Urganch davlat universiteti filologiya fakulteti

Tire va uning qo‘llanilishi 
Tireni amaliyotga rus yozuvchisi N.M. Karamzin XVIII asrda kiritgan. U 
O‘zbek yozuvida XIX asrning 70-yillaridan boshlab ishlatila boshlangan.Tire 
quyidagi o‘rinlarda ishlatiladi: 
1. Dialoglardagi har bir gapning boshida: 
— Amaki, o‘ylab gapiryapsizmi? Qancha y o‘l yurib kelganimizni bilasizmi? 
2. Bog‘lamasiz qo‘llangan ot kesim bilan ega orasida: 
Til — millatning qalbi.
3. Uyushiq bo‘laklardan keyin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan oldin: 

---

O‘zbek, qirg‘iz, qozoq, turkman, tojik — barchamiz bitta yurtning farzandlarimiz. 
4. Ma’lumot mazmunidagi asosiy gapdan so‘ng tartib bilan sanalgan har bir gap 
boshida: 
1996-yil 26-aprelda ta ’sis etildi: 
— Amir Temur ordeni; 
— Buyuk xizmatlari uchun ordeni. 
5. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda ikkinchi gapning kesimi tushirilsa: 
Olamni quyosh yoritadi, insonni — ilm. 
6. Ayrim so‘z yoki gaplar izohlansa, ularning o‘rtasida: 
O‘zbekiston Milliy sug‘urta kompaniyasi — ,,O‘zbekinvest”.
8. Zid ma’noli bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar orasida: 
Vaqting ketdi — baxting ketdi. 
9. Kirishlar va ajratilgan bo‘laklar har ikki tomonidan vergul yoki tire bilan asosiy 
bo‘laklardan ajratiladi. 
Biz — yoshlar — millatning tayanchi, Vatanning ishongan tog‘larimiz. 
10. Tenglik, taqqoslash va hokazo ma’nolarni bildiruvchi so‘zlar orasida: 
Toshkent — Andijon avtomobil yo‘li ta’mirdan chiqarilmoqda. 
11. Nashr, kitobot ishlarida: 
X. Sultonov. Onamning yurti. Qissa va hikoyalar. — Т.1987 
12.Hisob-kitob bilan bog‘liq fanlarda tire ayirish belgisini bildiradi: 307 — 23.
So‘roq belgisi va uning qo‘llanilishi 
So‘roq belgisining kelib chiqishini lotincha questio — so‘roq so‘ziga olib borib 
taqaydilar. So‘roq ma’nosida mazkur so‘zning birinchi harfi ,,Q” ishlatila boshlagan, 
keyinchalik uning shakli hozirgi holatga (?) kelib qolgan, o‘zbekcha matnlarda 
1885-yildan boshlab uchraydi. 1900-yildan so‘ng muntazam ishlatila boshlangan. 
So‘roq belgisi quyidagi o‘rinlarda ishlatiladi: 
1. So‘roq gaplarning oxirida. 
Yomonlikning jazosiz qolmasligini bilasizmi?
2. Kim?, nima?, qanday?, qanaqa?, qaysi? kabi so‘roq olmoshlaridan so‘ng: 
 Sifatlar qanday?, qanaqa?, qaysi? so‘roqlariga javob bo‘ladi. 

---

3. Gap yoki matn ichidagi birorta so‘z yoki jumla mujmal, noaniq, tushunarsiz 
bo‘lsa, undan so‘ng qavs ichiga qo‘yiladi: 
Abdulla Qodiriyning ,,O‘tkan kunlar” qissasida (?) o‘zbek xalqining yaqin o‘tmishi 
haqida hikoya qilinadi.