Ma’ruza foydali qazilmalarni qazib olish usullari. Ochiq usulda qazib olish nazariyasi. Reja

transheya (yarim transheya) yoki uzunligi va kengligi bir о‘lchov tizimiga ega 
kesma chuqurlikniо‘tkazish kerak. 
23. Karyerning bosh parametrlari. 

---

24. Oxirgi chuqurlik —bu qiya va tik joylashgan uyumlarni qazib olishda, 
karyerning ishlab chiqarish quvvati, uning maydondagi о‘lchamlari, qazib 
olinadigan kon massasi jami hajmi aniqlanadi. Gorizontal va og‘ma uyumlar 
uchun oxirgi chuqurlik tabiiy shart-sharoitlar bilan aniqlanadi va karyerni 
butunligicha qazib olish davrida ozgina о‘zgaradi. Oxirgi chuqurlik karyerni 
loyixalashtirish vaqtida о‘rnatiladi. Hozirgi vaqtda jahonda karyerlarning 
chuqurliklari 400 metrlarni tashkil etadi. Loyixalarda 700 metrgacha 
chuqurlikda ochiq kon ishlarini olib borish mо‘ljallanmoqda. 
25. Yer yuzasida uyumning chо‘zilishi va kо‘ndalang yо‘nalishi bо‘yicha 
karyerning kо‘rsatkichlari, uyumning о‘lchamlari ya’ni karyerning tubi, 
chuqurligi va uning borti qiyalik burchagi о‘lchamlari bilan aniqlanadi. Ular 
chizma tasvir holida yoki analitik о‘rnatiladi. Plandagi karyerning shakli 
kо‘pincha ovalsimon shaklga ega bо‘ladi. Karyerning uzunligi 100 metrdan 8 
km.gacha masofaga, kengligi esa konning tuzilishiga qarab 4 km.gacha 
uzunlikda о‘zgarib turadi. 
26. Karyer osti о‘lchamlari, karyerning oxirgi chuqurlik belgisida qazib 
olinayotgan uyum qismi bilan chegaralanadi. Karyerning ostki minimal 
о‘lchamlari pastki pog‘onada olib borilayotgan jinslarni xavfsiz qazib olish va 
yuklash shart-sharoitlari bilan aniqlanadi (kengligi buyicha kamida 20 metr, 
uzunligi buyicha 50 metrdan kam bо‘lmasligi kerak). 
27. Karyer bortining qiyalik burchagi bort yonbag‘iri massivi jinslari 
mustahkamligi va transport kommunikatsiyalarining joylashtirilishi shart-
sharoitlari bilan aniqlanadi. Qoplovchi tog‘ jinslarini qazib olishni kamaytirish 
maqsadida bortlarning qiyalik burchaklarini iloji boricha tikroqqilib olinadi. 
28. Karyer chegarasidagi butun kon massasi hajmi, korxonaning ishlab chiqarish 
quvvatini, uning qazib olinish muddatini va boshqa bir qancha kо‘rsatkichlarni 
belgilovchi zarur kо‘rsatgich hisoblanadi. 
29. Yer yuzasi relyefi tekis bо‘lganda karyer maydonidagi butun kon massasi 
hajmini (m
3
) quyidagi formula yordamida aniqhisoblash mumkin: 
30. 
31. Foydali qazimalarni karyer chegarasidagi zaxiralari —qazib olish mumkin 
bо‘lgan chegarani, karyerning qazib olish muddatini va qazish ishlari iqtisodiy 
natijalarini aniqlovchi asosiy kо‘rsatkich hisoblanadi. Har bir pog‘ona 
(gorizont) va karyer maydoni chegarasidagi zaxiralar, konni geologik qidirish 
vaqtida о‘rnatiladi. Undan sо‘ng loyixalashtirish vaqtida va ekspluatatsiya 
davrida, vaqti-vaqti bilan о‘zgarib turadigan foydali qazilma konditsiyasi 
(meyori) hisobga olinib karyer chegarasi aniqlanadi va qayta hisoblanadi. 










ср
к
к
к
ctg
S
V

2
2
1
ср
к
ctg


2
3
3




---

32.