Boshlang’ich sinf darslarini integratsiya va innovatsion tizimi
biz, eng avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, o‘z xulq-atvori bilan
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
biz, eng avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, o‘z xulq-atvori bilan
21 o‘zgalarga ibrat bo‘la oladigan, bilimli, ma’rifatli kishilarni tushunamiz”. Ta‘lim tizimi va maktab oldiga maqsad qilib ya‘ni, komil insonni tarbiyalab voyaga yetkazish qo‗yildi. O‗zbekistonda ta‘lim-tarbiya sohasini isloh qilish maqsadida «Ta‘lim to‗g‗risida»gi qonun va ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ ning amaldagi holati muhim ahamiyat kasb etmoqda. Prezidentimiz I.A. Karimov bu muammo ilmiy- nazariy va amaliy nuqtai nazardan asoslab, o‗quv-tarbiya jarayonini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish, boshqarish, maqsadga erishish samaradorlikni oshirishning muhim omili deb hisobladi. Respublikamizda olib borilayotgan ta‘lim islohotlari, mutaxassis kadrlar salohiyotini oshirishga qaratilgan bo‗lib, oliy o‗quv yurtlarida pedagoglarning metodik mahoratini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kun pedagogika sohasida kirib kelayotgan yangiliklar, yangi pedagogik texnologiyalar va pedagogik innovasiyalar zamonaviy pedagog kadrlarni shakllantirishda asos bo‗lib xizmat qiladi. Oliy ta‘lim (shuningdek o‗rta, o‗rta maxsus kasb-hunar ta‘limi) mutaxassis kadrlar tayyorlashda bo‗lajak o‗qituvchilarning metodik mahoratiga, ularni o‗qitishning yangi usullarini o‗zlashtirishlariga yetarli e‘tibor berilmayotganligi ta‘lim sifati samaradorligiga salbiy ta‘sir ko‗rsatmoqda. ―Pedagogik texnologiya‖ atamasi o‗qituvchilarimiz orasida ikki xil ma‘noda qo‗llanilmoqda: 1. Zamonaviy texnika, elektron hisoblash mashinasi, kompyuter, audial, vizual asboblarini ta‘lim-tarbiya jarayoniga qo‗llab samaradorlikni oshirish; 2. Ta‘lim-tarbiya jarayoni maqsadi, vositasi, natijasini oldindan o‗rganish, qayd etish yo‗llari bilan o‗qituvchining kafolotlangan natijaga erishishini ta‘minlash. Ta‘limning kafolotlanganlik natijasi samaradorlikni va maqsadga erishishni belgilaydi. Bundan ko‗rinadiki natija maqsadga qancha yaqin bo‗lsa, o‗quv- tarbiya jarayoni shuncha samarador hisoblanadi va bu ta‘limning zamonaviy texnik vositalari va ilg‗or texnologiyalarni amalga oshirishning muhim 22 jihatlaridan bo‗lib, ikkinchi talqin, ta‘lim-tarbiya jarayoni maqsadi, vositasi, natijasini oldindan o‗rganish, qayd etish yo‗llari bilan o‗qituvchining kafolotlangan natijaga erishishini ta‘minlash. Demoqchi bo‗lgan fikrimiz shundan iboratki, o‗qituvchi faoliyatining asosini dars tashkil etadi. Ta‘lim jarayonining samaradorligini belgilash hamda maqsadga erishishning eng maqbul yo‗li va usuli metodni tanlash bilan belgilanadi. ―Metod‖ atamasi yunoncha ― metodos‖ so‗zidan olingan bo‗lib, yo‗l, haqiqatga intilish, kutilayotgan natijaga erishish usuli ma‘nosini anglatadi. O‗qituvchi metod tanlashda: Birinchidan, o‗qitish usuli, o‗qish faoliyati usullari bilan chambarchas bog‗liq bo‗lishiga; Ikkinchidan, maqsadlarga erishishda o‗qituvchi o‗quvchi hamkorligi o‗z aksini topishi shart ekanligiga; Uchinchidan o‗quvchilarning yosh, individual psixologik xususiyatiga; To‘tinchidan, mavzularning izchilligi va tizimliligini hisobga olganlikka e‘tibor beradi. Yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan talablar pedagogik texnologiyaning interfaol usullarida o‗z aksini topgan. Bular: ‖Aqliy Hujum‖, ―Yalpi fikriy Hujum‖, ―Qarorlar shajarasi‖, ―Zig-zag‖, ―6x6x6‖, ―Qora quti‖, ―Bilaman. Bilishni xoxlayman. Bilib oldim‖, Klaster, Panaroma . . . . kabi metodlardir. Ta‘lim jarayoniga bu metodlarni qo‗llash: - o‗quvchining muayyan nazariy bilimlar puxta o‗zlashtirishga; - vaqtning tejalishiga; - har bir o‗quvchining faollikka undalishiga; - o‗quvchining erkin fikrlash layoqatini shakllanishiga; - o‗quvchida o‗zgalarning fikrini tinglay olish ko‗nikmasining hosil bo‗lishiga; - o‗quvchining o‗z fikrini himoya qila olishiga; - o‗quvchida bildirilgan fikrlarni umumlashtira olish ko‗nikmasini shakllanishiga olib keladi. 23 Shunday qilib ta‘lim jarayoniga interfaol usullarni qo‗llashda o‗qituvchi ta‘lim jarayonining boshqaruvchisi vazifasida bo‗lib, bunda boshqaruv maqsadi ta‘limning ob‘ekti va sub‘ekti sifatida o‗quvchiga yo‗naltiriladi. Demak, pedagogik texnologiya ta‘lim mazmuni usul, shakl va vositalar asosida yuzaga keladi. Ushbu jarayon kafolatlangan natijaga erishishga yo‗naltiriladi. Noan‘anaviy o‗qitish usullaridan foydalanishdan maqsad nima uning afzalliklari darsning samaradorligini oshirish tamoyillari nimadan iborat degan savolga quyidagicha xosilalar asosida javob berish mumkin. 1. Noan‘anaviy o‗qitish eng sodda qulay usul. 2. Mustaqil fikrlashni qrgatadi. 3. Ko‗p tarmokli. 4. Sodda va oson. 5. Bilim boyligini oshiradi. 6. Vaqtdan yutadi. 7. Qiziqarli o‗tadi. 8. Darsning samaradorligini oshiradi. 9. Dunyoqarashni kengaytiradi. 10. Tafakkurni rivojlantiradi. 11. O‗quvchilarining diqqat e‘tiborini tortadi. 12. Har bir o‗quvchi bilan individual munosabatda bo‗ladi. 13. Xotirani kchaytiradi. 14. Izlanishga chorlaydi. 15. O‗quvchilarni o‗z ustida ishlashga chorlaydi. O‗qitishdan ko‗zlanadigan maqsad bu davlat ta‘lim standartlarida belgilangan bilim va kqnikmalarini o‗quvchiiga yetkazishdan iborat. qachonki o‗quvchni tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o‗quvchii malaka oshirish uchun mqljallangan topshirihlarni amalda namoyish etib bera olsagina o‗qitish muvaffaqiyatli kechdi deb hisoblasa bo‗ladi. Ba‘zi mamlakatlarning ta‘lim sohasida to‗plangan ilg‗or tajribalari tahlilidan ayon bo‗ldiki, shaxsning intellektual salohiyati, dunyoqarashi, ma‘naviy-ahloqiy 24 kiyofasining shakllanishida u mansub bo‗lgan muhit, unda qaror topgan ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy munosabatlarning ahamiyati katta ekan. Zero, ushbu jamiyatda uning tafakkuri, ma‘naviy-axloqiy qiyofasini shakllantirishi uchun zarur bo‗lgan ob‘ektiv va sub‘ektiv omillar mavjud. Rivojlanayotgan O‗zbekiston jamiyatida ta‘lim muassasalari, shu jumladan, boshlang‗ich ta‘lim darslarining ham alohida o‗ringa ega. Zero, muayyan kasb-hunar asoslaridan yosh avlodni xabardor etish ularni mustaqil hayotga tayyorlash uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Ma‘lum kasbiy faoliyat bilan shug‗ullanish shaxsning moddiy ehtiyojlarini ta‘minlash uchungina emas, balki jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy taraqqiyoti ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi uchun ham muhim ahamiyatga ega. O‗zbekiston Respublikasida kadrlar tayyorlash Milliy modelining mutaxassis kadrlarni tayyorlash, ularning malakasini oshirish va qayta tayyorlash jarayoniga samarali tatbiq etilishi xalq xqjaligidagi ishlab chiqarish ob‘ektlari, ilmiy hamda o‗quv muassasalarini malakali mutaxassislar bilan ta‘minlash imkonini beradi. Mazkur masalaning dolzarbligi xususida to‗xtalar ekan, O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov quyidagilarni qayd etib o‗tadi: «O‗zbekiston innovasion rivojlanish turining hozirgi zamon modeliga o‗tishi uchun hamma zarur sharoitlarga ega. Bu model vujudga keltirilgan ilmiy-texnikaviy salohiyatdan keng va samarali foydalanishga, fundamental va amaliy fanning yutuqlarini, chuqur ilm talab qiladigan texnologiyalarni amaliyotga keng joriy etishga, yuqori malakali, iqtidorli ilmiy kadrlar sonini ko‗paytirishga asoslanadi. Bu - mamlakatimiz jahondagi iqtisodiyoti va sanoati rivojlangan davlatlar qatoriga kirib borishining zarur sharti va mustahkam poydevori bo‗lib xizmat qiladi. Jamiyat ehtiyojlari asosida shakllantirilayotgan barkamol avlod va malakali mutaxassisning rivojlanishini ta‘minlashda boshlang‗ich ta‘lim darslarining o‗rni beqiyos ekanligi davlat siyosati darajasida e‘tirof etilmoqda. Ayni vaqtda O‗zbekiston Respublikasi hududida sanoat, savdo, qishloq xo‗jaligini mexanizasiyalashtirish, transport, aholiga maishiy xizmat ko‗rsatish yo‗nalishlarida mutaxassis tayyorlaydigan boshlang‗ich ta‘lim darslari qo‗rilib, ularda muayyan maqsadga yo‗naltirilgan o‗quv faoliyati yo‗lga qo‗yilgan bo‗lsa, 25 xalq xo‗jaligi uchun zarur bo‗lgan mutaxassislar tayyorlashga ixtisoslashtirilgan ko‗plab kollejlarning qurilishi davom ettirilmoqda 2005 yilga qadar O‗zbekiston Respublikasining viloyat, tuman, shahar hamda qishloq hududlarida ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollari va aholi, shuningdek, xalq xo‗jaligining kadrlarga bo‗lgan ichki ehtiyojlarini inobatga olgan holda muayyan yo‗nalishlarda faoliyat ko‗rsatuvchi yangi turdagi o‗quv muassasalarini joylashtirish, ularning faoliyatini moddiy-moliyaviy jihatdan qo‗llab-quvvatlash, ilmiy-metodik ta‘minlash ko‗zda tutilgan. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini o‗qitishning interfaol usullari asosida tashkil etish ularda tashkil etiladigan ta‘lim-tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish, shuningdek, boshlang‗ich ta‘lim o‗quvchiilariga bilim berish va ularni tarbiyalashda samaradorlikka erishishga yo‗naltirilgan pedagogik faoliyat jarayoni bo‗lib, bunda bir qator pedagogik vazifalar hal etilishi lozim. Ular quyidagilardan iboratdir: - boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish borasida muayyan shart-sharoitlarni yaratish; - boshlang‗ich ta‘lim tabiat darslari pedagog xodimlari o‗rtasida interfaol metodlar mohiyatini ochib berishga qaratilgan maxsus o‗quv seminarlarini tashkil etish; - ular tomonidan pedagogik texnologiya asoslarini puxta o‗zlashtirilishiga erishish; - boshlang‗ich ta‘lim darslari pedagoglarida ta‘lim-tarbiyaviy faoliyatni tashkil etishga nisbatan ijodiy yondoshuv hissini tarbiyalash; - boshlang‗ich ta‘lim darslarining o‗qituvchilarida texnologik yondashuv asosida tashkil etish kqnikma va malakalarini hosil qilish; - boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilari tomonidan ta‘lim-tarbiyaviy ishlarni interfaol metodlar asosda tashkil etilishiga erishish; - boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilarining texnologik asosda pedagogik faoliyatni tashkil etish borasidagi mahoratlarini oshirish; 26 - boshlang‗ich ta‘lim darslarining samaradorligini ta‘minlash Boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilari o‗rtasida interfaol metodlar va ularning mohiyati xususidagi nazariy ma‘lumotlarni targ‗ib etish muvaffaqiyatini pedagogik jamoa, shuningdek, individual pedagog xodimlarda ularni o‗rganishga nisbatan ehtiyoj, qiziqishning yuzaga kelishini belgilaydi. Yuzaga kelgan ehtiyoj hamda qiziqish ularni qondirish imkonini beruvchi amaliy faoliyatni tashkil etishga nisbatan qaror toptiradi. Boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilarida pedagogik faoliyatni interfaol metodlar asosida tashkil etish malakasini shakllantirishga quyidagi tamoyillarga amal qilish asosida erishiladi: 1. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish borasidagi yagona maqsadning qaror topganligi. 2. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish borasidagi harakatning izchil, maqsadga muvofiq, tizimli va uzluksiz amalga oshirilishi. 3. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etishda mavjud shart-sharoit hamda sub‘ektiv yondashuvlarni inobatga olish. 4. Pedagogik mahorat va iqtidorlarni erkin namoyish etish. 5. Yangi tajribalarni ommalashtirish. 6. Nazariy va amaliy faoliyat birligi. 7. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etishda xorijiy mamlakatlarning donor tashkilotlari bilan hamkorlik va hokazolar. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish quyidagi omillar asosida amalga oshiriladi: 1) Ob‘ektiv omillar: Boshlang‗ich ta‘lim darslarida moddiy-texnik bazaning yaratilganligi; Ta‘lim- tarbiya jarayonining zarur texnik hamda axborotli vositalar bilan ta‘minlanganligi; 27 Boshlang‗ich ta‘lim darslarida pedagogik monitoring (ma‘lumotlar banki)ning tashkil etilganligi, uning maxsus adabiyotlar bilan boyitilganligi; 2) Sub‘ektiv omillar: boshlang‗ich ta‘lim darslarining o‗qituvchilarida PT mohiyatini o‗rganishga nisbatan ichki ehtiyoj va qiziqishning yuzaga kelganligi; Ularda o‗z faoliyatlarida PT lardan foydalanishga nisbatan rag‗batning qaror topganligi; kasb-hunar kolleji rahbariyati va jamoasining o‗quv yurti faoliyatini interfaol metodlar asosida tashkil etish yo‗lidagi birligi va yakdilligining shakllanganligi; boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilarining PT mohiyatidan xabardorliklari; ularda o‗z faoliyatlarini texnologik yondashuv asosida tashkil etish borasidagi ko‗nikma va malakalarning tarkib topganligi; Boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilarining o‗z pedagogik faoliyatlarida PT ni qo‗llay olish mahoratiga egaliklari; ularda ijodkorlik, izlanuvchanlik, boshlang‗ich ta‘lim o‗quvchiilari orasida ko‗tarinki kayfiyatni yarata olish sifatlarining mavjudligi; PT asosida pedagogik faoliyatni tashkil etayotgan o‗qituvchilarni rag‗batlantirib borish va hokazolar. boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilarining pedagogik faoliyatni interfaol metodlar asosida tashkil etish borasidagi mahoratlari darajasi quyidagi ko‗rsatgichlarga muvofiq belgilanadi: Boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilari tomonidan yangi pedagogik texnologiya nazariyasi, uning mohiyati, ta‘lim-tarbiya jarayonini loyihalash, boshlang‗ich ta‘lim o‗quvchilarining bilim, ko‗nikma va malakalari darajasini oldindan tashhislash, ular tomonidan tashkil etilayotgan o‗quv faoliyati mazmunini nazorat qilish, ularning bilim, ko‗nikma va malakalarini baholash, pedagogik faoliyat samaradorligini aniqlash borasidagi nazariy bilimlarning o‗zlashtirilishi; 28 boshlang‗ich ta‘lim darslari o‗qituvchilarida boshlang‗ich ta‘lim o‗quvchilari bilan muloqotni muvaffaqiyatli tashkil etish, pedagogik faoliyatga nisbatan ijodiy yondoshuv, pedagogik vaziyatlarni baholay olish va ularga muvofiq xatti- harakatni tashkil etish malakalari shakllanganligi; Pedagogik faoliyat mazmuni, ko‗lami, sur‘ati hamda samaradorliginining yuqori darajasi. Tadqiqot muammosini nazariy-amaliy asoslarini o‗rganish natijasida shu holat aniqlandiki, pedagogik texnologiyalar mohiyatini boshlang‗ich ta‘lim darslari pedagoglari o‗rtasida targ‗ib qilish jarayonida ijtimoiy-gumanitar fanlarga nisbatan tabiiy fanlar o‗qituvchilari mazkur pedagogik texnologiyalarning nazariy-amaliy asoslarini tez va puxta o‗zlashtirishga muvaffaq bo‗lganlar. Buning boisi, boshlang‗ich ta‘lim o‗quvchiilariining bilim, ko‗nikma va malakalari, shuningdek, ta‘lim-tarbiya jarayonining samaradorlik drajasini aniqlashga yo‗naltirilgan metodlarning statistik xususiyatga egaligidadir. Tabiiy fanlar o‗qituvchilarining texnik va axborot vositalari bilan ishlay olish tajribasi va mutaxassislik ma‘lumotlariga ega ekanliklari ularni interfaol metodlar borasidagi bilimlardan xabardor etish jarayonida ma‘lum qulayliklarni yaratdi. Boshlang‗ich ta‘lim darslarini interfaol metodlar asosida tashkil etish jarayonidagi imkoniyatlar va tajribalarga tayanish maqsadga muvofiq ekanligi aniqlandi. Xususan, o‗quv fanlari bo‗yicha tashkil etiladigan mashg‗ulotlarning loyihasini ishlab chiqish, boshlang‗ich ta‘lim o‗quvchiilarining faoliyatlarini nazorat qilish, ularning bilim, ko‗nikma va malakalarini baholash hamda darslarining samaradorligini aniqlashga imkon beruvchi dasturlarni tuzishda tabiiy fanlar o‗qituvchilarining o‗rni beqiyosdir. Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|