1-mavzu: bog‘LANISH VA bog‘lanish reaksiyalari. Kuch momenti. Reja: Bog‘lanish va bog‘lanish reaksiyalari

II. Sharnirli bog‘lanishlar.
Umumiy o‘q yoki nuqta atrofida aylana oladigan ikki jism orasidagi bog‘lanish 
sharnir deyiladi.(zoldirli g’ildirak- podshipnik) Silindirik sharnir bolt 1 va 
kiygizilgan vtulka 2 dan iborat bo’ladi. Uning diametrlari jism bilan mahkam 
biriktirilgan vtulkaning ichki diametrlari bilan barobar bo’ladi. Jism shakl tekisligiga 
perpendikulyar bo’lgan sharnir o’qi atrofida aylanishi mumkin. 
a) 
Silindrik sharnir. Qo‘zg‘almas asosga o‘rnatilgan silindrik sharnirning 
reaksiya kuchi 
A
R

aylanish o‘qiga perpendikulyar bo‘ladi, lekin uning miqdori va 
yo‘nalishi oldindan ma’lum bo‘lmaydi (1.5a,b- rasm).
Bunday holda reaksiya kuchi R koordinata o’qlari bo’ylab yo’nalgan R va R tashkil 
etuvchilarga 
ajratiladi. 
Ular 
jismning 
muvozanat 
shartlarini 
ifodalovchi 
tenglamalardan aniqlangandan so’ng, sharnir reaksiyasining moduli 
𝑅 = √𝑅
𝑥
2
+ 𝑅
𝑦
2
formula asosida aniqlanadi. 

---

Sharnir reaksiyasining yo’nalishi esa, yo’nalturuvchi kosinuslari orqali 
quyidagicha aniqlanadi: 
cos(𝑅⃗⃗
′
𝑖⃗) =
𝑅
𝑥
𝑅
;
cos(𝑅⃗⃗
′
𝑗⃗) =
𝑅
𝑦
𝑅
. 
Bunda 
𝑖⃗, 𝑗⃗ – koordinata o’qlarining birlik vektorlari. 
Darsliklarda ko‘zg‘almas sharnir ikki ko‘rinishida ifodalanadi (1.5a,b,v- rasmlar).
1.5a- rasm 
1.5b- rasm 
1.5v -rasm 
b) Sferik sharnir. Jism sferik sharnir vositasida bog‘langan bo‘lsa (1.6a - 
rasm), bunday sharnir jismni o‘z markazi O nuqtadan o‘tuvchi har qanday o‘q 
atrofida aylanishiga imkon beradi. Sferik sharnir reaksiyasi O nuqtadan o‘tadi, lekin 
uning miqdori va yo‘nalishi oldindan ma’lum bo‘lmaydi.
Masalani yechishda sferik sharnir reaksiyasi
𝑅⃗⃗
𝑜
tanlab olingan koordinata 
o‘qlari bo‘ylab yo‘nalgan 𝑿
⃗⃗⃗
𝒐