Aralashmali o’tkazuvchanlik. Yuqorida ta’kidlanganidek, yarim
o’tkazgichlarning o’tkazuvchanligi elektronlarning va teshiklarning
konsentrasiyasi va ularning harakatchaligiga bog’liq. Shuning uchun
ham turli usullar bilan yarim o’tkazgichlardagi zaryad tashuvchilar
sonini ko’paytirishga harakat qilinadi. Bunday usullardan biri
aralashmalar kiritishdir. Yarim o’tkazgichlarning ko’pchiligiga
aralashmalar kiritilib, ularning elektr o’tkazuvchanligi yaxshilanadi.
Aralashmalar ikki xil: donor va akseptor bo’lishi mumkin.
Donor aralashma. Agar to’rt valentli germaniyning kristall
panjarasiga beshta valent elektronli mishyak, surma va shunga
o’xshash moddalarning atomlari aralashma sifatida kiritilsa, yarim
o’tkazgichlardagi elektronlarning konsentrasiyasi keskin ortadi. Bunga
sabab aralashma atom elektronlarining to’rttasi germaniy atomi bilan
kimyoviy bog’lanish hosil qilishda qatnashib, beshinchisining bo’sh
qolishidir. Natijada uning o’z atomi bilan bog’lanishi juda kuchsiz
bo’lib, uni osongina tark etishi va “erkin” elektronga aylanishi
mumkin (7.4
- chizma). Shunday qilib, bu holda aralashma atomlar o’z
elektronlarini beradi, ya’ni elektronlar donori bo’ladi va shuning
uchun ham donor aralashma deyiladi. Donor aralashmada elektr
o’tkazuvchanlik erkin elektronlar harakatining natijasi bo’lganligi
sababli unga elektronli yoki
n – tip o’tkazuvchanlik deyiladi.
Akseptor aralashma. Agar
germaniyning kristall panjarasiga uchta
valent elektronli indiy, galley va shunga
o’xshash moddalarning atomlari aralashma
sifatida
kiritilsa,
yarim
o’tkazgich
o’tkazuvchanligini xarakteri o’zgaradi. Bunga
sabab germaniyning atomi bilan juft electron
bog’lanish hosil qilish uchun indiy atomida
bitta
elektron
yetishmaydi.
Boshqacha
aytganda, bu ikki atom orasida to’ldirilmagan
valent bog’lanish, ya’ni teshik vujudga keladi va shuning uchun ham
aralashmaga aakseptor aralashma deyiladi (7.5-chizma). Kristalldagi
teshiklar soni aralashma atomlar soniga teng bo’ladi. Akseptor
7.4-chizma
181
aralashmada elektr o’tkazuvchanlik teshiklar harkatining natijasi
bo’lganligi sababli unga teshikli yoki
p – tip o’tkazuvchanlik deyiladi.
