Obodonlashtirish va transport

2.3-rasm.
Oqova suv tarm og'ining talabi bo'yicha uning shakllanish
tartibi:
a—kesib o'tuvchi; b—bir oqimga to ‘planuvchi; d—mintaqaviy 
joylashuvchi; e—radialsimon; 1—yuqoriga ko'tarib beruvchi nasos;
2—tozalash inshooti.
Oqova suv tarm og‘i o ‘z oqimi bilan faoliyat ko‘rsatadigan 
silsilani tashkil etadi. Ayrim hollardagina oqova suv tarm og'ida 
bosimli holda ishlaydi. Chunki shahar hududidagi relyefda oqova 
suv oqimi shahar hududi ichkarisida yig‘ilgan oqova suvlar bosim 
ostidagi oqova suv tarm og'i ostidagi shahar hududidan tashqariga 
olib chiqiladi. Oqova suv tarm oqlari har doim ham gidravlika 
qonuniyatlari asosida hisoblab chiqiladi. Hisob-kitobda 
quvurlar 
diam etrining kichik miqdori ko‘cha tarm oqlari uchun 200 mm. 
turarjoy maskanlari hududi uchun — 150 mm, yomg‘ir va 
hududdagi boshqa turdagi oqova suvlami olib chiqib ketish uchun
— 250 mm dan kam bo'lmasligi belgilab qo ‘yiladi. Har bir holatga 
qarab oqova suv quvurlari 
qo‘yidagi materiallardan tanlanadi: o ‘z 
oqimi bo'yicha - bosimsiz tem ir-beton, beton, keramika va asbest 
quvurlari; bosim ostida - bosimli tem ir-beton, cho'yan, po'lat, 
asbest 
va plastmassa quvurlari. Oqova suv quvurlarini yerga 
ko'm ishda uning chuqurligi 
quvur diametri 500 mm gacha 
0,3 m etr undan katta diametrli quvurlar uchun 0,5 m yeming 
muzlash qatlam idan chuqurroq bo'lishi talab qilinadi.
Oqova suv tarm og'i silsilasini kuzatib borish va ta ’mirlab turish 
maqsadida kuzatuv quduqlari va kameralari o'rnatiladi.
Elektr ta ’minoti. Shahar elektr tarmoqlari elektr energiyasini 
elekt stansiyalaridan iste’molchiga uzatishga xizmat qiladi. Tarmoq
40

---

quyidagicha tasniflanadi: tokning turiga qarab — o'zgaruvchan va 
doimiy; kuchlanishning quwatiga qarab — 1000 V gacha kichik 
voltli va 1000 V dan yuqori voltli; qurilmaviy uskunalari bo'yicha
- tashqi osma, yer osti kabeli va ichki tarmoqli turlarga bo‘linadi. 
Iste'm olchilam i elektr energivasi bilan ta’minlash issiqlik elektr 
stansiyalari 
(IES), 
gidro 
elektr stansiya 
(G ES)lar 
orqali 
ta ’m inlanadi. Kelajakda elektr ta’minotining rivojlanish manbalari 
atom energetikasi rivojiga bog'liq bo'lishi ko'zda tutilmoqda. 
Shuning bilan birgalikda ko'pchilik rivojlangan mamlakatlarda 
quyosh energiyasidan hamda 
shamol energiyasidan foydalanish 
bozor iqtisodiyoti va ekologik talabiaridan kelib chiqib qaralsa, ular 
yaxshi samara berishi kuzatilmoqda. Hozirgi kunda respublikaning 
elektr ta ’minoti Birlashgan M illatlar Hamdo'stligi davlatlari bilan 
o'zaro kelishilgan bitimlar asosida uzluksiz silsila imkoniyati bilan 
ta ’minlanmoqda. 
Elektr 
energiyasining 
asosiy 
iste’molchilari 
shaharlarga to'g'ri kelib, ular 80 % atrofida eleklr energiyasini 
sarflaydi. Shundan 20 % atrofidagi elektr energiyani shahaming 
maishiy xizmat-xo'jalik sohasida foydalanilsa, qolgan miqdordagi 
energiya sarfi 
esa sanoat korxonalari evaziga to'g'ri keladi. 
Maishiy xizmat sohasida elektr engiyasidan foydalanish ning eng 
katta qismi mazkur soha talablarini ta’minlashda asosiy o'rin 
tutadigan elektr q u w ati bilan ishlaydigan ko'plab xo'jalik anjom 
aslahalari evaziga to 'g 'ri keladi. Ular: sovitish, isitish uskunalari, 
yuvishga va dazmollashda mo'ljallangan mashinalar, muzlatishga 
m o'ljallangan yirik kameralar hamda oziq-ovqat tayyorlashda 
qo llaniladigan elektr isitish uskunalaridir. Kuzatuvlar natijalariga 
ko'ra bir yilda har bir xonadonga 2000 kVt dan ziyod elektr 
enei^iyasi sarflanishi aniqlangan.
Shahar elektr tarm og‘i silsilasi tashqi elektr ta'm inot tarm og'i, 
yuqori voltli (35 kV va undan yuqori) shahar torm og'i va elektr 
tokini transform ator uskunalari yordamida o'rta kachik kuchlanishli 
qurilmalarga ega bo'lgan tarm oqiar tashkil etadi.
Yirik shaharlam ing yuqori voltli tarmog‘ini 
tashkillashtirish 
tartibi 
tashqaridan keladigan yuqori voltli 
halqa orqali tokni 
uzatish markazlariga hamda qo'shni energetika silsilasi bilan bog'liq 
holda bo'ladi. K atta voltli tarm oqdan turarjoy binolari va sanoat 
markazlariga pasaytiruvchi qo'shim cha tayanch markazlar orqali 
elektr toki uzatiladi.
Asosiy elektr tarm og'i osma usuldagi elekt uzatkich tarm og'i va 
yer ostida joylashgan 
kabellar turkumidagi 
tarm oqdan iborat. 
Hozirgi vaqtga kelib shahar tashqarisidagi osma yuqori kuchlanishli
41

---

elektr tarm oqlari ham im kon topilishi bilan kabel tarm oqlari orqali 
yerga ko'm ish usuliga o ‘tkazilmoqda. Chunki shahar tashqarisidagi 
shu paytgacha foydalanib kelinayotgan osma tarm oqiar tagidagi 
katta miqdordagi gektar yerlar hosildorligi jihatidan juda qimmat 
turadi. Shahar hududida esa elektr tarm oqlarining quyidagi turlari 
q o ‘llaniladi: maishiy xizm at-xo'jalik va ishlab chiqarish talablari 
uchun yuqori va past kuchlanishli elektr ta ’m inoti tarm og'i; 
ko'chalarni, m aydonlami istirohat bog'lam i va boshqalarni tashqi 
yoritish uskunalari tarm og'i; elektr transporti tarm og'i; kuchsiz tok 
tarm og'i.
Elektr ta ’m inoti tarm og'ini 
yerga ko'm ishda zirhlanadigan, 
ya’ni maxsus qoplam a bilan qoplangan xizmat vazifasiga va 
ahamiyatiga hamda tuproqning xususiyatidan kelib chiqqan holda 
turli markadagi kabel lar qo'llaniladi.
Shuning bilan birgalikda kabellar asbessement quvurlarida va 
tuynuklari bor beton bloklarda ham joylasfitiriladi.