÃÛÐÌÛÇÛ ñèô. Ãàí êèìè ãûðìûçû, ãûï- ãûðìûçû. Ýþçëÿðäÿ äîëàøàí ãàíãûðìûçû ñó; Þòÿí éàðûøëàðûí íÿòèúÿñèéäè. Ì.Ìöøôèã. ÃÀÍÃÐ
Yüklə 11,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|