Tarbiya jarayoni mazmuni va mohiyati

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 854
tarbiya haqida bildirgan fikrlari hozirgi kunda ham o`z ahamiyatini yo`qotmasdan, biz 
uchun kerakli bo`lgan ko`nikmalarni o`zida saqlab qolgan. Avloniyning pedagogik 
qarashlari bugungi kundagi maktablarning yaratilish asosiga beqiyos hissa qo`shgan. 
Ma`rifatparvar adibning milliy qadriyatlarimizni kuylagan asarlari o`zbek adabiyoting 
bebaho xazinasidir. Bu asarlarda milliy ruh, ilm-ma`rifat tushunchalari ilgari surilgan. 
O`z davrida bu asarlar yoshlarni fikr doirasini kengaytiribgina qolmay, ularni mehnatga, 
kitobga, maktabga, Vatanga bo`lgan muhabbatini oshirishga xizmat qilgan. Shoir 
she`rlarida asosan, maktab, maorif, ilm va fan tushunchalari ulug`langan. Ya`ni ilmli, 
ma`rifatli kishigina jamiyatga foydasi tegadigan shaxs bo`lib yetishadi. Bu g`oyalarni 
shakllantirishda esa tarbiyaning o`rni beqiyosdir. Abdulla Avloniy bolalarning tarbiya 
topishida, ularning qalbida axloqiy, ma`naviy barkamollikni o`stirishda asosiy kuch 
maktab ekanligini ta`kidlab o`tadi. 
“Tarbiyani tug`ilgan kundan boshlamoq, vujudimizni quvvatlantirmoq, axloqimizni 
kuchlantirmoq, zehnimizni rivojlantirmoq lozim”. 
Bundan kelib chiqadiki, tarbiya berish ishini bola tug`ilgandan boshlash 
maqsadga muvofiqdir. Insonga tarbiya hayoti davomida jamiyatdagi o`rnini belgilab 
beruvchi tushunchadir. Shu o`rinda jahon adabiyoti vakili Migel de Servantesning 
“Hushxulqli, yaxshi tarbiya ko`rgan kishi yaqinlari, yor-u do`stlari uchun misli o`chmas 
chiroqdir”-degan misralari ayni haqiqatdir.
Xalqni, millatni ravnaq topishi, rivojlanishi va aksincha, jaholatga yuz tutishi 
shakllanib kelayotgan “inson kapitali”ning ma`rifati, ma`naviyati, ilmi va ko`nikma 
darajasiga bog`liq. Bu xususiyatlarni kamol toptirish uchun tarbiya jarayoni to`g`ri va 
to`liq holda olib borilishi darkor.
Kimnidir baholashda biz, avvalo, uning tarbiyasidan kelib chiqib fikr yuritamiz.
Chin ma`nodagi yuksaklikka eltuvchi yo`l tarbiyadan boshlanadi. Zero, ta`limni 
tarbiyadan, tarbiyani ta`limdan ayri holda tasavvur etib bo`lmaydi. Yetuk inson 
darajasining ilk qadami bu tarbiyadir. Shaxs uchun dunyoga, barkamollikka yo`lning 
debochasi tarbiyadan boshlanadi. Asrlar mobaynida ulug`lanib kelinayotgan komil 
inson tushunchasi tarbiya asosiga qurilgandir. Har bir insonning shaxsi, harakteri 
hattoki, dunyoqarashi uning olgan tarbiyasidan kelib chiqadi. Insonlarning sizga bo`lgan 
munosabati ilm yoki kasb darajangiz emas, balki, odob-axloq va tarbiyangiz asosida 
hosil bo`ladi. Biror bir shaxsga nisbatan bo`lgan hurmat ham aynan shu 
tarbiyalanganlik xususiyati mavjudligi boisdir.
Tarbiya borasida Sa`diy She`roziyning shunday misralari bor: 
Minbarning poyida tursa ham eshshak, 
Tarbiya yuqmaydi, bo`lmaydi odam. 
Tarbiya ko`rmayin ulg`aysa kishi, 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601