Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Reproduktiv usul.
Bunga namuna yoki qoida asosida o‘rganilganlardan foyda
-
lanish keltiriladi. Talabalarning faoliyati tabiatda algoritmikdir ya’ni, ko‘rsatmalarga 
muvofiq amalga oshiriladi, ko‘rsatilgan namunaga o‘xshash vaziyatlarda ko‘rsatmalar, 
qoidalar berishadi. 
Muammoli taqdimot usuli.
Turli xil manbalar va vositalardan foydalangan holda 
o‘qituvchi, materialni taqdim etishdan oldin, u muammo tug‘diradi, kognitiv vazifani 
shakllantiradi va keyin, dalillar tizimini ochib, nuqtai nazarlarni, turli xil yondashuvlarni 
taqqoslab, quyidagilarni ko‘rsatadigan muammoni hal qilish usulidir. Talabalar ilmiy 
izlanishlarga guvoh va sherik bo‘lishadi.
Qisman-qidirish yoki evristik usul.
Faol qidiruvni tashkil qilishdan iborat bo‘lgan 
o‘qitishda ilgari surilgan (yoki mustaqil ravishda shakllantirilgan) kognitiv vazifalarni 
o‘qituvchi rahbarligida yoki evristik dasturlar va ko‘rsatmalar asosida hal qilishdir. Fik
-
rlash jarayoni samarali bo‘ladi, lekin shu bilan birga dasturlar ustida ishlash asosida 
o‘qituvchi yoki talabalarning o‘quv qo‘llanmalari o‘zlari tomonidan bosqichma-bosqich 
boshqariladi va nazorat qilinadi. Evristik suhbat – bu usul fikrlashni faollashtirish bo‘l
-
gan, seminarlar esa bilimga qiziqishni uyg‘otishning tasdiqlangan usuli hisoblangan. 
Tadqiqot usuli.
Materialni tahlil qilgandan so‘ng, muammolar va vazifalarni bel
-
gilab, qisqa og‘zaki yoki yozma brifingdan so‘ng talabalar adabiyot va boshqa ma’lu
-
mot manbalarini mustaqil ravishda o‘rganadilar, kuzatuvlarni olib boradilar va qidiruv 
tizimining boshqa harakatlarini amalga oshiradilar. Tashabbuskorlik, mustaqillik, ijodiy 
izlanish tadqiqot ishlarida namoyon bo‘ladigan eng yaxshi faoliyatlardan biri. O‘quv ish 
usullari – o‘quv-tadqiqot va keyingi ilmiy-tadqiqot faoliyati to‘g‘ridan-to‘g‘ri usullarga 
aylanadi. 
Ma’ruza kurslarida materialning muammoli taqdimotidan, seminarlarda va amaliy 
mashg‘ulotlarda-evristik (qisman qidirish), modeldan foydalanish maqsadga muvofiq 
deb hisoblaymiz, muammoli va tadqiqot (eksperimental) usullar, o‘quv va tadqiqot se
-
minarida-evristik, muammoli, model va tadqiqot usullari foydalaniladi. Talabalarning 
ilmiy-tadqiqot faoliyatini takomillashtirish resurslari amalga oshirilayotgan ish shaklla
-
riga kiritilgan. 
Pedagogik shakl – bu pedagogik jarayonning barcha tarkibiy qismlarining birligida 
barqaror, to‘liq tashkil etilishi quyidagilarga asoslanadi: mazmuni, maqsadi, tamoyillari, 
usullari, shakllari kabilar kiradi. Pedagogikadagi barcha shakllar murakkablik darajasi
-
ga qarab bo‘linadi. Oddiy va murakkab shakllarga ajralib turadi. Oddiylarga quyidagilar 
kiradi: ma’ruza, suhbat, maslahat, ekskursiya, laboratoriya ishi, amaliy ish, seminar, 
mustaqil ish, test, imtihon va boshqalar kiradi. Murakkab shakllar oddiy yoki ularning 
turli xil kombinatsiyalarini rivojlantirishga asoslangan: bu seminar, kurs ishi, tezis, ilmiy 
konferensiyasi, ilmiy munozara va davra suhbatini o‘tkazishdan iborat. Oddiy va mu
-
rakkab shakllarning maqsadli tanlovi (kompleksi) sifatida yaratiladi: bular ishlab chiqa
-
rish amaliyoti, pedagogik amaliyot, fan kunlari, ochiq eshiklar kunlari, fan olimpiadalari, 
talabalar ilmiy ishlarining ko‘rgazmalari, eng yaxshi ijodiy ish uchun ko‘rik-tanlovlar 
tashkil etiladi. O‘quv-tadqiqot faoliyatini amalga oshirishning eng samarali shakllari si
-
fatida, biz talabalarni quyidagilar bilan ajratamiz: 
1. Muammoli ma’ruzalar (keyinchalik individual, amaliy va seminar darslarida 
o‘quv materiallarini ishlab chiqish bilan). Ular nazariy qismlarni vazifalar orqali qurish
-
ni, o‘rganishdan oldin yetakchi xarakterdagi muammolar bloklaridan foydalanishni o‘z 
ichiga oladigan mavzular, misollar, berilgan obyektlar xususiyatlar, dalillardagi man
-
tiqiy bo‘shliqlarni to‘ldirish va boshqa tabiatdagi bo‘shliqlar, ta’riflarni joylashtirish va 

---

41
qisqartirish, ta’riflarning ekvivalentligini isbotlash, talabalarni ma’ruzalar o‘qishga jalb 
qilish uchun topshiriq kartalarini tuzish va nazariy testlar berilgan bo‘ladi. 
2. Amaliy va seminar mashg‘ulotlari nazariy muammolarni hal qilishni o‘z ichiga 
oladi. Ular ma’ruzalarda keltirilgan muammolar, eng muvaffaqiyatli yechimlar bo‘yicha 
mustaqil tadqiqotlar natijalarini muhokama qilishni o‘z ichiga oladi. Tadqiqot vazifala
-
ri va nazariya qismlarini vazifa shaklida mustaqil ravishda taqdim etishga urinishlar, 
individual ijodiy vazifalarni bajarish asosida mini-nazariyalarni qurish muammoni hal 
qilishni rivojlantirish, talabalar tomonidan muammoli materiallarni tanlash, ular tomoni
-
dan amaliy dars ishlanmalar, vazifalarni mustaqil qurish, universitet darsliklarini tahlil 
qilishdan iborat. 
3. O‘qituvchilar va talabalarning eng dolzarb muammolari va yangi istiqbolli fan 
usullari bo‘yicha ma’ruzalarni tashkil etishdan iborat.
4. Shaxsiy o‘quv-tadqiqot ishlarini, kurs va diplom topshiriqlarini bajarish, eksperi
-
mental, loyiha faoliyatida ishtirok etish ilmiy faoliyatning yetakchi shakli talabalar ijodi 
hisoblanadi. Kurs va tezislar mavzusi kafedraning ilmiy muammolari, ilmiy ixtisosla-
shuvi va maxsus kurslar dasturlari bilan chambarchas bog‘liq. 
5. Talabalarning mustaqil ishi, shu jumladan, ijodiy topshiriqlar va mavhum ishlarni 
bajarishdan iborat. 
6. Kollokviumlar (suhbatlar), unda o‘qituvchi tomonidan maxsus yaratilgan xato 
holatidan o‘rganish omili sifatida foydalanish qo‘llaniladi. Yozma attestatsiya ishlarini, 
testlarni, fan olimpiadalarini o‘tkazish amaliyotida talabalar ko‘pincha duch kelishadi, 
nazorat topshiriqlari matnlarida tasodifiy xatolar mavjudligi va shuning uchun vazifa 
shartidagi mumkin bo‘lgan xatolarni aniqlash kelajakdagi mutaxassisni tayyorlash
-
ning zarur elementidir. Biz talabalarning individual, guruh va jamoaviy (frontal) faoliyat 
shakllarini ajratamiz. Bunday sharoitda mutaxassislarni tayyorlash talabalarning pro
-
fessionallik yetakchi ijodiy tarkibiy qismga aylanadi.