Urganch davlat universiteti filologiya fakulteti

Qavs va uning qo‘llanilishi 
Qavs o‘zbek yozuvida XIX asrning oxirgi choragidan boshlab ishlatila 
boshlangan. Dastlab ,,Turkiston viloyatining gazeti” da 1873-yilda ishlatilgan. U 
quyidagi o‘rinlarda ishlatiladi: 
1. Kiritma gaplarda: 
O‘zbekiston paxta ishlab chiqarish bo‘уicha yetakchi davlatlardan biri hisoblanib 
(Xitoy, AQSH, Hindiston va Pokistondan keyin beshinchi о‘rinda turadi), eksport 
bo‘yicha AQSHdan so‘ng ikkinchi о‘rinda turadi. 
2. Remarkalarda: X on (yolg‘iz).  
3. Olingan misollar yoki gaplar manbasida: 
 Ilm insonlarning madori, hayoti, rahbari, najotidur. (Abdulla Avloniy) 
4. Izoh ma’nosidagi so‘z yoki so‘z birikmalarida: 
Ro‘za hayiti (Iyd al-Fitr) 
5. Shaxs, joy, asar, hodisa va shu kabilarning ikki xil varianti berilsa, ulardan biri 
qavsga olinadi: ,,Qutadg‘u bilig” (Baxt keltiruvchi bilim) 

---

Qo‘shtirnoq va uning qo‘llanilishi 
Qo‘shtirnoqni amaliyotga rus olimi prof. A.A.Barsov kiritgan. O‘zbek 
yozuvida u kiritish belgisi sifatida XIX asrning 80-yillaridan boshlab uchraydi. 
Qo‘shtirnoq quyidagi o‘rinlarda ishlatiladi. 
1. Ko‘chirma gap qo‘shtirnoqqa olinadi. 
I.V.Gyote shunday deb aytgan edi: ,,Donishmandlik faqat haqiqatdadir”. 
2. Sitatalar qo‘shtirnoq ichida yoziladi: 
Buyuk yozuvchimiz A. Qahhorning quyidagi gaplari halihanuz o‘z ahamiyatini 
yo‘qotgani yo‘q: ,,Adabiyot atomdan kuchli , lekin uning kuchini o‘tin yorishga 
sarflamaslik kerak” 
3. Ko‘chma ma’noda qo‘llangan so‘zlar, ishlatilishi odat tusiga kirmagan, eskirgan 
yoki yangi qo‘llanayotgan, kesatiq, piching, do‘q-po‘pisa va shu kabi ma’nolarni 
bildiruvchi leksik birliklar qo‘shtirnoq ichida yoziladi: 
Bu safar Botirovning jinoyati o‘n bir yillik qamoq bilan ,,taqdirlandi”.
4. Badiiy asarlar, gazeta, jurnal, musiqa asarlari, spektakl va kartina nomlari 
qo‘shtirnoq ichida beriladi: ,,Sohibqiron” dramasi 
5. Korxona, muassasa, tashkilot, zavod, fabrika, mehmonxona, kema nomlari 
qo‘shtirnoq ichida yoziladi:  ,,O‘zbekiston” mehmonxonasi. 
6. Transportlarning markasini bildirgan so‘zlar, o‘simliklarning turini, 
mahsulotlarning nomini ifodalovchi leksik birliklar qo‘shtirnoqqa olinadi: 
,,Neksiya” rusumli yengil mashina 
7. Ayrim orden va medallar, faxriy unvonlar nomi qo‘shtirnoq ichida beriladi: 
,,El-yurt hurmati” ordeni 1998-yil 28-avgustda ta ’sis etildi.
8. Qonun, farmon, buyruqlarning nomi, ayrim bandlari qo‘shtirnoq ichida beriladi. 
1995-yilning 6-may kuni ,,Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish 
to‘g‘risida”gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish haqida’’ Qonun qabul qilindi. 
9. Sinflarning tartibini bildiruvchi harflar, baho ballari ham qo‘shtirnoq ichida 
beriladi: 11-,,A” sinfi
 
 

---