- semantika - belgilar (shakl sifatida) va vokelikning belgilanayotgan
obyekti urtasidagi munosabat (belgi va referent nisbati);
- pragmatika - belgi va junatuvchi/kabul kiluvchi urtasidagi munosabat
(belgi va odam munosabati).
Ta`kidlash joizki, semiotikaning xar uchala yunalishi reklama
amaliyotida uta muxim rol uynaydi. Sintaktika yutuklari va vosita-
usullari matnli reklama ishlab chikishda kullaniladi. Sintaktika, ,
semantika va pragmatikaning amaliy jixatlari reklama murojaatini
shakllantirish va uning kabul kiluvchiga ta`sirini
baxolashda uta
muximdir. Bu muammo boshka manbalarda batafsilrok kurib chikiladi.
Reklama kommunikasiyasi sxemasiga kaytamiz. Ta`kidlash lozimki,
xabar shakllantirar yekan, kommunikator ishlatilayotgan kod uni kabul
kiluvchiga yaxshi tanishligidan kelib chikishi kerak. Aks xolda
kommunikasiyaning samaradorligi past buladi.
Rasmda 1998 yildagi Ispaniyaning Guasch DDB reklama agentligiga
tegishli «Kann sherlari» aks yettirilgan. Rolik avvalida ekranning chap
yukori burchagidan uning markazi tomon tuya tasviri xarakatlanadi. SHu
narsa xammaga ma`lumki, tuya kupchilik odamlar tomonidan chidamlilik
va kamsukumlik ramzi sifatida kabul kilinadi. Ekranda uning yonida
avtomobilning 100 km yulga yonilgi sarf kilish texnik xususiyati
xakidagi ma`lumotlar paydo buladi. Ung tomonda ekraning pastki
kismidan tuyaning karshisiga gepard (koplon) tasviri xdrakatlanadi. U
sayyoramizdagi eng uchkur xayvon yekanligini urta maktabda biologiya
fanini ukigan xamma biladi. Ushbu xolatda gepard tezlik ramzidir.
Avtomobilning tezlik imkoniyatlari xakidagi ma`lumotlar xam
ekranda
keltiriladi. Ekran markazida uchrashgach tuya va gepard klip
rejissyorlarining xoxishiga kura upishadilar. YAna bitta ramz. Bu gal
kushilish ramzi: reklama kontekstida - chidamlilik (funksionallik) va
tezlik birlashadi. Mazkur kiska rolikni yakunlovchi shior reklamaning
asosiy goyasini mustaxkamlaydi :
«Hamishabirga!»
Bunday yorkin kodlar yukori professional darajadagi reklamada tez-tez
uchrab turadi. Masalan, 1Uinterfregi («kish nafasi») sakichini iste`mol
kilgandan keyin nafasdan oynada kolgan «ayoz izlari»ni xam yeslash
mumkin. YOki Flatrop televizor l arining reklama roligidagi maxsus
yeffektlar yordamida odamlarning kuzini koplagan parda olib
tashlanishini bir yeslab kuraylik.
Rossiya reklama tajribasidan reklamada ramzlardan foydalanshi buyicha
bizning nazarimizda muvaffakiyatli chikkan bir misol keltiramiz.
Reklama radiospoti yeldor Ryazanovning «Avtomobildan yextiyot
buling» deb nomlangan kinokomediyasidagi musikadan boshlanadi.
Reklama chakirigi matn kismining boshiga
joylashtirilgan va unda
«YUriy Detochkin tavsiya kiladi...» deyiladi. Keyin avtomobillar uchun
olib kochishga karshi tizim buyicha maxdlliy dilerlar tugrisida axborot
ketadi. Ushbu murojaatning kodi fakat mazkur filmni kurgan kishilarga
tushunarli. Fakat komediyani kurgandan keyin YUriy Detochkin deyarli
professional avtomobil olib kochuvchi yekanligini bilish mumkin. Bu uni
olib kochishga karshi vositalarni tanlab olish masalalarida obruli
yekspert sifatida namoyon kilishga im kon beradi (tomoshabinlarning
yodidaki, bunday vositalar katorida Detochkin xatto burilarga karshi
ishlatiladigan kopkonlarga xam duch kelgan). Birok YUriy Detochkin
shunchaki olib kochuvchi emas. Aslida u yumshok kungilli odam.
Sotilgan avtomobillardan tushgan pullarni esa u bolalar uylariga beradi.
SHunday kilib, film ijodkorlari YUriy Detochkinning murakkab kiyofasi
yaratilgan bulib, unga nisbatan xatto avtomobil egalarida xam anik ijobiy
munosabat mavjud. SHuning uchun xam yeslatib utilgan
reklama shiori
xamma «xabardorlar»ga tushunarli bulib, darrov kulgili yumor uygotadi.
( Reklama murojaatida koddan muvaffakiyasiz foydalanilganiga misol keltiramiz.
90 yillarning boshida rielter firmalaridan biri «Ostankino» kanalida reklama
roligini namoyish kilgan yedi. Kuchmas mulk sotish bilan shugullanadigan firma
uz faoliyatidagi xarakatchanlikni ta`kidlashni xoxlagandi. Slogan
«Xdrakatlanadigan kuchmas mulk» deb nomlangan suz uyini tarzida berilgandi.
Viderolikning birinchi kadrlarida manzarali urmon bagrida joylashgan chiroyli
kichik uy kursatiladi. Birok kamera ortag ketib panorama kiladi va uy avtombil
platformasida turganligi ma`lum bulib koladi. Urmon shovullashi orasidan
motorning ishga tushganligi yeshitiladi. Platforma uy
bilan birga kadrdan chika
boshlaydi. Ekranda uning urnini reklama chakirigi egallaydi. Reklama
kampaniyasi muvaffakiyasizlikka uchragani xakida gapirmasa xam buladi.
Mijozlar murojaat kilishi urniga firmaga xajmi katta yukni tashib berishni
xoxlovchilardan bir nechta kungiroklar bulgan.
Ayiiksa, xorijiy auditoriya bilan ishlashda «kodlashtirish/koddan
chikarish» muammosi juda muximdir. Milliy mentalitet, madaniy
kadriyatlardagi farklar bir xil murojaatga turlicha aks-ta`sirlarga sabab
bulishi mumkin.
Semantik buzilishlarga xorijiy kommunikatorlarning boshka
mamlakatlardagi kutilmaganda «nourin jaranglab koladigan» reklama
kilinayotgan narsalar nomlari misol kilib keltiramiz. Buni rus tilida
suzlashuvchi mamlakatlar misolida kurib chikamiz. Masalan, Blue
Wamep («Blyu Vote» mineral suv rusumi), Kaloderma (teri uchun krem),
Rika1a («Pukala» choy rusumi), Warn & Go («Vosh yend gou»
shampuni), Dolbu («Dolbi» videoappparaturasi). Wucpa («Vispa»
shokoladi) yoki Dirы («Duru» sovun turi) ukrain tilida suzlashuvchilarda
kulgi uygotadi (chunki bu ukrain tilidi «ospa» (chechak) va
«obmanuvayu» (aldayapman) kabi ma`nolarni beradi). YUgoslaviyada
ishlab chikariladigan bolalar ovkati V1 yedina, suzini
tarjima kilishga til
ojiz, chunki uning omonimi me`yordagi suz boyligi doirasidan taiщariga
chikib ketadi,boshkacha kilib aytganda sukinishni anglatadi.
SHuningdek, Tavriya-Nova rusumli ukrain avtomobili xam Ispaniyada
muammolarga duch kelishi mumkin, chunki «no va» ispan tilidan tarjima
kilinganda — «yurmaydi» ma`nosini anglatadi.
Bunday salbiy misollar bilan birga, reklama kilinayotgan narsalar
nomining muljaldagi auditoriyatili bilan organik uygunlashib ketganligi
mieollarini xam ta`kidlab utish mumkin. Masalan, «Tozalik nimadir ayt,
tozalik toza Tayd» shaxar ogzaki ijodidan aforizm kabi urin olgan.
SHunday kilib, biz reklama kommu nikasiyasi sxemasining asosiy
unsurlarini kurib chikdik. Ulardan ba`zilarini biz darslikning keyingi
boblarida anikrok taxlil kilamiz.
Kiskacha xulosalar. Reklama ijtimoiy kommunikasiya shakllaridan biridir. Uning
auditoriyaga ta`sirining yukori samaradorligiga yerishish kommunikasiyachar
nazariyasi tadkik yetadiganAsosiy konuniyatlarni urganishni talab kiladi.
YUtuklaridan amaliyotdan keng foydalanilayotgan kommunikasiyalar
nazariyasining bulimlari sintaktika, semiotika, pragmatikadir.
Reklama kommunikasiyasi sxemasi junatuvchi (adr esant), kodlashtirish tizimi,
filtralar (tusislar), kommunikasiya kapali, murojaat (maktub), kommunkastiya
vositachisi (kommunikant), kodddan chikarish tizimi, sabul kiluvchi (adr esat), aks
aloka (jumladan javob aks-ta`siri) kabi yelementlarni uz ichiga oladi.
Dostları ilə paylaş: