N muradullaev, Q. R. Rahmonov, T. S. Burxonov, N. Sh. Umarov yer monitoringi

Yer resurslaridan samarali foydalanishni boshqarishda yer 
monitoringining o’rni. 
Mustaqil O‟zbekiston Respublikasi xalq xo‟jaligini yetakchi tarmoqlaridan 
hisoblangan agrosanoat kompleksi extiyojlari uchun ajratilgan yoki ana shu 
maqsadlar uchun belgilab qo‟yilgan yerlardan samarali foydalanishni boshqarish 
umumdavlat manfaatlaridan kelib chiqadigan muammolardan hisoblanadi. 
Ma‟lumki, agrosanoat kompleksida mehnat unumdorligi yerlarni 
mahsuldorligiga bog‟liq bo‟lgani uchun bu sohaga bo‟lgan e‟tibor xalq xo‟jaligi 
ahamiyatiga ega. 
Milliy xo‟jalikning agrar sektori juda katta yer resurslari salohiyatiga ega. 
Agrar sektor tarkibidagi yer egaliklarida 29,7 mln ga yoki jami yer resurslari 
maydonining 61% tashkil etadi. qishloq xo‟jalik maqsadlari uchun ajratilgan 
yerlarning 27,4 mln gektari yoki 92,1 % qishloq xo‟jalik yer turlariga kiradi. 
Shundan 4,2 mln gektari xaydalma yerlar, 370 ming ga ko‟p yillik daraxtzorlar, 
22,8 mln ga yaylov va pichanzorlar, 72 ming ga partov yerlardan iborat. Jami 
sug‟oriladigan yerlar 4,1 mln ga yoki qishloq xo‟jalik yerlarni 9,5 % ni tashkil 
etgan holda respublikada yetishtiriladigan agrar sektor mahsulotlarini 90 % dan 
ortig‟i aynan shu yerlar xissasiga to‟g‟ri keladi. O‟zbekiston Respublikasi mustaqil 
davlat sifatida shakllangandan buyon yer resurslaridan samarali foydalanishni 
boshqarish masalasida juda katta tub burilishlar ro‟y berdi. O‟tgan 7 yil mobaynida 
mamlakat yer resurslari toifalarida deyarli katta o‟zgarishlar bo‟lmasada, bozor 
munosobatlariga o‟tish jarayonida iqtisodiyot taraqqiyotiga mos holda ko‟p shaklli 

---

101 
yer egaligi va yerdan foydalanish tizimiga sobitqadamlik bilan o‟tish bosqichlari 
amalga oshirilmoqda. 
1992 yildan hozirgi davrgacha bo‟lgan muddatda dehqon - fermer xo‟jaliklari 
soni va ularga mos ravishda ekin maydonlari ajratish jarayoni davom etib kelmoqda. 
Xozirgi davrga kelib 21, 5 mingdan ziyod fermer xo‟jaliklari faoliyat ko‟rsatib 
kelmoqda. Ularga biriktirilgan yer maydoni 470 ming gektarni tashkil qiladi. 
Dehqon - fermer xo‟jaliklarini ishlab chiqarish faoliyatida va ularning yo‟nalishida 
tub burilishni “Fermer xo‟jaligi to‟g‟risida” (1998 y.) va “Dehqon xo‟jaligi 
to‟g‟risida” gi (1998 y.) qonunlari Oliy Majlis sessiyasida qabul qilinishi hamda 
ularni hayotga izchil tadbiq etilayotgani bo‟ldi. 1998 yil iyul oyidagi Oliy Majlisda 
qabul qilingan “qishloq xo‟jalik kooperativi (shirkat uyushmasi) to‟g‟risida”gi 
qonun ham yer resurslaridan samarali foydalanishda yangicha bosqichni boshlab 
berdi. 
Respublikamiz xalq xo‟jaligini ravnaqiga xususan uning agrar sektordagi yer 
resurslaridan samarali foydalanishni boshqarish muammosini hal qilishda yer 
fondidagi o‟zgarishlarni o‟z vaqtida aniqlash uchun uning holatini kuzatib borish, 
yerlarga baho berish, salbiy jarayonlarning oldini olish va oqibatdan foydalanishni, 
yer tuzishni, yer fondidan belgilangan maqsadda va oqilona foydalanish belgilangan 
maqsadda va oqilona foydalanish, yerlarni muhofaza qilish ustidan davlat nazorati 
amalga oshirilishini axborot bilan ta‟minlash maqsadida Vazirlar Mahkamasining 
“O‟zbekiston Respublikasida yer monitoringi to‟g‟risida” gi (2000 y.) nizomi 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Yer monitoringi - tabiiy muhit holati monitoringining asosiy qismlaridan biri 
bo‟lib va shu bilan birga boshqa tabiiy-muhit monitoringining asosi bo‟lib 
hisoblanadi. Davlat yer kadastrini yuritishni, yerdan foydalanishni, yer tuzish, yer 
fondidan belgilangan maqsadda va oqilona foydalanish ustidan davlat nazoratini 
amalga oshirishni, yerlarni muhofaza qilish organlarini axborot bilan ta‟minlash yer 
monitoringi asosida amalga oshiriladi. Yer resurslaridan samarali foydalanishni 
zarur ma‟lumotlar bilan ta‟minlash yer kadastri va yer monitoringi ahamiyatini 
orttiradi. 

---

102 
Tuproqning bonitet balini belgilovchi asosiy omillardan hisoblangan gumus 
qatlamini yemirilish jarayoni yer resurslaridan samarali foydalanishda katta salbiy 
ta‟sir etib kelmokda. 
O‟tgan 20 yil mobaynida tuproq gumus qatlami uchdan bir qismga kamaygani 
kuzatilgan. Tabiiy yaylovlarning katta qismi madaniy -texnik tadbirlarni o‟tkazish 
extiyojiga ega. Shuning uchun qishloq xo‟jaligida tuproqlarning unumdorligi, 
yerlarni hosildorligini oshirish, maxsulot xajmini ko‟payishi va uning o‟lchov 
birligiga to‟g‟ri keladigan harajatlarni kamaytirishda