2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri

 
 
 
4-Dialektikanın kateqoriyaları: səbəb və nəticə, 
zərurət və təsadüf, imkan və gerçəklik kateqoriyaları 
 
Praktiki təcrübə, müşahidə, daha sonra isə elmi tətqiqatlar göstərdi ki, bir çox hallarda dünyada 
baş verən dəyişikliklərin, hadisələrin mənbəyini müəyyən etmək mümkündür - bu özü də başqa 
hadisəyə səbəb olur. Onlardan birincisini 
səbəb
, ikincisini isə 
nəticə
adlandırdılar. Dediklərimizi 
qrafik sxemdə ifadə etmək olar.
S - N
S
1 
S
2 
S
3 
S
n 
N

---

78 
S - səbəb N - nəticə 
Sxemdə göstərilir ki, səbəb - nəticə əlaqəsi səbəbdən törəyən nəticəyə doğru istiqamətdə gedir. 
Deməli, səbəb və nəticə - assimetrikdir (uyğunsuzdur), onlar arasında münasibət geri qayıtmazdır 
- o, nəzərdə tutulur ki, səbəb heç də hər şeyi deyil, yalnız müəyyən, ona müvafiq olan nəticəni 
doğurur. Deyək ki, üzüm çiyidindən üzüm tənəyi yetişir, qanqal toxumundan isə qanqal. Bu sxem 
– bunu sadə səbiyyətin sxemi adlandıraq - praktiki olaraq, eyni vaxtda fəaliyyət göstərən çoxlu 
səbəbi əhatə edən daha mürəkkəb səbəb münasibətlərinin əsasına xidmət edir. Bu cür qarşılıqlı 
münasibətin qrafik modeli aşağıdakı kimidir.
Bir sıra səbəblər çoxsaylı, uzun inkişaf edən nəticə törədir; məsələn, fəlakətli kor - təbii 
bəlalar: tufan, zəlzələ, 1945-ci ildə baş vermiş Xirosimadaki atom bombasının partlaması və s.
“Domino təsiri” adlanan səbəb - nəticə əlaqəsi tipi genış yayılıb - burda bir səbəb bütöv bir 
nəticələr zənciri törədir; bu uzun sıraya düzülmüş dominonun birinin düşməsi ilə hamısı ardıcıl 
olaraq düşür: 
S 

 N
1 

N
2 

 N
3 
