‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

6.2. K orxonada iqtisodiy tahlilni tashkillashtirish shakllari va
uning ijrochilari
Korxonada iqtisodiy tahlilni tashkillashtirish boshqaruv apparati 
tarkibi va texnik darajasi bilan izohlanadi.
Yirik ishlab chiqarish korxonalarida hamma iqtisodiy b oiim lar fao­
liyatini iqtisodiy masalalar bo‘yicha direktor muovini yoki bosh iqti- 
sodchi boshqaradi. U korxonada barcha iqtisodiy ishlami, shu jumladan, 
iqtisodiy tahlilni ham tashkil qiladi. Uning boshqaruvida iqtisod va 
ishlab chiqarishni tashkil qilish bo‘limi, reja-iqtisod b o iim i, mehnatni 
tashkil etish va ish haqi boiim i, buxgalteriya hisobi, moliyaviy b o iim
va boshqa b oiim lar boiadi. Korxonada alohida tarkibiy tuzilish bo‘- 
linmasida bo‘lim yoki iqtisodiy tahlil guruhi tahlil ishlarini olib boradi. 
0 ‘rta yoki kichik korxonalarda analitik ishni reja boiim ining menejeri 
yoki bosh buxgalter boshqaradi.
Iqtisodiy tahlil nafaqat iqtisod bo‘linmalari xodimlari majburiyat- 
lariga, balki u texnik bo‘linmalar xodimlarining ham (bosh mexanik, 
energetik, texnolog, yangi texnika va boshqalar) majburiyatiga kiradi. 
Iqtisodiy tahlil bilan sex bo‘linmalari, brigada va uchastka rahbarlari va 
boshqalar ham shug‘ullanadilar. Bu iqtisodiy boiinm alarda xodimlar 
yuqori malakaga ega boim asalarda, ulaming ishtirokisiz korxonada iqti­
sodiy tahlilni chuqur, har tomonlama va mukammal o‘tkazib bo‘lmaydi. 
0 ‘rganilayotgan masala bo‘vicha yetarli bilimlarga ega bo‘lgan iqti- 
sodchilar, texniklar, texnologlar, turli xil ishlab chiqarish bo‘linmalari 
rahbarlarining birgalikdagi harakatlari bilan qo‘yilgan masalani kom­
pleks tadqiq qilib, uni hal qilish uchun maqbul variantni topish mumkin.
Misol uchun, korxonada iqtisodiy tahlil funksiyalari quyidagi holda 
taqsimlanishi mumkin:
Reja-iqtisod b oiim i analitik ish rejasini tuzishni, uni bajarishni na­
zorat qilishni, tahlilni metodik ta’minlashni amalga oshiradi; korxona va 
uning boiinm alari xo‘jalik faoliyati tahlilini shakllantiradi va natijalami 
jamlaydi; korxona rivojlanishining strategik va kelajak masalalami o ‘r- 
ganadi; tadbirlar rejasini tuzadi va uning bajarilishini nazorat qiladi, 
tahlil natijasida istiqbolli va kundalik rejalami ishlab chiqadi.
Boshqaruv buxgalteriyasi mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarf- 
langan xarajatlami, moliyaviy natijalarini va boshqalami rejalashtiradi, 
ham da ulami tahlil qiladi.
Moliyaviy buxgalteriya (moliya b o iim i) korxonaning mulki, ular 
manbalarining shakllanish jarayonini, korxona kapitalidan samarali foy-

---

dalanishni, pul oqimlarini, investitsiyalar, va imdan foydalanishm, kor­
xona moliyaviy holatini va boshqa shu kabilami tahlil qiladi.
Mehnatni tashkil qilish va ish haqi bo‘limida ishni tashkil qilish ho­
latini, uni yuqori darajaga ko‘tarish uchun yo‘naltirilgan tadbirlar reja- 
sining bajarilishini, korxona mehnat resurslari kategoriya va malaka- 
larining ta'm moti, ish vaqti fondidan foydalanish, ish haqi fondining 
sarflanishi tahlil qilinadi.
Marketing bo'lim i mahsulot bozorlari va sotib olish bozorlarini, 
mahsulotlaming bozorlardagi o ‘mini, mahsulotning raqobatbardosh- 
ligini va uni oshirish yo'llarm i, korxona narx-navo siyosatini va korxo­
naning tashqi faolyati bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa masalalarini o‘r- 
ganadi.
Ishlab chiqarish bo‘limi hajm va assortimentga b o g iiq mahsulotni 
ishlab chiqarish rejasini amalga oshirishni, ishlab chiqarishning davo- 
miyligini, mahsulot sifatini oshirislmi, yangi texnika va texnologiyalami 
joriy etish, ishlab chiqarishni kompleks mexnizatsiyalash va avtoma- 
tizatsiyalash, uskunalaming ishlashini, material resurslanni ishlatilishini, 
texnologik siklning davomiyligini, ishlab chiqarishning umumiy texnik 
va tashkiliy darajasini tahlil qiladi.
Bosh mexanik va energetik b o iim i mashina va jihozlar eksplua- 
tatsiyasini, jihozlam i modemizatsiyalash va remont ishlarini bajarish 
reja-grafikalarini, remont ishlarining sifati va narxini, jihozlami to ‘liq 
ishlatishni, energoresurslardan ratsional foydalanishni o ‘rganadi.
Texnik nazorat qilish bo‘limi xomashyo va tayyor mahsulot sifatini 
oshirish, xarid qiluvchilami reklama, mahsulot ishlab chiqarish sifatini 
oshirish va boshqalami tahlil qiladi.
Ta’minot b o iim i ishlab chiqarishning material-texnik sifatini va 
vaqtida bajarilishini, rejadagi hajm, muddatlar, sifat